ماستەر لە زمانی عەرەبی
ژماره‌یه‌ك ئه‌ندامی كونگریسی ئه‌مه‌ریكا داوا له دوناڵد تره‌مپی سه‌روكی وڵاته‌كه‌یان ده‌كه‌ن فه‌رمانی كاراكردنه‌وه‌ی یاسای ماگنیتسكی له دۆسیه‌ی دیارنه‌مانی جه‌مال خاشقچی روژنامه‌نووس له ڕوژنامه‌ی (واشنتون پوست) به‌ڕه‌گه‌زسعودی ده‌ربكات.
به‌گوێره‌ی زانیاری ماڵپه‌ڕی (بی بی سی) به‌ریتانی، موحه‌مه‌د سه‌لمانی جێنشینی یه‌كه‌می پادشای سعودیه له دۆسیه‌ی جه‌مال خاشقچی تێوه‌گلاوه، به‌‌مه‌ش ناوبراو ڕوبه‌ڕووی سزای هه‌ریه‌ك له وڵاتانی به‌ریتانیاو فه‌ره‌نساو ئه‌ڵمانیا ده‌بێته‌وه.
"دیڤید ئیگناتیۆس" یەكێك لەدیارترین ڕۆژنامەنووسەكانی ئەمەریكا لەبواری ئاسایش‌و هەواڵگریدا، هاوكات یەكێك لە هەرە نزیكانی بواری ئاسایشی دەوڵەتە گەورەكان بۆ كاروباری ئاسایش‌و هێمنایەتی
هێزەكانی حەشدی شەعبی لەدوای بەشداریكردنیان لەجەنگ هاوشانی هێزە عێراقییەكان، ئێستە بیر لەدروستكردنی یانەی وەرزشی دەكەنەوە بۆ ئەوەی لەو ڕێگەیەوە هەوادار بۆ خۆیان زۆر بكەن.
لەگەڵ نزیكبونەوەی قۆناغی سێیەمی سزا چاوەڕوانكراوەكەی ئەمەریكا بۆ سەر كۆماری ئیسلامی ئێران وەك كەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی لەسەر ئێران رۆژی سێشەمەی ڕابردوو لە ئەستەنبوڵ موحەمەد جەواد زەریف لەگەڵ هاوتا توركی‌و ئازەربایجانیەكەی كۆبوونەوە
" شا سەلمان ناتوانێت بۆ ماوەی دوو هەفتە دەسەڵاتداربێت، ئەگەر پاڵپشتی ئێمە نەبێت، ئەمانەوێ دەوڵەتانی كەنداو هاوكاری زیاتری بواری بەرگری ئەمەریكا بكەن بۆ دروستكردنی هاوپەیمانیەتیەكی عەرەبی بەهێز دژ بە دەوڵەتی
سەبارەت بەسزا سەپێنراوەكانی ئەمەریكا بۆ سەر كۆماری ئیسلامی ئێران‌و لێكەوتەكانی‌و شكستی تاران، یان پسانی خەڵكی بەش مەینەتی ئەو وڵاتە لەژێر ئەو ئابڵوقە ئابوریە سیاسیەدا، پسپۆڕانی تایبەت بە بواری ڕامیاری‌و ئەمنی ڕۆژهەڵاتی ناوین ل
كۆدەنگی لەسەر دانانی هەیە، ترەمپ لەژێر گوشاردا كردوویەتی بەباڵوێز،یەكێكە لەفەرماندە سەربازییە خانەنشینكراوەكانی ئەمەریكاو عەرەبیەكی زۆر پاراو دەزانێت، لەڕووخاندنی سەدام حوسەیندا ڕۆڵی جەنەراڵێكی سەربازی بینیوەو لەگەڵ هێزی پێشمەرگەدا هەماهەنگ بووە.
