بە درێژایی سیی بۆ چل ساڵ، دوكانەكەی بەشیر لە بەغداد ماڵی فەرهەنگ‌و زمان‌و ئەدەبیات‌و تەنانەت سیاسەتی كوردی بووە.
زۆرینەی ئەدیب‌و نوسەرو سیاسەتمەدارانی كورد لە بەغداد، ڕۆژانەو هەفتانە بە بەردەوامی پێیەكیان لە دوكانەكەی بەشیر موشیر بووە.
لە هەموویشی سەیرتر ئەوە بووە كە دوكانەكەی بەشیر ماڵی كۆكردنەوەی دژەكان بووە، ئەو هەموو ئەوانەی كۆ دەكردەوە كە لە دوكانەكەی ئەودا نەبوایە قوتوی هیچ عەتارێك كۆی نەدەكردنەوە.
ئەو لە یەككاتدا عێزەدین مستەفا ڕسووڵ‌و مارف خەزنەدارو هەژاری موكریانی‌و مام جەلال‌و چەندانیتری وەك جەمیل ڕۆژبەیانی‌و جەمال نەبەزو ڕەفیق حیلمی‌و عەلادینی سوجادی‌و حوسێن حوزنی‌و كامیل ژیرو كەمال فواد و تۆفیق وەهبی‌و چەندانی دیكەی كۆ دەكردەوە.
ئەگەرچی هەموو ئەوانە لە سیاسەت‌و ئەدەب‌و خوێندەواریدا لە بەشیر زیرەكتربوون‌و بەتواناتریش بوون، كەچی كەس لاری لەوە نەبوو بەشیر سەرۆكی ئەو دەوڵەتە خەیاڵییە بێت کە بۆخوى دروست کردبوو..
تەنانەت دیوانەكەشی بەناوی " مصباح الدیوان" هەر لەبنەڕەتەوە هی خۆی نەبووەو وردەو پردەى شیعری هەژار موكریانی‌و كامیل ژیرو ئەوانی دیكە بووە، ئەو كاتەی بۆیان دەخوێندەوە، لەناوەڕاست یان كۆتایی دێڕەكەدا وشەیەكی خۆی تێفڕێ دەداو ئیتر دەبوو بە شیعری ئەو، كاتێكیش پێیاندەوت ئەو شیعرە هی تۆ نییە، بەوپەڕی باوەڕ بەخۆبوونەوە دەیگوت : خۆمن لاریم لەوە نییە ئەم شیعرە فڵانەكەس نووسیوویەتی، بەڵام من تەئلیفم بۆ كردووە.
تەنانەت زۆربەی وتارەكانی لە كۆڕو كۆبوونەوە ئەدەبی‌و نەتەوەییەكاندا جەمال نەبەز بۆی دەنووسی، كاری ئەو تەنها ئەوەندە بوو كە دەیخوێندەوە.
،،
دیوانەكەشی بەناوی " مصباح الدیوان" هەر لەبنەڕەتەوە هی خۆی نەبووەو وردەو پردەى شیعری هەژار موكریانی‌و كامیل ژیرو ئەوانی دیكە بووە، ئەو كاتەی بۆیان دەخوێندەوە، لەناوەڕاست یان كۆتایی دێڕەكەدا وشەیەكی خۆی تێفڕێ دەداو ئیتر دەبوو بە شیعری ئەو
ئەوەی جیاخواز نەبێت......
ڕۆژێك كە دوكانەكەی جمەی دەهات لە موریدە تایبەتەكانی، داوایكرد هەریەكەو كارێكی بۆ بكەن، بە محەمەدی مەلا كەریمی وت وتارێكی لەسەر نەوت بۆ بنووسێت، بە هەژار موكریانی وت شیعرێكی لەسەر كوردستان بۆ بنووسێت، بەكامیل ژیری وت، بەشەكەی مەریەم لەو شیعرە تەواو بكات، بەشوكریشی وت، پیرۆزبایی نامەیەك بە بۆنەی نەورۆزەوە چاپ بكات‌و تیادا بنووسێت، ئەوەی جیاخواز نەبێت گەوادە.
