ئەو لە ڕووسیا دەبێت كاتێك سامی عەبدولڕەحمان هەواڵی دروستكردنی سەركردایەتی كاتی پارتی ( قیادە موەقەتە)ی دەداتێ و لە كۆنگرەی 9ی پارتیشدا بەهۆی ئەوەی سامی عەبدولڕەحمان لەپارتی جیا دەبێتەوە، عەلی عەبدوڵا هەلی بوون بەسكرتێری پارتی بۆ دەسازێت

پاڵپشت بە یاسایەكی پەرلەمان، هەزاران كەس بەنایاسایی خانەنشین دەكرێن‌و یاساكەش بووەتە هەنگوێنێكی باش بۆ هێزە دەسەڵاتدارەكان‌و سەرەتان‌و ژەهرو بارگرانییەكی زۆریش بۆ بودجەی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و، بەوتەی یاسا ناسێكیش لە هیچ وڵاتێكی دونیادا یاسای بەمجۆرە نییە بۆ خانەنشینكردنی هەزاران هاووڵاتی.

بە بڕیاری نەكشانەوەیان لە حكومەت‌و دانانی مەرج‌و وادە بۆ نواندنی هەڵوێستیان بۆ كشانەوە، یەكگرتووی ئیسلامی جارێكیتر گوزارشتی لە سروشت‌و ئەدەبیاتی سیاسی خۆی كردەوەو خۆیان واتەنی هاوسەنگانە مامەڵەیان كردەوە.

ترس‌و نیگەرانیییەكانی حیزبە چەپە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئەڵمانیا سەبارەت بە ناردن‌و پێدانی چەكی ئەڵمانی بە پێشمەرگە لەسەروبەندی سەرهەڵدانی شەڕی دژ بەداعشدا بوویە واقیع‌و ئەو چەكانە لە ململانێ ناوخۆییەكاندا بەكار هێنران.

تا ناوەڕاستی شەستەكانی سەدەی ڕابردوو، لەگەڵ حیزبی شیوعی عێراقدا دەبێت، لەگەرمەی ململانێكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسیدا پەیوەندی بە پارتییەوە دەكات‌و وەك كریس كۆچێرا باسیكردووە، لەماوەی سێ ساڵدا بروسكە ئاسا پلەكانی بەرزبوونەوەی حیزبی دەبڕێت‌و دەبێتە ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی.

لە تۆماری دەنگدەرانی هەرێمی كوردستاندا نزیكەی نیو ملیۆن دەنگی گوماناوی هەیە، ئەمەش وادەكات نیشانەی پرسیار لەسەر 20- 25 كورسی پەرلەمانی هەبێت.

كاتێك یەكێك لە ئەندامە دیارو كاریگەرەكانی یەكگرتووی ئیسلامی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە پەیام‌ێكی ئاڕاستەی بەرپرسانی یەكگرتووی كرد و نوسی" لە ئایندەدا بومەلەرزەی " وەن كۆین" بە گوڕێكی زۆر بەهێز لە یەكگرتووی ئیسلامی دەدات".ئیتر بابەتەكە ڕەهەندە سیاسیەكەی زەق بویەوە.

هەرچەندە دیدارو گفتوگۆكە تایبەتە بە كێشەكانی ژنان‌و بزوتنەوەی ژنان، بەڵام نەوشیروان مستەفا هەر لە دەستپێكی گفتوگۆكەوە تا كۆتایی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئەو كێشەیەك بەناوی كێشەی ژنانەوە نابینێت‌و ئەو تاوان‌و توندوتیژییانەشی بەرانبەر ژنان دەكرێت،

هەرچەندە دە ساڵ بەر لەوە پەیوەندی بەپارتییەوە كرد بوو، بەڵام ناكۆكییەكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی هەلی ئەوەی بۆ دەسازێنێ كە بگاتە ئاستی مەكتەبی سیاسی‌و ببێتە یەكێك لە نزیكەكانی مەلا مستەفا.

دكتۆر هادی عەلی، سەرۆكی ئەنجوومەنی سیاسی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، لە دیدارێكدا لەگەڵ " دیپلۆماتیك مەگەزین" باسلەوە دەكات كە بەشێوەیەكی گشتی یەكگرتووەكانی دەڤەری سلێمانی لەگەڵ كشانەوەی یەكگرتوودا بوون لە حكومەت‌و بادینییەكانیش لەگەڵ نەكشانەوە.

سەرباری ئەوەی ستایشێكی زۆر دەكرێت‌و بەیەكێك لە كتێبە زۆر باش‌و ناوازەكانی بواری " یاداشت‌و بیرەوەری" ڕۆژانی خەباتی شاخ‌و پێشمەرگایەتی دێتە ئەژمار، بەڵام ناونیشانی كتێبی " ئەو ڕۆژانەی نیشتیمان هی هەمووان بوو"ی " هەڤاڵ كوێستانی" كە بیرەوەرییەكانی ڕۆژانی پێشمەرگایەتی نووسەرە

ئەبوبەكر هەڵەدنی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان‌و ئەندامی سەكردایەتی یەكگرتوو، لەم دیدارەدا لەگەڵ " دیپلۆماتیك مەگەزین" باس لە هەڵوێستی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەرانبەر هەوڵی داگیركاری توركیا بۆ سەرعەفرین دەكات‌

دكتۆر شێركۆ كرمانج، نوسەرو مامۆستای زانكۆ، لەم دیدارە تایبەتەدا لەگەڵ " دیپلۆماتیك مەگەزین" سەبارەت بە كەوتنی كەركووك‌و سەركەوتنی كۆبانێ‌و بەرخۆدانی عەفرین دەدوێت.

لە بزوتنەوەی ڕاپەڕینی ئیسلامی دا بەرپرسی مەكتەبی ڕێكخستن بوو، لە بزوتنەوەی یەكبوونی ئیسلامیش بەرپرسی مەكتەبی ڕێكخستنبوو، كاتێكیش لەگەڵ عەلی باپیر كۆمەڵی ئیسلامییان دروستكرد

پاش نیوەڕۆی 31/1/1978یەكێك لەئافرەتەكانی ئەو ماڵەی كە شەهید ئارام لەگوندی تەنگیسەری ناوچەی قەرەداغ لەماڵیان میوان دەبێت، ئارام ئاگادار دەكاتەوەو پێیدەڵێت ژمارەیەكی زۆری چەكدار لەخواروی گوندەكەوەن

ئەحمەدی موفتی زادە، ساڵی 1934 لە شاری سنە لە بنەماڵەیەكی ئایینی‌و زانستی ناودار دایكبووە، مەلا مەحمودی باوكی یەكێك لە كەسایەتییە ناودارەكانی شاری سنە بووەو ماوەیەكیش حاكمی شەرعی‌و موفتی ئەوێ بووەو ماوەیەكیش مامۆستای فیقهی شافیعی بووە لە زانكۆی تاران

مەراقی هەرە گەورەی ئاسۆی دەلاك لەناوبردنی مولازم موحسینی تاوانبار بووە، ئەو ئەفسەرە بەعسییەی كە بە دڕاندانەترین شێوە رەفتاری لەگەڵ خەڵكی سلێمانیدا كردووە.

نوسەرو ڕۆشنبیر، دكتۆر عەلی زەڵمی، لەم دیدارەیدا لەگەڵ " دیپلۆماتیك مەگەزین"، سەبارەت بە خێڵ‌و حیزبی كوردی دەدوێت‌و بڕوایوایە ئەو تەماهی‌و پەیوەندیەی لەنێوان تاکی کوردی‌و حیزبەکانی ئەم هەرێمەدا هەیە، درێژکراوەی هەمان پەیوەندی پێشوتری نێوان خێڵەکان‌و ئەندامانی خێزانەکانە

ئەوانەی دژی دووبارە كاندیدكردنەوەی ئەم كەسانەن، پێیانوایە ئەوە نیشانەی ئیفلاسی سیاسییەو حیزبەكان كادیری بەتواناو لێوەشاوەو جەماوەرییان نییەو لەناچاریدا پەنایان بۆ دووبارە كاندیدكردنەوەی پەرلەمانتارەكانیان بردووە.

محەمەد حەكیم، ئەندامی ئەنجوومەنی سیاسی كۆمەڵی ئیسلامی، پێیوایە ئەستەمە بە چەندین ساڵیتر، هەرێمی كوردستان وەكو پێش 16ی ئۆكتۆبەری لێبێتەوە، ئەو لەم دیدارەیدا لەگەڵ " دیپلۆماتیك مەگەزین"، ئاماژە بەوە دەدات، ئەو دۆخەی كوردستانی تێكەوتووە نسكۆو شكستێكی گەورەیە

لە سەروەختی ڕاگەیاندنی " بزوتنەوەی ئیسلامی" دا لە ئێران، سەحەلادین بەهادین كە ئەو كاتە بەرپرسی یەكەمی ئیخوان بووە لە ئێران، دەچێتە وڵاتی ئیمارات‌و لە ڕێكخستنی جیهانی ئیخوان موسلیمینەوە نامەیەك بۆ مەلا عوسمان عەبدولعەزیز دێنێتەوە............