ئەوانی لە سزا یاساییەكان بەخشیوەو كۆمەڵێك دەستكەوتی ماددی بۆ دابینكردوون لەپای ئەو جاسوسی‌و بەشداری جەنگەی دژ بە پەكەكە ئەیكەن. بەپاسەوانی گوندەكان ناویان دەبات‌و جل‌و بەرگی سەربازی ئەپۆشن،
بی بی سی بەریتانی لەڕێگەی تیمە ڕۆژنامەوانییەكەیەوە بەوردی شیكاری بۆ بڕیارە خێراكەی ترەمپ دەكات سەبارەت بەكشانەوەی لەسوریاو ئەگەری هێرشی سەربازی توركیا بۆ سەر هێزە كوردییەكان.
ئەمەریكا جگە لەئیسرائیل، لەگەڵ هیچ حكومەت و ڕژێمێكدا نەدۆستایەتی هەتا سەر دەكات‌و نە دوژمنایەتیشی بەردەوامی پێدەدات، ئەوەی كە دۆست‌و دوژمن بۆ واشنتۆن دیاریدەكات تەنها بەرژەوەندییەو هیچی تر، ئەمە ئەو وتە باوەیە كەهەموو كەس دەربارەی سیاسەتی ئەمەریكا دەیزانێت‌و تێیگەشتووە.
شیعەكان ڕەخنەی توند دەگرن‌و ترەمپ‌و ئیدارەی ئەمەریكاش بەبیانووی پاراستنی سەرۆك‌و ئاسایشی ئەمەریكا پاساو بۆ سەردانە نهێنییەكەی دۆناڵد ترامپ دەهێننەوە.
بەهۆی باجە نوێیەكەی ئیدارەی ترەمپەوە كاڵا چینیەكان نرخیان زیاد دەبێت‌و بەمەش نرخی كاڵا بەرز دەبێتەوەو فرۆشی كەم دەكات، بەم پێودانگە چین بە بەهای دوو سەد ملیار دۆلار، كاڵای بەباجەكەوە دەبێتە دوو سەدو پەنجا ملیار دۆلار و زەرەرمەند كۆمپانیا چینیەكان دەبن، ڕەهەندەكانی تری ئەم جەنگە بازرگانییە نوێیە لەم ڕاپۆرتەدا بەوردی باسكراوە.
شارەزای كاروباری ئێران‌و ئەندازیاری دانووستانە لەگەڵ گروپە میلیشیاكاندا
ئەڵمانیا بەهۆی ئەوەوە لەجەنگدا سەركەوتوبوو، فەرەنسا هەوڵیدا كاری بۆ بكات، شەش ئەفسەری لەرۆژێكدا لەسێدارەدرا بەبێ ئەوەی هیچ بەڵگەیەك لەسەری ساغ بێتەوە.
موسڵمانانی چین ناچار بەم كارە دەكرێن
كورد كە عەرەب بەبێ واوەكە ئەینوسێت (كرد) لەزمانی فارسەكاندا بە واتای، پاڵەوان، یاخود جەنگاوەر، یان چاونەترس دێت، لەكتێبی داستانی شانامەی ئێرانیدا كە 60 هەزار دێڕ هۆنراوەیەو فردەوسی بەناوبانگترین شاعیری ئێران دایناوە، ئەڵێ كوردەكان بۆیە ئەو ناوەیان لێنراوە چونكە بە چاونەترسی ناسرابوون هەر ئەمەش وایكرد مێژوونووسە فارس و عەرەبەكان هەندێكیان كوردیان ئەبردەوە سەر ڕەچەڵەكی خۆیان.
پۆشاكی ژن جیاوازیە گەورەكەی نێوان هەردوو دەسەڵاتی شای پەهلەوی‌و ڕژێمی كۆماری ئیسلامی ئێرانە، هەرچی پەهلەویەكانە لە سییەكانی سەدەی ڕابردوو ڕێگەیان نەدەدا ژنان بەهیچ شێوەیەك سەریان دابپۆشن، هەتا ئەو ڕادەیەی بەزەبری هێز سەرپۆشیان لەسەری ئافرەت دا دەماڵی.