بۆ هەفتەی داهاتوو، كۆمەڵێك بایەت‌و شیعرو پۆستەر بەناوی بەشیر موشیرەوە بڵاوكرانەوە.
هەژار بۆی نوسیبوو:
لەیلی من وەتەن منم مەجنونی
هەردوولا تووشبووین، كزی‌و زەبوونی
كامیل ژیریش بۆی نووسیبوو:
لەیلی من مەریەم منم مەجنونی
كاتێك كە دەمرم ئەو بە مەحزونی
دێتە سەر گۆڕم دەست بە گوڵەوە
بەكامی هەست‌و خۆشی دڵەوە
شوكریش كارتی پیرۆزباییەكەی بۆ دروستكردووەو نووسیوویەتی:
نەورۆزت پیرۆز
ئەی برای دڵسۆز
بەشیر موشیری كوردی ئازادە
كێ جیاخواز نەبێت، دیارە گەوادە.
کتێبێک کە بەشیر موشیر وەریگێراوە بۆ کوردی
ئەو خەیاتەی تەنیا خەیات نەبوو
بەشیر موشیر لە ساڵەكانی دوایی تەمەنیدا، كاروكاسپی ڕووی لە كزی كرد بوو، لە دوكانی خەیاتییەكەیدا تەنها مقەست‌و گەزەكەی مابوو، ئیتر دوكانەكەی بوو بووە شوێنێكی سەیر، چەند كتێب‌و گۆڤارو ڕۆژنامەیەكی لە لایەكەوە دانابوو، لە لایەكی دیكەی دوكانەكەوە هەندێك وردەواڵەو پاکەت و جگەرەی دانابوو بۆ فرۆشتن.
وادیاربوو بێكاری‌و بێپارەیی زۆریان بۆ هێنابێت، قەیناكا ئەو ڕەئیسی كورد بوو، بەڵام خۆ دیوەخانی ڕیئاسەت‌و ژیانی خێزانی رەئیسیش بە هەوانتە بەڕێوە ناچێت، بۆیە داوای لە ساڵح قازی كرد كە كارێكی بۆ بدۆزێتەوە، ئەویش زۆری هێناو برد، بەڵێنی پێدا كە كارێكی باشی بۆ بدۆزێتەوە، ئاخرییەكەی دوای دوو هەفتە گەڕایەوەو بەشیر لێی پرسی كارێكت بۆ دۆزیمەوە؟ ە ئەو دوو هەفتەیە چاوەڕێی كارە تازەكەی ساڵح قازی بوو، ئەویش وتی بەڵێ كارێكی چاكم بۆ بۆ دۆزیویتەتەوە، بەشیر ئاهێكی بە بەردا هاتەوە وتى ئیتر ئەم سەرۆكە ڕووت‌و ڕەجاڵ نابێت.بە تەواوەتی گوێی شلكردبوو بۆى تا كارە نوێیەكەی پێبڵێت، ساڵح پێیووت:" كارە تازەكە خەیاتییە، خەیاتی بكە"، بەشیر توڕە بوو، دەمی كەفیكردو وتی:" خەیاتی چی؟ ئەی من تا ئێستا چ كارێك دەكەم؟".
ساڵح قازی وتی:" قوربان تۆ هەموو شتێك دەكەیت جگە لە خەیاتی، كتێب دەنووسیت‌و نووسەر نیت، سیاسەت دەكەیت‌و سیاسیی نیت، خوتبە دەدەیت‌و خەتیب نیت، فەلسەفە لێدەدەیت‌و فەیلەسوف نیت، تۆ خەیاتیت، دەبێت خەیاتی خۆت بكەیت".
،،
بەشیر موشیر لە ساڵەكانی دوایی تەمەنیدا، كاروكاسپی ڕووی لە كزی كرد بوو، لە دوكانی خەیاتییەكەیدا تەنها مقەست‌و گەزەكەی مابوو، ئیتر دوكانەكەی بوو بووە شوێنێكی سەیر، چەند كتێب‌و گۆڤارو ڕۆژنامەیەكی لا لایەكییەوە دانابوو، لە لایەكیی دیكەی دوكانەكەوە هەندێك وردەواڵەو پاکەت جگەرەی دانابوو بۆ فرۆشتن.