دكتۆر ئەحمەدی مەلا، نوسەرو وەرگێڕو مامۆستای زانكۆ، لەم دیدارەیدا لەگەڵ " دیپلۆماتیك مەگەزین" سەبارەت بە پەیوەندیی كۆمەڵگەی كوردی‌و دەسەڵاتی سیاسی‌و هێزە دەسەڵاتدارەكان دەدوێت‌

تەنها چەند مانگێكم مابوو بۆ ئەوەی شەهادەی دكتۆرا لە فەلسەفەدا لە زانكۆی ڤییەننا وەرگرم، وازم لێهێناو هاتمەوەو شۆڕشمان دروستكردەوە، شەهادە بەهیچ نابینم، زمان زانین لەهەموو شتێك گرنگترە بۆ ئینسان

ئەو بروسكەیە من نوسیومە، دەكرێت ناوی بنێین دایكی هەموو برووسكەكان، ئەو بروسكەیە هی ڕۆژەكانی كۆتایی خۆ ئامادەكردن بوو بۆ ڕاپەرین، زمناكۆ سەركردایەتی شانە چەكدارەكانی شاڵاو بوو، "ئازادی"ش وەك رەمزێك بۆ هەموویان،

بە بۆنەی ڕێكەوتنی 11ی ئازارەوە، خەڵكی عێراق‌و كوردستان دەستیان بەشایی‌و زەماوەند كرد، ڕۆژانی 12و 13و 14ی مانگی ئازاری 1970 كرایە پشووی فەرمی، بۆ پیرۆزباییكردنی ڕێكەوتننامەكە

سەركردەو بەرپرسانی كۆمەڵەی ڕەنجدەران، ڕازینەبوون بەوەی كە مام جەلال، سكرتێری گشتی یەكێتی بێت‌و لە هەمانكاتیشدا سكرتێری ڕێكخراوی" یەكێتی شۆڕشگێڕانی كوردستان" بێت، بۆیە لەبری مام جەلال، فواد مەعسوم دەبێتە سكرتێری ڕێكخراوی یەكێتی شۆڕشگێڕان.

ئەوكاتەی كە حكومەتی عێراقی هەڵەبجەی كیمیایباران كرد، ئەمەریكا حكومەتی عێراقی وەك تاوانباری جەنگ نە ناساندو لەپاش ئەوەش هاوكارییە ئابوری‌و سەربارزییەكانی بۆ عێراق ڕانەگرت‌و لەپاش كارەساتەكەش قەرزەكانی ئەمەریكا بە عێراق دوو بەرانبەر زیادی كرد.

هێنده‌ به‌جۆش‌و خرۆش‌و ده‌نگێكى سیحر ئامێزه‌وه‌ گۆرانییه‌كه‌ ده‌چڕێت، كه‌س خه‌یاڵى بۆ ئه‌وه‌ ناچێت، كه‌ حه‌سه‌ن زیره‌ك له‌ گۆرانى نه‌ورۆزدا به‌شێك له‌ شیعره‌كه‌ى پیره‌مێردى شێواندووه‌

دكتۆر دڵشاد عه‌بدولڕه‌حمان، وه‌زیرى پێشووترى په‌روه‌رده‌ى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، له‌م دیداره‌دا له‌گه‌ڵ " دیپلۆماتیك مه‌گه‌زین"، ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات كه‌ فرۆشتنی نه‌وت به‌ سه‌ربه‌خۆیی له‌ڕێگه‌ی توركیاوه‌، سه‌رچاوه‌ی قه‌یرانه‌كانی هه‌رێمی كوردستانه‌

مانگى ئازار، پڕپڕه‌ له‌و ڕووداوانه‌ى كه‌ كاریگه‌رى قوڵ‌و گه‌وره‌یان له‌سه‌ر پرسى نه‌ته‌وه‌یى‌و ژیانى سیاسى كورد داناوه‌و داگیركردنى عه‌فرینیش لایه‌ن توركیاوه‌، بوو به‌ یه‌كێك له‌و ڕووداوانه‌‌و زۆرێك له‌ چاودێرانیش پێیانوایه‌، داگیركردنى عه‌فرین سه‌ره‌تاى سایكس پیكۆیه‌كى تره‌ بۆ كورد.

هه‌رچه‌نده‌، هه‌مان داواكارییه‌كانى 17ى شوبات به‌رقه‌رارن، به‌ڵام له ‌خۆپیشاندانى 25ى ئازارو ڕۆژانى دواتردا، داواكارى نان‌ و ژیان‌و موچه‌، داواكارى بنه‌ڕه‌تى خۆپیشانده‌رانن ‌و بوونه‌ته‌ فاكته‌رى گه‌وره‌ى جۆشدان‌ و خرۆشانى شه‌قام.

ئازاد قەزاز، نوسەرو لێكۆڵەرو مامۆستای زانكۆ، لەم دیدارەدا، لەگەڵ دیپلۆماتیك مەگەزین، سەبارەت بەخۆپیشاندانەكانی هەرێمی كوردستان دەوێت‌و پێیوایە ئەگەر لەناو كوردا هۆشیاری ببوایە، دەبوو زووتر خەڵك دژی ئەم دەسەڵاتە بخرۆشایە.

عه‌بدوڵا ئۆجالان ئیسلامى میللیى‌و ئیسلامى كۆمه‌ڵگه‌، به‌ئیسلامى ڕاسته‌قینه‌ ناو ده‌بات‌و پێیوایه‌ ئیسلامى ده‌وڵه‌تى دووره‌ له‌ ڕۆحى ڕاسته‌قینه‌ى ئیسلامه‌وه‌و به‌بڕواى ئه‌و، كاتێك ده‌وڵه‌ت ئایین به‌كار دێنێت، ئیدى ئه‌و ئایینه‌ ناسنامه‌ى خۆى له‌ده‌ستده‌دات‌، بڕواشیوایه‌ كه‌ ئیسلامى كۆمه‌ڵگە، گرێدراوى دیموكراسییه‌.

گه‌شتنى خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زاییه‌كان به‌ دهۆك‌و هه‌ولێر، به‌ ده‌ستكه‌وتى خۆیان ده‌زانن‌و ده‌شڵێن له‌ ژێر فشارى ئێمه‌دا حكومه‌ت ناچار بووه‌ پێداچوونه‌وه‌ به‌ سیستمى پاشه‌كه‌وتى مووچه‌دا بكات.

چیرۆكی دیاری، لە چیرۆكی هەموو پەنابەرە كوردەكانی وڵاتانی جیهان جیاوازترە، چیرۆكێك پڕ لە سەركێشی‌و هەم‌و خۆڕاگری، ئەو بە نیازی گەشتن بە یەكێك لە وڵاتانی ئەوروپا، یان ئوستورالیا، سەفەرە پڕ لەسەر كێشییەكەی دەستپێدەكات، بەڵام پاش مانەوەی سێ مانگ‌و دەڕۆژ لە ناو باخیرەدا، لە وڵاتی ئەرجەنتین دەگیرسێتەوە.

لە هەشت قۆناغی جیاوازی ئەنفالداو لە ماوەی پێنح مانگدا، سوپای عێراق بە دڕندانەترین‌و ترسناكترین شێوە پرۆسەی جینۆسایدكردنی گەلی كوردی لەناوچە جیاوازەكانی كوردستاندا ئەنجامداو لە قۆناغی سێیەمی ئەنفالیشدا كە ناوچەكانی گەرمیانی گرتەوە، دڕندایەتی سوپای حیزبی بەعس گەشتە لوتكەو خوێناویترین قۆناغی پرۆسەی جینۆسایدەكە ئەنجام درا.

ماوەیەك دەنگی تەقینەوەی گەورەو بەهێز لە نزیكی شارۆچكەی عەربەت دەبیرسترێت، ئەو تەقینەوانە كە ڕۆژانە سەر لەبەیانیان دووبارە دەبنەوە، ترس‌و دڵەڕاوكێیەكی زۆری لەناو خەڵكی شارۆچكەكەدا درووست كردووە.

منیره‌ عه‌لى عه‌بدولعه‌زیز، كچى مه‌لا عه‌لى عه‌بدولعه‌زیزى ڕابه‌رى كۆچكردووى بزوتنه‌وه‌ى ئیسلامى‌و ئه‌ندامى مه‌كته‌بى سیاسى بزوتنه‌وه‌ى ئیسلامییه‌، ئه‌و له‌م دیداره‌یدا له‌گه‌ڵ " دیپلۆماتیك مه‌گه‌زین"، ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات كه‌ ئه‌م كابینه‌یه‌ى حكومه‌تى هه‌رێم فاشیلترین كابینه‌یه‌و ده‌ڵێت:" ئه‌گه‌ر پارتى‌و یه‌كێتى تۆزێك ویژدانیان هه‌بوایه‌ خۆیان حكومه‌تیان هه‌ڵده‌وه‌شانده‌وه‌".