ئەو كاتەی هەسەدە ئامادەكاری دەكرد بۆ دەستبەسەراگرتنی كۆتا مۆڵگەیان، چەكدارانی داعش لەهەوڵی دۆزینەوەی ناوچەی جێگرەوەدا بوون لەپێناوی خۆ ڕێكخستنەوەو بەردەوامیدان بەكردەوەكانیان.نەمانی كۆتا مۆڵگەی داعش لەسوریا یەكسانە بەگۆڕانكاری باڵانسی دەوڵەتە زلهێزەكان لەناوچەكەدا، لەگەڵ ئەمەشدا نەمانی دوا پێگەی داعش لەگەڵ خۆیدا ئەگەری سەرهەڵدانی ترسێكی ترە لەو جێگەیەدا، وەك لەڕاپۆرتی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانیدا هاتووە.
مۆبایل تەنها هۆكارێك نییە بۆ پەیوەندكردن بە تەنها، بەڵكو گوزارشتە لە سەروەت‌و سامان‌و دەوڵەمەندی بەكارهێنەر، ئەمە بۆ خەڵكی ئاسایی ڕاستە، بەڵام بۆ سەركردەی وڵاتان ئەم خۆ دەرخستنە پێوویست نیی و لای هەندێكیان بەكار ناهێنرێت، یاخود گۆڕانكاری لەجۆریەتەكەیدا ئەكرێت بەمەبەستی پاراستنی سەرۆك‌و هەم وەك ڕێگریەكیش لەدزەنەكردنی زانیاری.
سەرۆكی كۆریای باكور كە دوای باوكی سەرۆكایەتی وڵاتی گرتوەتە دەست، دوای ئەوەی چەند كاردانەوەیەكی توندی بەرامبەر سەركردە باڵاكانی وڵاتەكەی گرتە بەرو بە دڕندەترین شێوە كوشتنی، ترس و دڵە ڕاوكێی لای بەرپرسانی تری وڵات دروستكرد.
كۆمارى ئیسلامى ئێران له‌دواى قه‌یرانه داراییه‌كه‌ى ئه‌مه‌ریكا گه‌ڵاڵه‌ى چه‌ندین هه‌ڵبژارده‌ى كردوه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى كاریگه‌رى ئابڵوقه ئابوریه‌كه‌ى ئه‌مه‌ریكا، به‌ڵام تا هه‌نوكه له‌هیچیان سه‌ركه‌وتونه‌بوه.
درەنگانێكی شەوی سێشەممە جەواد زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێران،لەڕێگەی ئینیستاگرامەوە دەستلەكاركێشانەوەی لەپۆستەكەی ڕاگەیاند بەبێ ئەوەی ئاماژە بۆ هیچ هۆكارێك بكات، بەڵام بڕیارەكەی زەریف هاوكات بوو لەگەڵ سەردانەكەی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا و پێشوازی لێكردنی لەلایەن عەلی خامنەیی ڕێبەری شۆڕش لەئێران و حەسەن ڕۆحانی هاوتا ئێرانیەكەیەوە.
دوای هێرشه‌كه‌ی هیندستان بۆ ناو خاكه‌كه‌ی، پاكستان هه‌ڕه‌شه‌ی تۆڵه‌كردنه‌وه ده‌كات‌و ئێرانیش داوا ده‌كات هه‌ردوولایان دان به‌خۆیاندا بگرن.