كورد 100 ملیۆنە
ڕۆژێك لەكاتی موناقەشەیەكی گەرمی نەتەوەییدا بەشیر توڕە دەكەن، دەڵێن باسی مێژووی كورد بە ئێستە چی؟ بەناشكوری نەبێت ئێستە هەموو كورد چەند ملیۆنێك نابێت، بەشیر هەستی كوردایەتی دەجوڵێت و دەڵێت :" بە هەقی قورئان ڕقم هەستێنن كورد دەگەیەنمە 100 ملیۆن.
پیًیدەڵێن چۆن دەیگەیەنیت؟ دەڵێت:" پێم بڵێن عێراق چەند ملیۆنە، ئەوانیش دەڵێن 12 ملیۆنە، ئەڵێت ئەی كورد؟ ئەوانیش دەڵێن 3 ملیۆنە، پاشان دەڵێت ئەی توركیا چەند ملیۆنە؟ ئەوانیش دەڵێن 28 ملیۆنەو 7 ملیۆنی كوردە، سوریاش شەش ملیۆنەو 1 ملیۆنی كوردە، ئێرانیش نزیكە لە ژمارەكەی توركیاوە، لە سۆڤییەتیش یەك ملیۆن كورد هەیەو لە لوبنان‌و ئەملاولاش یەك ملیۆنی تری هەیە، بەشیر دەڵێت:" ئێستە لای ئێوە هەمووی كردییە چەند؟ ئەوانیش دەڵێن نزیکەى 20 ملیۆن، بەشیریش دەڵێت لە عێراق لە 12ی 3 ملیۆنی كورد بێت‌و لە توركیا لە 28 ملیۆن 7 ملیۆنی كورد بێت، هەر تێی هەڵدەی تێی هەڵدەی لەو 800 ملیۆن كەسەی چین 80 ملیۆنی كوردە، ئەوە سەد ملیۆن‌و تەواو".
خەتای عێزەدینە
ڕۆژێك لە دوكانەكەی بەشیردا موناقەشەیەكی فیكری‌و فەلسەفی دروست دەبێت لەسەر ناكۆكییەكانی نێوان چین‌و سۆڤییەت، ئیتر هەریەكەو شتێك دەڵێت، مام جەلال دەڵێت هۆكاری ئەو ناكۆكییە دوو ئاڕاستەی فیكری جیاوازە، هەژاریش دەڵێت، ناكۆكییەكانیان لەسەر سنورە، گیو موكریانیش دەڵێت، لەسەر هەریسەكەیە، جەمیل ڕۆژبەیانیش دەڵێت ڕەگێكی مێژوویی هەیە، جەمال نەبەزیش دەڵێت لەسەر ڕابەرایەتی بلۆكی سۆیالستییە، عەلادین سەجادیش دەڵێت ناكۆكییەكان لەسەر هەندێك زەوییە، كامیل ژیریش دەڵێت ناتەواوی لە بیردۆزەكاندا هەیە، بەشیریش دەڵێت نا هیچتان نەتان زانی، هۆكەی ئەوەیە كە عێزەدین " مەبەست عێزەدین مستەفا ڕەسووڵ"ە. لە مۆسكۆ بێت، ئیتر چۆن بەینی چین‌و سۆڤییەت تێك ناچێت؟.
بەشیر موشیر و بەشێک لە موریدەکانی
چی بەمارف خەزنەدار وتووە؟
ڕۆژێك ڕەیس برسی دەبێت، لەوكاتەدا نانێكی جۆی لەبەردەستدا دەبێت، دەست دەكات بەخواردنی، لەماوەی خواردنی ئەو نانەدا دوكانەكەی پڕ دەبێت‌و لە هەموو لایەكەوە بەسەریدا دادەبارن، ڕەفیق حیلمی دەڵێت، چییە وەستا ئەڵێی رزقی كەر دەخۆیت، بەشیر كە خۆی بەڕەئیسی هەموو كورد دەزانی، ئەوەندەی وشەی وەستاكەی لەبەر گران بوو، ئەوەندە وشەی كەرەكە سەرنجی ڕانەكێشاو نیگەرانی نەكرد.