تا یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی كوردستان له‌ ساڵى 1992، هیچكام له‌ حیزبه‌ كوردییه‌كان، خاوه‌نى ڕه‌نگ‌ و ئاڵاى تایبه‌ت به‌خۆیان نه‌بوون‌ و ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌ بوویه‌ سه‌ره‌تاى دیاریكردنى ڕه‌نگێك بۆ هه‌ریه‌ك له‌و حیزبانه‌ى ئه‌وكاته‌ له‌ كایه‌كه‌دا هه‌بوون‌و به‌شدارى هه‌ڵبژاردنه‌كه‌یان كرد.

ئه‌وان له‌كاتى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردندا، به‌ڵێنى جۆراو جۆر ده‌ده‌ن‌و كارنامه‌ى هه‌مه‌چه‌شنه‌ ده‌خه‌نه‌ ڕوو، به‌ڵێنى گه‌وره‌ ده‌ده‌ن‌و ڕۆمانسیانه‌ پرۆژه‌ى زه‌به‌لاح به‌یان ده‌كه‌ن، ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی ئه‌وان ده‌یده‌ن، هه‌ندێكجار نه‌ك به‌ وه‌زیر، به‌ڵكو به‌ سه‌رۆك وه‌زیرانیش جێبه‌جێناكرێت.

بەهۆی ئەو بارودخە تایبەتەو بەهۆی ئەو گۆڕانكارییە سیاسییانەی بۆ ئەوان هاتۆتە پێشەوە، هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، بۆ حیزب‌و قەوارە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان، وێستگەیەكی چارەنووسساز دەبێت.

ئه‌و، ئه‌مین زه‌كى به‌گ، كه‌ یه‌كێك له‌مێژوونووسه‌ گه‌وره‌كانى كورده‌، دووجار نوێنه‌رایه‌تى شارى سلێمانى ده‌كات له‌ ئه‌نجوومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق‌و پاش ته‌واوبوونى ماوه‌ى په‌رله‌مانتاریه‌كه‌شى داواو بانگه‌وازى كردووه‌ تا ده‌نگده‌ره‌كانى‌و خه‌ڵكى سلێمانى له‌سه‌ر كاره‌كانى لێپێچینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵدا بكه‌ن.

له‌كاتێكدا كه‌ تۆپ لیده‌رو بانگه‌شه‌كارانى وه‌نكۆیین مژده‌ى گه‌وره‌ به‌ به‌شدارانیان ده‌ده‌ن‌و ڕۆژى 8- 10 2018 به‌ ڕۆژه‌ گه‌وره‌كه‌ ناو ده‌به‌ن، لیژنه‌ى باڵاى فه‌تواى هه‌رێم، فه‌تواى حه‌رامردنى وه‌نكۆیین ده‌دات‌و به‌ قوماركردنى ده‌چووێنێت.

بایكۆتى هه‌ڵبژاردن‌و به‌شدارینه‌كردنى هاووڵاتیان له‌ پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردندا، هێزه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى ده‌سه‌ڵات ده‌خاته‌ دۆخى به‌رگرییه‌وه‌و وا ده‌كات ئه‌وان له‌ برى تێكۆشان له‌ پێناو زیاد بوونى ڕێژه‌ى كورسى‌و ده‌نگه‌كانیان، هه‌وڵى هێشتنه‌وه‌و كه‌منه‌كردنى ده‌نگه‌كانیان بده‌ن.

" تا ئەو شوێنەی کە ماوین ئەبێت قسە بکەین، لەو شوێنەش، کە تەمەنمان کۆتایی هات، با هاورێکەم خاڵێکم بۆدابنێت و ببێتە سەری دێڕێکی نوێ‌و، سەرلەنوێ دەست پێبکاتەوە". ماوه‌یه‌ك به‌ر له‌ تیرۆركردنى له‌وتارێكیدا، سه‌رده‌شت عوسمان واى نووسیوه.‌

ئاخۆ ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتار ئه‌و مووچه‌ زۆره‌ى نه‌بوایه‌، به‌وجۆره‌ هه‌وڵى گه‌شتنى بۆ ده‌درا، ئایا بڕوانامه‌ ده‌توانێت په‌رله‌مانتار بكاته‌ په‌رله‌مانترێكى باش، جیا له‌ بڕوانامه‌و شاره‌زایی پێوه‌ره‌كانى په‌رله‌مانتارى باش‌و سه‌ركه‌وتوو كامانه‌ن، یاخود پابه‌ند بوونه‌ ئه‌خلاقییه‌كانى په‌رله‌مانتار كامانه‌ن؟

بە بەراوردی هەڵبژاردنەكانی پێشوو، بەشداریكردن لە دەنگدانی تایبەتدا بەڕێژەیەكی زۆر كەمیكردووەو ئەو خروقاتانەشی كە باس لە بنبڕكردنیان دەكرا، لە هەڵبژاردنی دەنگدانی تایبەتدا بەشێوەیەكی بەربڵاو ئەنجام درانەوە.

لەگەڵ ئەوەدا كە تەواوی عێراقی گرتۆتەوە، بەڵام سەبارەت بە پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقدا، زۆرترین چاو لەسەر پارێزگای سلێمانییەو لەوێنە گشتییەكەی ساختەكارییەكەدا زۆرترین ئاماژەی بۆ دەكرێت.

له‌ناوه‌ڕاستى ساڵانى شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ى ڕابردوودا یه‌كێك له‌ قوتابییه‌ دیاره‌كانى كورد ده‌بێت له‌ زانكۆى به‌غدادو له‌پاش كوده‌تاكه‌ى ساڵى 1968ى حیزبى به‌عس، واز له‌ خوێندنى زانكۆ دێنێت‌و په‌یوه‌ندى به‌ شۆڕشى ئه‌یلووله‌وه‌ ده‌كات‌

دیپلۆماتیك مه‌گه‌زین: له‌ بنه‌ڕه‌تدا ئایین‌و ئایندارى بۆ خوداو قیامه‌ته‌، یاخود بۆ دونیاو بۆ ژیانه‌و بۆ دونیایه‌كه‌ كه‌ ژیانسازى تێیدا له‌ ئاستێكى باڵادا بێت؟

هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە 12ی ئایاردا، جۆری ساختەكارییەكانی لە ساختەكاری لۆكاڵی‌و كلاسییكییەوە گواستەوە بۆ ساختەكاری سەرتاسەری‌و مۆدێرن‌و دەستەواژەی پەرلەمانتاری ئەلیكترۆنیشی هێنایە گۆڕێ.

محه‌مه‌د له‌تیف محه‌مه‌د، لێکۆڵەوەری بواری ئەستێرەناسی و فەلەکی و ساڵنامەیه‌، به‌وته‌ی خۆی زیاتر لە ۲۰ ساڵە لەو بوارانەدا خوێندنەوەو لێکۆڵینەوەی هەیەو ماوه‌ی ساڵێكیشه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ ساڵنامه‌ی كۆچیی دا ده‌كات.

هه‌ره‌سى شۆڕشى ئه‌یلوول، بوویه‌ فاكته‌رى سه‌رهه‌ڵدانى كۆمه‌ڵێك ئاڕاسته‌و بیروبۆچوونى جیاواز سه‌باره‌ت به‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى خه‌بات‌و له‌و پێناوه‌شدا هه‌وڵى جۆراو جۆر خرانه‌ گه‌ڕ.

هه‌ر له‌سه‌رده‌می شۆڕشی ئه‌یلووله‌وه‌و له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م گفتووگۆی نێوان حكومه‌تی ئه‌وكاتی عێراق‌و سه‌رانی شۆڕش، سه‌باره‌ت به‌ دانووستان‌و ڕێككه‌وتن له‌گه‌ڵ حكومه‌تدا، ناكۆكی‌و كێبركێی توند ده‌كه‌وێته‌ نێوان سه‌ركرده‌و

ته‌حسین حه‌مه‌ غه‌ریب، نوسه‌رو ڕۆشنبیرو شاره‌زاى فیكرى ئیسلامى، له‌ به‌شى دوومى دیداره‌كه‌یدا له‌گه‌ڵ دیپلۆماتیك مه‌گه‌زین، سه‌باره‌ت به‌ پرسى چاكسازى ده‌دوێت‌و باسله‌وه‌ ده‌كات كه‌ چاكسازى به‌ بێ ئایین ناكرێت‌و پێیوایه‌ ده‌بێت چاكسازى ئایینى پێشه‌كى هه‌موو چاكسازییه‌كان بێت.

له‌گوندى زه‌ڵمه‌وه‌و له‌ حوجره‌ى مزگه‌وته‌وه‌ ده‌ستى به‌خوێندن كردووه‌و له‌ماوه‌ى خوێندنى مزگه‌وت‌و فه‌قێیه‌تیدا 16 مه‌دره‌سه‌و حوجره‌ى ئایینى گه‌ڕاوه‌، تا له‌ ساڵى 194دا ئیجازه‌ى مه‌لایه‌تى وه‌رگرتووه‌.