وه‌ك یارى پۆپجى بكات به‌بێ ترس و دڵه‌ڕاوكێ (برینتۆن تارانت) ى تیرۆریستى نیوزله‌ندى به‌ڕه‌گه‌ز ئوسترالى، له‌كاتى ئه‌نجامدانى نوێژى هه‌ینى هه‌ڵیكوتایه سه‌ر دوو له‌مزگه‌وته‌كانى شارى كرایست تشێرش له وڵاتى نیوز له‌ندا به‌بیانوى تۆڵه‌كردنه‌وه‌ى ئه‌و هێرشانه‌ى موسڵمانان كردویانه‌ته سه‌ر ئه‌وروپیه‌كان.
به‌گوێره‌ی ئه‌و هه‌واڵانه‌ی ڕۆژنامه‌ی ده‌یلی مه‌یلی به‌ریتانی بڵاوی كردوه‌ته‌وه دوو جار له‌لای داعش شوو ده‌كات، یه‌كه‌م شه‌وی بوكێنی له‌ژورێكدا ده‌بێت كه‌شوێنی ئه‌شكه‌نجه‌و سزای زیندانییه‌كان بووه به‌ده‌ستی داعشیه‌كان.
زۆرن ئه‌و كه‌سانه‌ى كه ترسیان هه‌یه له‌گه‌شتكردن به‌فڕۆكه، ئه‌مه‌ش یان بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه كه‌م گه‌شت ده‌كه‌ن، یاخود په‌یوه‌ندى به‌كه‌سه‌كانه‌وه هه‌یه. كۆمپانیاى بیۆنگ، ئاگاییه‌كى بڵاوكردوه‌ته‌وه تێیدا هاتووه كه ئه‌مه‌ریكیه‌كان له‌سه‌دا حه‌ڤده‌یان ترسیان هه‌یه كاتێك به‌سوارى فڕۆكه گه‌شت ده‌كه‌ن.
ئایا عه‌لى سیستانى گه‌وره مه‌رجه‌عى شیعه‌كانى عێراق پشتگیرى حه‌سه‌ن ڕۆحانى سه‌رۆككۆمارى ئێران ده‌كات دژ به عه‌لى خامنه‌یى ڕێبه‌رى باڵاى شۆڕشى ئیسلامى له‌ئێران؟
دواى یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان، جه‌وهه‌ر نامیق سالم كه یه‌كه‌م سه‌رۆكى په‌رله‌مانى كوردستان بوو، وه‌ك سه‌رۆكى په‌رله‌مان بانگهێشتى فه‌رمى ده‌كرێت بۆ به‌ریتانیاو له‌گه‌ڵ ڕۆژنامه‌ى ( الوسط) چاوپێكه‌وتنێك ئه‌نجام ده‌دات‌و له‌و چاوپێكه‌وتنه‌دا سه‌باره‌ت به پرسى سه‌ربه‌خۆیى و شه‌ڕى په‌كه‌كه‌و توركیاو هه‌ڵوێستى وڵاتانى هه‌رێمى و ئۆپۆزسیۆنى عێراقى له‌سه‌ر داواكردنى فیدراڵى بۆ كوردستان، پرسیار له جه‌وهه‌ر نامیق كراوه.
دواى ڕاگه‌یاندنى سه‌ركه‌وتن له‌لایه‌ن هێزه‌كانى سوریاى دیموكراته‌وه به‌سه‌ر داعش‌و ڕزگاركردنى كۆتا پێگه‌ى داعش له (باغۆز)، ئه‌وه‌ى له‌م نێوه‌نده‌دا دیارى نییه‌و جێگه‌ى باسخواسى میدیاكانه، بریتییه له ئه‌بوبه‌كر به‌غدادى خه‌لیفه‌كه‌ى داعش.