زۆرێك له‌ ڕۆشنبیره‌ عه‌ره‌به‌كان وه‌كو بیرمەند ناوی ئه‌و دەهێنن، له‌ رۆژی ١٣ی تەموزی ١٩٨٩ لە ڤیەننای پایتەختی نەمسا گه‌ڵ دكتۆر عەبدولرەحمانی قاسملۆ سکرتێری حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران تیرۆر ده‌كرێت.

د. سیڤان سه‌عید، مامۆستاى زانكۆو پرۆفیسۆرى یاریده‌ده‌رو لێكۆڵه‌ر له‌ سیاسه‌تى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست‌و توركیاو كوردستان، له‌م دیداره‌یدا له‌گه‌ڵ "دیپلۆماتیك مه‌گه‌زین"، سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانى 24ى حوزه‌یرانى توركیا ده‌دوێت‌

ئه‌وكاته‌ى كه‌ سه‌رکردەکانی قیاده‌ موه‌قه‌ته‌ تێهه‌ڵچوونه‌وه‌و ده‌یانوویست له‌پاش هه‌ره‌سى شۆڕى ئه‌یلول، به‌فۆرم‌و ڕێكخستنێكى نوێوه‌ پارتى درووست بكه‌نه‌وه‌، بنه‌ماڵه‌ى بارزانى له‌ كه‌ره‌ج بوون، به‌ڵام له‌پاش كۆنگره‌ى 9و كۆتایى هێنان به‌قیاده‌ موه‌قه‌ته‌، پارتى كه‌وته‌وه‌ ده‌ستى بنه‌ماڵه‌ى بارزانى.

جامى جیهانى، وه‌ك گه‌وره‌ترین كه‌رنه‌ڤاڵى وه‌رزشى، پڕ پڕه‌ له‌ ڕیكۆردى جۆراوجۆرو ڕووداوى سه‌رنجڕاكێش، له‌م ڕاپۆرته‌دا، 51 له‌و ڕیكۆردو ڕووداوانه‌ خراونه‌ته‌ ڕوو.

له‌ 12ى نیسانى 1975دا، له‌سه‌ر داخوازى ئیدریس بارزانى‌و مه‌سعود بارزانى، له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌كه‌ له‌ ( عادل مورادو ڕه‌نج نورى شاوه‌یس‌و ئازاد خه‌فاف) دا، به‌مه‌به‌ستى سه‌ر له‌نوێ وه‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ى پارتى‌و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى شۆڕش ده‌چنه‌ سوریا،

له‌پاڵ ئه‌وه‌دا كه‌ زۆرێكیان پاشگرو نازناویان هه‌یه‌، ئه‌و ناوه‌ى كه‌ زۆرێك له‌ كاره‌كته‌ره‌ سیاسییه‌كانى پێناسراوه‌، ناوى ڕاسته‌قینه‌ى خۆیان نییه‌و له‌به‌شى یه‌كه‌مى ئه‌م ڕاپۆرته‌دا ناوى ڕاسته‌قینه‌ى پازده‌ كه‌س له‌و سیاسییانه‌ خراوه‌ته‌ ڕوو.

زۆرن ئه‌وانه‌ى پێیانوایه‌ ته‌كنه‌لۆژیاى ڤار هه‌ڵه‌ گه‌وره‌كان ڕاستده‌كاته‌وه‌و به‌هۆیه‌وه‌ دادپه‌روه‌رى ته‌واوه‌تى له‌ یارییه‌كاندا به‌رقه‌رار ده‌بێت ‌و هیچ هه‌ڵبژارده‌یه‌ك نابێته‌ قوربانى هه‌ڵه‌ى ناوبژیوان.

ئه‌و ناوه‌ى ئه‌م كاره‌كته‌ره‌ سیاسیانه‌ى له‌ ژیانى سیاسى‌و كایه‌ى سیاسیدا پێناسراوه‌، ناوى ڕاسته‌قینه‌ى خۆیان نییه‌و ناز ناوى ئه‌وانه‌، له‌م ڕاپۆرته‌دا ئاماژه‌ به‌ ناوى ڕاسته‌قینه‌ى ئه‌وان دراوه‌.

كاتێك وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌ ناوى یه‌كه‌مه‌كانى پۆلى دوازده‌یه‌مى ئاماده‌یی ڕاگه‌یاند، له‌گه‌ڵ " به‌سته‌ یاسین"دا"په‌یام نایف" یشى وه‌كو یه‌كه‌مى دووباره‌ هاوتاى یه‌كه‌مه‌كه‌ى سه‌ر ئاستى هه‌رێمی کوردستان بڵاوكرده‌وه‌.

كاتێك نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند كە كارەبا دەكەن بە سیمكارت، بەرانبەر لێدوانەكەی ئەو، شەپۆلی نوكتەو قەشمەریات تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی گرتەوەو بوویە ئیلهامی بەرهەمهێنانی دەیانجۆر گوزارشتی گاڵتە ئامێز

هەردوو كۆمەڵەی "داركەرو كۆمەڵەی برایەتی" كە یەكەمیان باڵداری شاعیرو موكەڕەم تاڵەبانی دایدەمەزرێنن، دوومیشیان،كە شێخ لەتیفی حەفیدو مەلائەسعەدی مەحوی درووستیدەكەن، لە ساڵی 1939دا دەبنە سەرەتا بۆ درووستبوونی حیزبی هیوا

پێیوایه‌ سیسته‌می سیاسی له‌ زۆر شتدا ره‌نگدانه‌وه‌و به‌رهه‌می خودی كۆمه‌ڵگایه‌‌و ئاماژه‌ش به‌وه‌ ده‌دات كه‌ دۆخی هه‌رێمی كوردستان دۆخێكه‌ كه‌ هه‌م زاده‌ی نوخبه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌، هه‌م خودی كۆمه‌ڵگاش لێی به‌رپرسیاره‌.

ئه‌ندامانى په‌رله‌مانى كوردستان، ئه‌وانه‌ى ده‌نگیان به‌ پرۆژه‌ یاساى هه‌ڵپه‌ساردنى یاساى سه‌رۆكایه‌تى هه‌رێمدا، " دیار"یان به‌" نادیار" سپارد، " دیار"ێكى ئاڵۆزو ئاوێزان به‌ چه‌ندان بارگرژى‌و ململانێى سه‌خت‌و دژوار، به‌ " نادیار" ێك كه‌ پێشبینى كردن بۆ هاتن‌و شێوازى پێكهاتنى ته‌واو زه‌حمه‌ته‌.

هه‌ر به‌پێی ناوه‌رۆكی ئه‌و ڕاپۆرته‌ی ویكلیكس، قاسملو له‌كاتی دیدارو په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی عێراقی‌و وڵاتانی دیكه‌دا هیچكات داوای پاره‌ی نه‌كردووه‌و خوازیاری چه‌ك‌و چۆڵیش نه‌بووه‌، به‌ڵكو ته‌نها داوای پاڵپشتی مه‌عنه‌وی كردووه‌.

باوكی حارس كە بەیەكێك لە ڕێبەرانی سەلەفییەكانی كوردستان دێتە ئەژمار، لەم دیدارەدا لەگەڵ " دیبلۆماتیك مەگەزین"، ئاماژە بەوە دەدات كە بەرەنگار بوونەوەی حكومەت بە هاواركردن‌و خۆپیشاندان حەرامەو پێچەوانەی دینە،

دكتۆرهه‌ردی مێد، مامۆستای زانسته‌ سیاسییه‌كان له‌ زانكۆی پاریس دۆفین، له‌به‌شی دووه‌ی دیداره‌كه‌یدا له‌گه‌ڵ دیبلۆماتیك مه‌گه‌زین، سه‌باره‌ت به‌ ڕۆڵ‌و كاریگه‌ری حیزب‌و خێڵ له‌سه‌ر یه‌كدی ده‌دوێت‌و باسله‌وه‌ ده‌كات كه‌ حیزبه‌كان په‌یوه‌ندیه‌كی زۆر ئاله‌تیانه‌یان له‌گه‌ڵ خێڵدا هه‌یه‌‌و به‌ مه‌به‌ستی ئیستیغلاكردنی په‌نای بۆ ده‌به‌ن.

ئەوان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە دامەزرێنەری كۆمەڵی ئیسلامی ئەحمەدی، ئیمامی مەهدی‌و مەسیحی چاوەڕوانكراوەو بڕواشیانوایە تەنها لەڕێگەی كۆمەڵی ئیسلامی ئەحمەدییەوە ئیسلام زیندو دەبێتەوەو هەموو گروپەكانیتر لە ئاگری ئاژاوەو شكستدان‌و یەكێك لە شوێنكەوتوانی ئەو كۆمەڵەیەش نزا دەكات كە خوای گەورە بەرچاوی حیزبە ئیسلامییەكانی كوردستان ڕۆشن بكاتەو

له‌پاش پێنج ساڵ له‌ دامه‌زراندنی، له‌و حیزبه‌ دوور ده‌خرێته‌وه‌ كه‌ خۆی ڕۆڵی سه‌ره‌كی بینیوه‌ له‌ دروستكردنیداو ساڵێكیش دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی مه‌لا مسته‌فا له‌ ڕووسیا، به‌یه‌كجاری حیزبه‌كه‌ی لێحه‌رام ده‌كرێت

لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ دیبلۆماتیك، سەلیم شوشكەیی، سەبارەت بە پرسی تۆمەتباركردنی بە پەیوەندی لەگەڵ داعشدا دەدوێت‌و باسلەوە دەكات ئەوەی بەرانبەری كراوە پەوەندی بە جموجووڵەكانی خۆی‌و بارگرژییەكانی نێوان‌و كۆمەڵ‌و پارتییەوە هەیە

لەدیدارێكی دورو درێژدا كە بیست ساڵ لەمەو پێش لەگەڵیدا سازدراوە، دەربارەی دۆزو بزووتنەوەی ژنان لەهەرێمی كوردستاندا، مەلا كرێكار باس لەوە دەكات كە كێشەی ژنان هێندەی كێشەی عەرەبانەچییەكانی ناوبازاڕ نییە

هەرچەند ە هەریەكە لەبەریتانیاو توركیاو عێراق لەسەرو بەندی كۆنفراسی لۆزانداو لەناو لیژنەكەی كۆمەڵەی گەلانیشدا تایبەت بە موسڵ هەوڵیاندا ڕێژەی كورد لەموسڵبەویستی خۆیان بخەمڵێنن،

(كۆمەڵەی داركەر) كە لەسەر خواستی ئەو ناوەكەی دەگۆڕدرێت بۆ حیزبی هیوا، یەكێك لە هەرە وێستگە گرنگەكانی ژیانی سیاسی ڕەفیق حیلمی دەبێت‌و لەپاش هەڵوەشاندنەوەشی تا ئاستێكی زۆر ناوی ڕەفیق حیلمی لەناو كایەی سیاسیدا ون دەبێت.

جەنگیز چاندار، لە كتێبەكەیدا باسلەوە دەكات كە "مەحمەت سەپیل" شەریكی كۆمپانیای " جەنراڵ ئۆیل" لە ناوچەی "تەقتەق"ی نزیك شاری كۆیە لە دوو بیری نەوتیدا، رۆژانە بە ئەندازەی هەموو ئەو نەوتەی كە لە توركیا بەرهەم دەهێنرێت، نەوتی دەرهێناوە.

" هەستام بڕۆم مام جەلال وتی جارێ دانیشتبووی كاك شێركۆ، منیش وتم مام جەلال دەبێت بڕۆم بۆ بەردەركی سەرا، سەیرێكی كردم‌و پێكەنی". وەكو خۆی بۆ( هەڵۆ)ی كوڕی گێڕاوەتەوە، ئەمە كۆتا دیمەنی ئەو دانیشتنەی نێوان مام جەلال‌و شێركۆ بێكەسە

]له‌ كورده‌واریدا، له‌ هه‌ردوو وه‌رزی زستان‌و هاویندا، وشه‌ی چله‌ هه‌یه‌و له‌ چله‌ی زستاندا سه‌رماو سۆڵه‌ ده‌گاته‌ ئه‌وپه‌ڕی‌و" چله‌ شۆر" وه‌كو ئاماژه‌ی كه‌مبوونه‌وه‌ی سه‌رماو سۆڵه‌و به‌ره‌و گه‌رمبوونی كه‌ش‌و هه‌وا به‌كار دێت،

ئەو لەناو دیرۆكی مەرگەسات‌و كۆمەڵكوژییەكانی كورددا، یەكێك لە خوێنڕێژترین سەركردەكانی حیزبی بەعسەو كاتێكیش كە دەكرێتە بەرپرسی نوسینگەی " ڕێكخستنی باكور"، ئیدی تاوانەكانی حیزبی بەعس بەرانبەر بە كورد، دەگەنە ئاستی گەورەترین تاوان‌و كۆمەڵكوژییەكانی نێو مێژووی مرۆڤایەتی.

دیاردەی جیابوونەوەو لێكترازان یەكێكە لەسیما دیارو بەربڵاەوەكانی ناو حیزبی كوردی‌و لەو دیاردەیەشدا یەكێتی نیشتیمانی پشكی گەورەو یەكەمی هەیە‌و لەمێژووی ئەم حیزبەدا زۆرترین سەركردەو ئەندامەكانی بەكۆمەڵ ڕیزی ئەو حیزبەیان جێهێشتووە.

لە پاش قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی‌و بەهۆی ئەو بۆشاییەی كە پاش دوورخستنەوەی ئەوان لە پارتی لە حیزبدا دروستبووبوو، نەك تەنها هەلی ئەوەی بۆ دەڕەخسێت كە بچێتە ناوەندی باڵای پارتییەوە

لەپاش دەركردنی فەتوای حەرامكردنی ( وەن كۆیین)، لیژنەی باڵای فتوای هەرێمی كوردستان، فتوای حەرامكردنی ( كیونێت) یشی دەركرد. لیژنەی فتوا، فتواكەی پێشوویان هەڵپەسارد

رووداوی 31ی ئاب‌و هاتنی سووپای عێراق‌و گاردی كۆماری بۆ هەولێر، لەوكاتەدا مشتومڕی فراوان‌و چڕو پڕ لە كۆنگرێسی ئەمەریكادا دروست دەكات، گۆنگرێسمانان بۆ گەڵاڵەكردنی بڕیارێك بەمەبەستی وەڵامدانەوەی هێرشی سوپای عێراق بۆ سەر كوردستان

لەگەڵ ئەوەشدا كە پێشتر پارتی پەیوەندی لەگەڵ حكومەتی بەعسدا هەبووەو بەردەوام كۆبوونەوەیان كردووە، بەڵام بەپێی هەواڵی تەلەفیزیۆنی ئەوكاتەی حكومەتی بەعس سەبارەت بە 31ی ئاب، حكومەتی عێراقی وەڵامی داوایەكی مەسعود بارزانی داوەتەوە

لە پرۆژەیەكدا كە ئاڕاستەی ڕێكخەری گشتی‌و جڤاتی نیشتیمانییان كردووە، نۆ هەڵسوڕاوی دیاری بزوتنەوەی گۆڕان، دۆخی ناوخۆیی بزوتنەوەكەیان بە مەترسیدار ناو دەبەن‌و داواش دەكەن‌و كە لیژنەی لێكۆڵینەوە لەسەر ئەو پەرلەمانتارانەی گۆڕان بگیرێت

نووسەرو رۆشنبیر، عومەر عەلی غەفور، سەبارەت بە پرسی ئیسلامی‌و عەلمانی‌و ئەو مشتومڕەی لەنێوانیاندا دەگوزەرێت، دەدوێت، ئەو پێیوایە چ ئیسلامی و چ عەلمانی لەكوردستان، ماهیەتی فیكرییان ڕوون نیە‌و نەیانتوانیوە پێناسەی ورد و ڕوون بۆ خۆیان بكەن

كارێك كە دەستپێكی كارو پرۆژەكانی‌و یەكەمین هەنگاوی خولی پەرلەمانی كوردستان بوو، دەركردنی بڕیاری شەڕكردنی پارتی‌و یەكێتیبوو لە دژی پارتی كرێكارانی كوردستان.

" یەكێتی زۆر داوایان كرد كە وا با سۆسیالست‌و یەكێتی بە یەك لیست بەشداری بكەین‌و دكتۆر "مەحمود عوسمان"یش لە خۆ پاڵاوتن بۆ ڕابەری بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد بكشێتەوە، لەبەرانبەر ئەمەدا یەكێتی بەڵێنیاندا كە سەرۆكی پەرلەمان یان سەرۆكی حكومەت بدەن بە سۆسیالست". محەمەدی حاجی مەحمود، سكرتێری حیزبی سۆسیالست دیموكراتی كوردستان، لە بەرگی چوارەمی كتێبەكەیدا " ڕۆژ ژمێری پێشمەرگەیەك" دا، وا دەڵێت.

لەپاش گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی، بەمەرجی پێدانی پۆستی سەرۆككۆمار، ڕۆژانی داهاتوو بۆ قەوارەی " هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و داد پەروەری"، ڕۆژانی چارەنووسساز دەبن‌و بڕیار لەسەر ئایندەی ئەو قەوارەیە دەدرێت كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتی دەكرد.

بەهاو ڕۆڵی پەرلەمان، ڕەنگدانەوەی سیستمی سیاسی‌و كێڵگەو ژیانی سیاسی‌و تێڕوانینی هێزە سیاسییەكانە بۆ ئەو دەزگایەو بەهاداری‌و پێگەی بەهێزی پەرلەمانیش گوزارشتە لە ئاستی كلتوری دیموكراسی هەر وڵاتێك.