ئایا ئه‌مه‌ریكا ئه‌و بانگه‌شه‌ى به‌رامبه‌ر ڕژێمى پێشوى عێراق كردى به‌وه‌ى چه‌كى ئه‌تۆم و كۆمه‌ڵكوژى هه‌یه ڕاست بوو؟ ئایا به‌رپرسانى ئه‌مه‌ریكى له‌و جه‌نگه‌ى به‌رامبه‌ر عێراق به‌رپایان كرد په‌شیمانن؟ كێ خه‌سارۆمه‌ندى سه‌ره‌كى و كێیش زه‌ره‌رمه‌ندى ئه‌و جه‌نگه‌بوو؟
ئاخۆ ئه‌مه‌ریكا به‌و سه‌ردانه ڕازییه، ئه‌گه‌ر ڕازى نییه كاردانه‌وه‌كانى چى ده‌بن، چۆن پارێزگارى له‌و سه‌ردانه ده‌كرێت و كێ پاسه‌وانى سه‌رۆكى سوریا ده‌كات له‌سه‌ردانه‌كه‌یدا بۆ عێراق؟
زیاتر له‌نۆ شارى ئێران كه‌وتنه به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ى لافاو و په‌نجا كه‌سیش بونه قوربانى و ده‌یه‌ها برینداریش هه‌یه، حكومه‌تى واشنتۆن زیانه زۆره‌كانى خسته ئه‌ستۆى حكومه‌تى ئێران و به‌كه‌مته‌رخه‌م له‌قه‌ڵه‌میدا.
له‌م ساڵانه‌ی دوایداو به‌تایبه‌تی له شه‌ڕی دژ به چه‌ته‌كانی داعشدا، كورده‌كان كاراكته‌رێكی بنه‌ڕه‌تی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌كانی ئه‌و گروپه توندڕه‌وه‌بوون له‌رۆژهه‌ڵاتی ناویندا، هه‌رچه‌ند ئه‌م كاراكته‌ری و كاراییبونه به‌شێوه‌یه‌كی یه‌كگرتوو نه‌بوو، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا به‌كه‌می (له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی زلهێزه‌وه) له‌چاره‌نوسی كوردیان ڕوانی له‌ڕوانگه‌ی كورده‌كانی باشوری كوردستانه‌وه.
دوای ئەوەی پەیمانگای فەلەكناسی نێو دەوڵەتی ئاشكرایكرد كەدوو شەمە لەزۆربەی وڵاتانی ئیسلامی یەكەم ڕۆژی مانگی ڕەمەزانی پیرۆزە، هاوكات ئەو پەیمانگا فەلەكیە نێو دەوڵەتیە ئەوەشی ئاشكرا كردووە كە لەوڵاتانی عەرەبیدا جەزائیر یەكێكە لەو وڵاتانەی كەبەتێكڕا شانزە كاتژمێر بەڕۆژو دەبن، بەجۆرێك لەسەرەتاوە تا نیوەی ڕەمەزان پانزە كاتژمێرو نیو، وە كۆتایەكەشی شانزە كاتژمێرو نیوە، بەمەش تێكڕا دەبێتە شانزە كاتژمێر.
هەریەك لەحەسەن ڕۆحانی سەرۆككۆماری ئێران و عەلی لاریجانی سەرۆكی پەرلەمان و موحەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوە باس لە پلان و جێگرەوەو .مەترسییەكان دەكەن لەناوچەكەدا
وەك یەكەم وڵاتی عەرەبی ئیسلامی وڵاتی تونس بەپشتبەستن بەبۆچوونی چەند زانایەكی ئیسلامی ئەو وڵاتەو بەیاسا فرە ژنی بەبێ هیچ مەرجێك قەدەغەكرا. .چوار مانگ دوای سەربەخۆی لەساڵی 1956 دا وڵاتی تونس بەگوێرەی یاسا فرەژنی بەبێ هیچ مەرجێك قەدەغەكرد
لەئەوروپا مارتن لۆسەری ڕاهیبی ئەڵمانی ساڵانی ( 1517ز ) بەهەڵگری پەیامی ڕیفۆرمی ئاینی ئەژمار دەكرێت، لەڕۆژهەڵاتیش دەركەوتنی دەستەواژەی ڕیفۆرمی ئاینی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی شانزە، واتە ئەو كاتەی لەئەوروپا دروشمی ڕیفۆرمی كەنیسە، كاتێك وەستانەوە لەڕووی ئەو فیكرەیەی كە ڕاڤەو لێكدانەوەی دەقە دینیەكانیانی تایبەت كردبوو بە كۆمەڵێكەوەو لەبەرامبەریشدا كۆمەڵێكی تریان لێ بێبەش كردبوون
به‌گوێره‌ی ڕاپرسییه‌ك هاوڵاتیانی ئه‌مه‌ریكی پێشبینی جه‌نگێكی خوێناوی گه‌وره ده‌كه‌ن له‌نێوان وڵاته‌كه‌یان و تاراندا، ئه‌مه‌ش ترس و دڵه‌ڕاوكێ و نیگه‌رانی لایان دروست كردووه.