له‌م دیداره‌دا له‌گه‌ڵ دیبلۆماتیك مه‌گه‌زین، توێژه‌رو مامۆستای زانكۆ، ئیبراهیم مه‌لا زاده‌، باس له‌ ڕۆڵ‌و پێگه‌ی كورد له‌ حكومه‌تی عێراقدا ده‌كات‌و ئاماژه‌ش به‌وه‌ ده‌كات نه‌ك پۆستی سه‌رۆككۆمار، به‌ڵكو پۆستی سه‌رۆكوه‌زیرانیش بۆ كورد فلسێك ناهێنێت.

به‌ مه‌به‌ستی به‌شداریكردن له‌ پرۆسه‌ی ده‌نگداندا، ڕوو ده‌كاته‌ ئه‌و بنكه‌ی ده‌نگدانه‌ی كه‌ پێشتر ده‌نگیلێداوه‌، به‌ڵام پاش گه‌ڕانێكی زۆر ناوه‌كه‌ی نادۆزێته‌وه‌و دواتر پێیی ڕاده‌گه‌یه‌نرێت كه‌ ناوه‌كه‌ی ئه‌ویان سڕیوه‌ته‌وه‌

له‌كاتى ده‌نگداندا گیانى له‌ ده‌ست دا له‌كاتى به‌شداریكردنى له‌ پرۆسه‌ى ده‌نگداندا، له‌ سنورى قه‌زاى چۆمان هاوووڵاتییه‌ك گیانى له‌ ده‌ستدا. ێشنیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ، مام خدر ئه‌حمه‌د، كه‌ به‌ خدر به‌سێ ناسراوه‌، له‌كاتى به‌شداریكردنى له‌ پرۆسه‌ى ده‌نگداندا له‌ "خوێندنگه‌ى گه‌ردین"ى بنه‌ڕه‌تى گیانى له‌ ده‌ستدا.

یه‌كێتى پێداگیرى ڕۆژانى ڕابردووى سه‌باره‌ت به‌ سووربوونى له‌سه‌ر كاندیدكردنى به‌رهه‌م ساڵح خاوكردووه‌ته‌وه‌و داوا ده‌كات كه‌ فراكسیۆنه‌ كوردییه‌كانى په‌رله‌مانى عێراق كاندیدى پۆستى سه‌رۆك كۆمار دیارى بكه‌ن.

له‌به‌رانبه‌ر پاشه‌كشه‌كردن‌و كه‌مكردنی ده‌نگه‌كانی یه‌كگرتووی ئیسلامی له‌ هه‌ڵبژاردنی خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستاندا، ئه‌ندامان‌و لایه‌نگرانی یه‌كگرتووی ئیسلامی، به‌رپرسانی باڵای حیزبه‌كه‌یانینان به‌هۆكاری پاشه‌كشه‌و شكسته‌كه‌ تۆمه‌تبار كردو

هه‌رچه‌نده‌ كه‌ هێشتا یه‌كلای نه‌بووه‌ته‌وه‌ نه‌وه‌ی نوێ كاندیده‌ براوه‌كانی ده‌نێرێته‌ په‌رله‌مان یاخود نا، پرسی جێگرتنه‌وه‌ی كاندیده‌ سه‌ركه‌وتووه‌كانی نه‌وه‌ی نوێ‌و پڕ كردنه‌وه‌ی كورسییه‌كانی ئه‌و قه‌واره‌یه‌ له‌ په‌رله‌مانی كوردستان بووه‌ته‌ جێگه‌ی باس‌و خواس.

نووسه‌رو ڕۆشنبیر، دكتۆرعه‌لی زه‌ڵمی، ده‌رباره‌ی ریفۆرمی ئایینی ده‌دوێت، به‌ بۆچوون‌و بڕوای ئه‌و، ئه‌وانه‌ی كه‌ له‌ كوردستاندا قسه‌ له‌سه‌ر ریفۆرمی ئایینی ده‌كه‌ن هیچیان ئه‌هلییه‌تی ئه‌و كاره‌یان نییه‌و له‌و رووه‌وه‌ هیچ توانایه‌كیان نییه‌

كاتێك بۆ وەدەستهێنانی بڕوانامەی ماستەر دەچێتە بەریتانیا، لەوێ بەهۆی برایەكییەوە بەرهەم ساڵح دەناسێت‌و سیی‌و سێ ساڵ لەمەوبەرو لەساڵی 1985 هاوسەرگیری لە گەڵدا ئەنجام دەدات.

هەڵگرتنی چەك دژی عەبدولكەریم قاسم هەڵە بوو، مەسعود بارزانیش بەڕاشكاوی لە كتێبەكەیدا نووسیوویەتی، بەریتانیا بەشێوەیەك لە شێوەكان، توانی دنەی پارتی بدات‌و تێوە بگلێنێ لەشەڕ،

بەبڕوای بەهادین نوری، ئەوەی یەكێتی بە شۆڕشی نوێ‌و، پارتی بە شۆڕشی گوڵان ناوی دەبات، هەمان ململانێی دێرینی نێوان باڵی مەكتەبی سیاسی‌و مەلا مستەفا بووەو لەپاش هەرەسی شۆڕشی ئەیلوول بە تەرزو ناوێكی نوێوە هاتوونەتەوە مەیدان.

دەربارەی ھەوڵەکانی بۆ دەستەبەرکردنی پشتگیری پێویست بۆ تێپەڕاندنی کابینەکەی سەرۆک وەزیرانی ڕاسپێراو عادل عبدالمھدی، سەرکردەی فەیلەقی قودسی پاسەوانی شۆرشی ئێرانی، جەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی، ڕووبەڕووی یاخیبوونێکی سیاسی" دەبێتەوە لە عێراقدا کە پێشتر وێنەی نەبووە

سێ ڕۆژ له‌مه‌وبه‌ر، " دیمتکی بیسکۆف" قسەکەر بەناوی سەرۆکایەتی ڕوسیا وتی کە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بڕیاری کۆتایی داوە سەبارەت بە کشانەوەی لە پەیمانی نەھێشتنی موشەکی ناوەندو کورت مەوداو سەرۆکی ئەمریک

ئازاد قەزاز، نوسەرو ڕۆشنبیرو مامۆستا زانكۆ، لەم دیدارەدا باسلەوە دەكات كە دەسەڵات كەڵكی لە تێگەشتنی خەڵك بۆ ئایین‌و تێڕوانینی ئەوان بۆ خودا وەرگرتووەو شەرعییەتی لەو خودایەوە وەرگرتووە

 سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراق عادل عه‌بدولمه‌ھدی توانی ئەندامەکانی پەرلەمان قایل بکات بە ١٤ پاڵێوراو بۆ وەزارەتەکانی حکومەت، بەڵام توشی له‌مپه‌ری گه‌وره‌ بوو لە تێپەڕاندنی ٨ پاڵێوراو بۆ وەزارەتەکانیتر.

له‌ كورده‌واریداو به‌تایبه‌ت له‌ناو جوتیاراندا، له‌ ڕۆژه‌كانی سه‌ره‌تای مانگی یازده‌وه‌ كه‌ ده‌كاته‌ ناوه‌ڕاستی وه‌رزی پاییز، گوزارشته‌كانی ( هه‌قه‌ په‌ڵه‌، په‌ڵه‌ی داوه‌ یان نه‌یداوه‌، بارانی په‌ڵه‌) دێنه‌ به‌رباس.

ساڵی (1989)، وەفدێکی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بەسەرکردایەتی مام جەلال سکرتێری گشتی یەکێتی، سەردانی سەرکردایەتی بزوتنەوەی ئیسلامی دەکەن لەشاری سنەو لەوێ‌ لەدەفتەری سەرەکی شێخ عوسمان عەبدولعەزیزی رابەری گشتی بزووتنەوە وەفدی هەردولا کۆبوونەوەو گفتوگۆ دەکەن.

نووسەرو رۆشنبیرو مامۆستای زانكۆ، ئازاد قەزاز، لەبەشی دووەمی دیدارەكەیدا باسلەو زەمینەیە دەكات كە گۆڕانكاری جەوهەری‌و گرنگی لێبەرهەم دێت، ئەو پێیوایە تاوەكو دەست بۆ كۆ نەستی كۆمەڵگە نەبرێت‌

ئاماره‌كانی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی سه‌باره‌ت به‌ نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌، ده‌ریده‌خه‌ن كه‌ ساڵ له‌دوای ساڵ نه‌خۆشییه‌كه‌ له‌هه‌رێمی كوردستان له‌ ته‌شه‌نه‌ سه‌ندندایه‌‌و هه‌ر به‌پێی ئاماره‌كانیش له‌ناو هاووڵاتیانی كوردستاندا زیاتر له‌ 5 هه‌زار كه‌سی تووشبوو به‌ نه‌خۆشییه‌كه‌ هه‌ن.

لەدۆخێكدا ڕەنگە جیاوازی نێوان كەسی ماسۆشی‌و كۆیلە ئەوە بێت، كە یەكەمیان چێژ لەفەرمان‌و ملكەچی‌و تەنانەت ئەو ئازارو سووكایەتییانەش وەردەگرێت كە لەلایەن گەورەو سەرۆك‌و ئاغاكەیەوە ڕووبەڕووی دەبێتەوە

مێژووی هێزە سیاسییەكانی كورد لە باشوور، لەسەردەمی خەباتی شاخدا، پڕ پڕە لە ململانێ‌و شەڕو لەیەك كوشتن، ئەگەرچی ئەوان دژ بە ڕژێمی بەعس چوو بوونە شاخ، بەڵام وزەو هێزێكی زۆریان لە شەڕی نێوان یەكدیدا بەكار دەهێناو ڕاوی یەكدییان دەكرد.

پاش ئەوەی بەهۆی گرژی‌و ئاڵۆزی‌و شەڕی نێوان هاندەرانی هەردوو یانەكەوە، نەتوانرا یاری كۆتایی جامی " لیپەرتادۆس" لەناو خاكی ئەرجەنتیندا بەڕێوەببرێت، بڕیار درا یارییەكە لە یاریگای  "سانتیاگۆ بەرنابۆ" یاریگای ڕیاڵ مەدرید، ئەنجام بدرێت.

هەم مەلاو هەم نووسەرو شاعیرو هەم سیاسەتمەدارو ڕاگەیانكار بوو، فێربوون‌و نووسینی كوردی بە ئەركی شەرعی داناوەو یەكێكبوو لە كەسایەتییە ئاینییە بەرهەڵستكارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران.

په‌نجاو شه‌ش ساڵ له‌مه‌وبه‌ر چووه‌ هه‌نده‌ران‌و بۆ ته‌نها جارێكیش نه‌گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ كوردستان، جیا له‌ دونیابینییه‌ سیاسییه‌ ته‌واو جیاوازه‌كه‌ى، ئه‌و له‌ نووسین‌و زاراوه‌ سازیشدا خاوه‌ن ڕێچكه‌ى تایبه‌ت به‌خۆی بوو

شەڕی برا كوژی نێوان حیزبە كوردییەكان لە سەردەمی شاخدا، گەڕو قۆناغی جیاوازی بەخۆوە دیوەو پڕ پڕە لە چیرۆك‌و ڕووداوی تراژیدی‌و لە سەروەختی دروستبوونی هەردوو بەرەی ( جوقد) و ( جود) یشدا، زیاتر توندبووەتەوەو هەڵكشاوە.

سەگە ڕەش بازووە چوار چاوەكەی عەلی، بە بێشەڕكردن گەڕایەوە، چونكە ئەو سەگانەی هێنرابوونە ئەوێ، هیچكامیان هاوتەمەنی سەگەكەی عەلی نەبوون. عەلی وتی:" شەش ساڵە ئەم سەگەم لایەو لەگەنجیدا هیچ شەڕێكی نەدۆڕاندووە، بەڵام ئەمڕۆ هیچ سەگێكی هاوتەمەنی سەگەكەی خۆمم دەستنەكەوت تا لەگەڵ سەگەكەی مندا شەڕ بكات".

بەهادین نوری، سیاسەتمەداری كوردو سكرتێری پێشوتری حیزبی شیوعی عێراق، تایبەت بە پرسی پەیوەندییەكانی نێوان ئەمەریكاو كوردو بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە ڕۆژئاوای كوردستان لە لایەن ترامپەوە بۆ " دیبلۆماتیك مەگەزین" دەدوێت.

پاش سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران‌و كەوتنی ڕژێمی شا، پارتی بەڵێنی هاریكاری‌و دڵسۆزی بۆ سەرانی شۆڕش‌و ئێرانییەكان دەربڕی‌و هاریكارییەكانی پارتی بۆ شۆڕشی ئیسلامی ئێران تا ئەو ئاستە چوو كە هاوشانی سوپای پاسداران شەڕی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانییان كرد.

سەرباری ئەوەی هاوسەرێكی كوردی هەیەو خاوەنی سێ منداڵە، لە ڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە هاوسەرداری لەگەڵ سێ ئافرەتی سێ وڵاتی عەرەبی جیاوازدا كردووە.

پەیمانی نێوان حكومەتی عێراق‌و بەریتانیاو فەرامۆشكردنی خواستەكانی كورد لەو پەیمانەدا، گڕی بەردایە ناڕەزاییەكان‌و لە ڕۆژی شەشی ئەیلوولی ساڵی 1930دا خەڵكی سلێمانی لە بەر دەركی سەراوە خرۆشان‌و بینای موتەسەریفییەتی سلێمانییان بەرد بارانكردو پۆلیسیش بە گوللە وەڵامی خۆپیشاندەرانی دایەوە.

بەر لەوەی دوو كاپتنە ڕووسییەكە 52 كۆچبەرە كوردەكە بگەیەننە وشكانی‌و لەمەترسی ئاوی دەریای ناوەڕاست ڕزگاریان بكەن، لە ترسی گیرانیان لەلایەن پۆلیسی ئیتالییەوە یەختەكە بە سەرنشینەكانەوە جێدەهێڵن‌و بە مەلە خۆیان دەگەیەننە وشكانی‌و هەڵدێن.

هاوكات لەگەڵ نرخاندنی ڕۆڵ‌و پێگەی هەر سیاسی‌و سەركردەیەكی كورددا، لەیارو نەیارەكانی، مام جەلال رەخنەشی لێگرتووەو باسی هەڵووێست‌و كارە نەرێنییەكانی ئەوكەسەی كردووە، بەڵام جیاواز لەوان هەمیشە ستایشی نەوشیروان مستەفای كردووەو لەهیچ قۆناغێكی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی كوردداو بۆ تەنها جارێكیش بە نەرێنی لەسەر نەوشیروان مستەفا نەدواوەو لە كتێبی " دیداری تەمەن" یشدا هەمیشە ناوی نەوشیروان مستەفا وەك قارەمان‌و فریاد رەس‌و نیشتیمانپەروەرو راستگۆ دێنێت.

شای ئێران‌و و ئەمەریكا وەكو ئامرازێكی گرنگ لەناوچەكەدا تەماشای كوردییان كردووەو ئامانجیشیان لە هەر هاوكارییەكیان بۆ كوردەكان بۆ دژایەتیكردن‌و لێدانی بەرژەوەندییەكانی سۆڤییەت بووە لەناوچەكەداو شای ئێران بەردەوام ویستوویەتی دوژمنە سەرسەختەكەی كە عێراقە لە ڕێگەی كوردەكانەوە لاواز بكات، لەبەر ئەمە زۆرترین هاوكاری شۆرشی ئەیلوولی دەكردو وەكو زۆركەس بڕوایانوایە شۆڕشەكەی هەڵدەسوڕاند.

دوای ڕووخانی دەسەڵاتی عەبدولكەریم قاسم‌و گرتنە دەستی دەسەڵات لەلایەن بەعسییەكانەوە‌و بوونی عەبدولسەلام عارف بە سەرۆكۆماری عێراق، پارتی دیموكراتی كوردستان لەگەڵ ڕژێمی تازەدا سەبارەت بە مافەكانی كورد لە عێراقدا دەكەونە گفتوگۆ.

ئەو كاتەی كە مەلا مستەفا لە ڕووسیا بووە لەگەڵ ئامۆزایەكی قازی محەمەددا شەش نامە لە نێوان یەكدا ئاڵوگۆڕ دەكەن‌و لە یەكێك لە نامەكاندا، مەلا مستەفا داوا لە ئامۆزاكەی قازی محەمەد دەكات كە كتێبەكانی ماركس‌و لینین وەربگێڕنە سەر زمانی كوردی.

چه‌په‌كانى كۆمیته‌ى ناوه‌ندى پارتى، دژى ئه‌وه‌ بوون شێخ له‌تیفى شێخ مه‌حمودو كاكه‌ زیادى كۆیه‌ له‌ سه‌ركردایه‌تى پارتیدابن بوونى شێخ له‌تیفى شێخ مه‌حمود به‌ جێگرى یه‌كه‌مى مه‌لا مسته‌فاو كاكه‌ زیادى كۆیه‌ به‌جێگرى دووه‌م له‌ كۆنگره‌ى یه‌كه‌مى پارتیدا، ده‌بێته‌ ده‌روازه‌ى یه‌كه‌مین ناكۆكى له‌ناو سه‌ركردایه‌تى پارتیداو چه‌په‌كانى ناو كۆمیته‌ى ناوه‌ندى دژى بوونى ئه‌وان له‌و ئۆرگانه‌ باڵایه‌ى پارتیدا ده‌وه‌ستنه‌وه‌.