بزانە ڕوسیا چی فێڵێكی كردوە؟ بۆ ئەوەی لەتەنگژەو كێشەی ئۆكرانیا ڕزگاری بێت، ڕوسیا ویستی مامەڵەیەكی سەیری لەگەڵ ئەمەریكا هەیە، ئەیەوێ ڤەنزوێلا .بەكاربهێنێت وەك كارتی فشار لەسەر ئەمەریكاو ئاڵوگۆڕی هەردوو دۆسیەكە بكەن
.لەزۆرێك لەوڵاتانی ئیسلامشی وە ئەو وڵاتانەی كەلەگەڵ ئێراندا هاو ئاواز و دۆستن ئەم یادە دەكرێتەوە
بن لادنێكی نوێ به‌شێوازی كاركردن و ئایدیای جیاوازه‌وه دروستبووه، دڕه‌نده‌یه به‌هه‌موو پێوه‌رێكی مرۆیی و ئه‌خلاقی، دژه له‌گه‌ڵ هه‌موو یاسا نێو ده‌وڵه‌تییه‌كان.ئه‌و مزگه‌وته‌كان به سه‌ربازگه‌ی دوژمن و موسڵمانان به سه‌گی شێت وه‌سفده‌كات و تۆمه‌تباریان ده‌كات به‌ڕفاندن و ده‌ستدرێژی كردنه سه‌ر ژنانی بۆرما.
ڕێكخراوی تیرۆریستی داعش لەسەرەتای دروستبونیەوە، وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی زۆرترین پشكیان بەركەوت لە ڕۆشتنی خەڵكی بۆ نێو ئەو ڕێكخراوە، بەڵام وڵاتانی ئەوروپاو ئەمەریكاش بێبەش نەبوون لەڕۆشتنی خەڵك بۆناو داعش، ئێستەو دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بەفەرمی نەمانی ئەو ڕێكخراوە توندڕەوەی لەسوریا ڕاگەیاندو عادل عەبدولمەهدی سەرۆكوەزیرانی عێراقیش هەمان ڕاگەیاندنی لەعێراق بڵاو كردەوە، بەڵام دوای نەمانی داعش، چیرۆكی جۆراو جۆر لەناویان دێتە بەرباسكردن و ئەبێت بەباسی گرنگی میدیاكان، نوێترین باسی نێو میدیا عەرەبی و جیهانیەكانیش چۆنیەتی مامەڵەی ڕۆژئاوایە لەگەڵ داعشە گەڕاوەكان بۆ وڵاتی خۆیان، لەنێو ئەو وڵاتانەش ئەمەریكایە كەخۆی سەركردایەتی دروستكردن و لەناوبردنیشی كردون،سایتی دەقایق نێت لەوبارەیەوە نوسیویەتی دوای ئەوەی هەزاران چەكداری تیرۆریستی داعش لە سوریاو (بەدەستی هێزەكانی هەسەدە) دوا مۆڵگەیان لەدەستدەدەن و زۆربەیان .بەدیلی دەكەونە دەستی سوپای هەسەدە