له‌ كتێبى " دیدارى ته‌مه‌ن"دا، مام جه‌لال له‌ كۆمه‌ڵێك وێستگه‌ى جیاوازدا ده‌رباره‌ى مه‌لا مسته‌فا دواوه‌و باسى له‌وه‌ كردووه‌ كه‌ به‌ر له‌وه‌ى مه‌لا مسته‌فا ببینێت وه‌كو شتێكى پیرۆز له‌وى ڕوانیوه‌.مه‌لا مسته‌فا یه‌كێك له‌و كاره‌كته‌ره‌ سیاسیانه‌یه‌ كه‌ مام جه‌لال له‌ كتێبى " دیدارى ته‌مه‌ن"دا، زۆر له‌باره‌یه‌وه‌ دواوه‌و وه‌كو خۆى باسیكردووه‌ كه‌ زۆر تامه‌زرۆى دیتنى بووه‌و دواى یه‌كه‌م دیداریشى له‌ مۆسكۆ له‌گه‌ڵ ئه‌ودا بۆى ده‌ركه‌وتووه‌ كه‌ مه‌لا مسته‌فا ئه‌و پیاوه‌ رۆشنبیره‌ هاوچه‌رخه‌ نییه‌ كه‌ ئه‌و چاوه‌ڕێى كردووه‌.

تا ئێستاش فه‌تواو بیرو بۆچوونه‌ ئاینییه‌كانى دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى لاى زۆرینه‌ى زانایانى ئایینى هه‌رێمى كوردستان جێگه‌ى قبوڵ نییه‌و زۆرجاریش دژایه‌تى فه‌تواو بیرو بۆچوونه‌كانى ده‌كرێت‌و ته‌نانه‌ت تۆمه‌تباریش ده‌كرێت. بۆچوون‌و فه‌تواكانى ئه‌و له‌ زۆرێك له‌ بابه‌ته‌ ئایینیه‌كاندا، ته‌واو پێچه‌وانه‌ى بیروڕاو فه‌تواى زانایانى ئایینى كوردستانه‌، به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ى له‌ هه‌موو پرسێكى ئایینیدا وابه‌سته‌ى ئیمامى شافیعین.

له‌ نامیلكه‌یه‌كدا كه‌ حه‌فتاو نۆ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر نووسیوویه‌تى، پیره‌مێردى شاعیر هێرش ده‌كاته‌ سه‌ر ڕووسیاو هه‌ڵگرانى بیرى چه‌پ‌و شیوعییه‌ت. له‌و نامیلكه‌یه‌دا كه‌ پیره‌مێرد به‌ شێوازى په‌خشانى ئه‌ده‌بى سیاسى نووسیوویه‌تى، ڕووسیاى ئه‌و ده‌مه‌ى وا وێنا كردووه‌ كه‌ ئه‌یه‌وێ به‌ هه‌موو چوار چێوه‌ى دنیادا فیتنه‌و خراپى بڵاو بكاته‌وه‌.

خه‌ڵكى جه‌زائیر خرۆشان، كاتێك ئه‌و بۆ پێنجه‌مینجار وه‌كو كاندید خۆى بۆ هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆككۆمارى جه‌زائیر ناونووس كرد، بڕیارى كشانه‌وه‌شى له‌ خۆكاندیدكردن ناڕه‌زایی‌و توڕه‌یی خه‌ڵكى ئه‌و وڵاته‌ى هێورنه‌كرده‌وه‌و خۆپیشاندانه‌كانى دا نه‌مركانده‌وه‌‌و خۆپیشانده‌ران عه‌بدولعه‌زیزبۆته‌فلیقه‌یان ناچاركرد به‌ر له‌ ته‌واوبوونى واده‌ى سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ى بڕیارى وازهێنان له‌ سه‌رۆكى وڵات بدات.

له‌ قسه‌و لێدوانه‌كانیدا هه‌میشه‌ خۆى وه‌كو سیاسییه‌كى گه‌وره‌ وێنا ده‌كات، به‌ڵام پێگه‌ى ئه‌و به‌ ته‌نها به‌رهه‌مى رێبه‌رایه‌تییه‌ رۆحى‌و ئاینییه‌كه‌ى بنه‌ماڵه‌ى بارزانییه‌ كه‌ كه‌ له‌ شێخ ئه‌حمه‌دى باپیرییه‌وه‌ بۆى ماوه‌ته‌وه‌و خۆى به‌میراتگرى ده‌زانێت.

له‌ تاران ده‌بێته‌ فه‌رمانبه‌رى بانك‌و خۆى فێرى زمانى فارسى ده‌كات، له‌ شیراز مسوڵمانبوونى خۆى له‌سه‌ر مه‌زهه‌بى شیعه‌ى زه‌یدى راده‌گه‌یه‌نێت‌و كچێكى خه‌ڵكى ئه‌وشاره‌ش ماره‌ ده‌كات‌، له‌ ئه‌سته‌نبول ناوى " میرزا غوڵامى شیرازى، له‌ خۆى ده‌نێت، له‌ كرماشان ده‌بێته‌ به‌ڕێوه‌به‌رى بانك‌و خۆى فێرى زمانى كوردى ده‌كات، شه‌ش مانگیش له‌ماڵى وه‌سمان پاشاى جاف وه‌كو خزمه‌تكار ده‌مێنێته‌وه‌و چه‌ند ساڵ دواتریش ده‌بێته‌ حاكمى گشتى سلێمانى.

چه‌ند ڕۆژ پاش كیمیاییبارانكردنی هه‌ڵه‌بجه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه‌، شێخ عوسمان عه‌بدولعه‌زیز، ڕابه‌ری گشتی ئه‌وكاته‌ی بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی، په‌یامێك بۆ هه‌ریه‌ك له‌ مام جه‌لال‌و مه‌سعود بارزانی‌و ڕه‌سووڵ مامه‌ند ده‌نێرێت.

ڕاپۆرتێكی بیست‌و شەش ساڵ لەمەوبەری مەكتەبی ڕێكخستنی بزوتنەوەی ئیسلامی، باس لە سەرەتای هاتنی تلیاك‌و حەشیش بۆ كوردستان دەكات‌و ئاماژە بەو .ناوچەیەی كوردستان دەكات كە یەكەمجار ئەو دوو ڕووەكەی تێدا چێنراوە

 دواى به‌ بنبه‌ست گه‌شتنى گفتوگۆكانى " به‌ره‌ى دیموكراسى‌و گۆڕانكارى" كه‌ نوێنه‌رایه‌تى خۆپیشانده‌ران ده‌كه‌ن، له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى سه‌ربازى، بارودۆخى سودان ئاڵۆزییه‌كى گه‌وره‌ى به‌خۆیه‌وه‌ بینیوه‌و پێشبینى هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌یه‌كیتر له‌و وڵاته‌ ده‌كرێت.

 نوسەرو ڕۆشنبیر تەحسین حەمەغەریب، سەبارەت بەئیسلامی كوردی دەدوێت‌و بڕوایوایە كەئیسلامییەكانی كوردستان رۆحی كۆمەڵگەی كوردییان نەناسیوەو ئەوەشی كەئەوان رەواجی پێدەدەن‌و پەیڕەوی دەكەن ئیسلامێكی كوردی نییەو ئیسلامێكی عەرەبییە هەر ئەوەشە وایكردووە كەنەتوانن كۆمەڵگەی كوردی ببزوێنن‌و لەم كۆمەڵگە موسڵمان نشینەدا كەمینەبن، ئەوبڕوایشی وایە كەئیسلامییەكانی كوردستان بەم رەوتەی ئێستایانەوە پەنجاساڵیتر ناگەنەوە بەناسری سوبحانی‌و .دەشڵێت رۆشنیبرەكانی كورد لەبواری ئاینناسیدا نەخوێندەوارترین رۆشنبیرەكانی دونیان  

وەزارەتی خوێندنی باڵا، مەرج‌و رێنماییەكانی وەرگرتنی لەزانكۆو پەیمانگاكان بۆ ساڵی خوێندنی 2019 – 2020 بڵاو كردەوەو بەپێی ڕێبەری وەرگرتنی خوێندكاران لە .زانكۆو پەیمانگاكان، ئەمساڵ لە وەرگرتنی قوتابی لەسەرجەم كۆلێژو فاكەڵتی‌و بەشەكاندا، سیستمی كریدیت پەیڕەو دەكرێت

له‌ تەك نەبوونی تەنها هۆیەك بۆ ئومێدەواربوونمان بەرانبەر كابینەی نۆی حكومەتی هەرێم، دەیان هۆ هەن كە تووشی نا ئومێدیمان دەكەن‌و بەرەو ئەو ڕاستییەمان دەبەن كە هاووێنەی كابینەی هەشت، كابینەی حكومەتەكەی مەسروور بارزانیش، كابینەیەكی گرفتارو پڕ لە قەیران دەبێت‌و وێنەیەكی كابینەكانی پێشخۆی دەبێت لە .فۆرمێكی نوێدا

لە نامەیەكدا كە بیست‌و یەك ساڵ لەمەوبەر بۆیناردووە، كەریم ئەحمەد، سكرتێری پێشووی حیزبی شیوعی كوردستان، گلەیی لە عەبدوڵا ئۆجەلان دەكات كە پابەندی .ئەو ڕێكەوتنە نەبوون كە لە نێوان پەكەكەو حیزبی شیوعیدا هەبووە