ڕەیس بە پیشخواردنەوەیەكەوە بە بە ڕەفیق حیلمی دەڵێت : ئاخر بۆیە كورد نابێت بە دەوڵەت، چونكە تۆ زاناو فەیلەسوفەكەیت، ئا بەو نانە جوانە دەڵێیت ڕزقی كەر.
دواتر كەوتۆتە پاساو هێنانەوەو شەرحكردنی ئەوەی كە بۆچی نانی جۆ دەخوات:" ئەو ساڵە بە پاپۆڕ لە تارانەوە چوینە ئەستەنبوڵ، ئەوەندەیان چەوری‌و غەزو بەز پێداین تا چەورییەكەمان سەركەوت، ئێستا لەبەر سیحەت هەر ئەبێت ئەم نانە بخۆم".
بە وتنی وشەی پاپۆڕ لە نێوان تاران‌و ئەستەنبوڵ هەموویان دایانە پڕمەی پێكەنین.
مارف خەزنەدار خۆی پێنەگیراو هەڵدایەو وتی:" كاكە من شارەزای جوگرافیام لەنێوان تاران‌و ئەستەمبوڵدا كوا بەحر هەیە، تا پاپۆڕ هەبێت؟.
بەشیر كەزانی كار لەكار ترازاوە دەستی دایە گۆپاڵەكەی‌و قێڕاندی:" هەستەجارێكیتر نەیەیتەوە بەم دوكانەدا"، مارف خەزنەداریان بە پاڵ كردە دەرەوە، ئینجا وەكو ئەوەی بەتەواوی ئەم لەسەر هەق بێت، هەر بۆڵەی دەهات‌و نەیدەبڕییەوە:" ئاخر ئەوە ئەقڵەكەیەتی وا دەزانێت من نازانم كە ئێستا رووبار لە نێوانیاندا نییە، ئاخر كاكە كەی من باسی ئێستام كردووە، باسی پەنجا ساڵ لەمەوپێش دەكەم".؟
،،
ڕۆژێك لە دوكانەكەی بەشیردا موناقەشەیەكی فیكری‌و فەلسەفی دروست دەبێت لەسەر ناكۆكییەكانی نێوان چین‌و سۆڤییەت، ئیتر هەریەكەو شتێك دەڵێت، مام جەلال دەڵێت هۆكاری ئەو ناكۆكییە دوو ئاڕاستەی فیكری جیاوازە، هەژاریش دەڵێت، ناكۆكییەكانیان لەسەر سنورە، گیوموكریانیش دەڵێت، لەسەر هەریسەكەیە،
بەشیر موشیر:
بەپێی لێكدانەوەكان لەكاتی مردنیدا تەمەنی بەشیر موشیر بە 75 ساڵ مەزەندە كراوە، بەو پێیە بێت ساڵی لە دایكبوونەكەی لە نێوان ( 1885 – 1888)دایە.
دوكانی خەیاتییەكەی كە كەوتبووە شەقامی ڕەشید لە بەغداد وەكو یانەیەكی نووسەران‌و ڕۆشنبیران‌و سیاسیەكانی كورد بووە لەوكاتەدا، ئەوان بەردەوام لەوێ كۆ دەبوونەوە.
یەكەم كۆمەڵەی سیاسی كە ئەو پەیوەندی پێوە كردووە " كۆمەڵەی پشتیوانی كوردان" بووە كە لەساڵی 1927 لە بەغداد دامەزراوە.
- - پیرەمێردی شاعیر نازناوی " مامۆستا"ی بە بەشیر بەخشیوەو لە لایەن هەواداران‌و دەوروبەرەكەیەوە نازناوەكانی ( فەیلەسوف، شاعیر، زەعیم، موشیر"ی خراوەتە پاڵ.
- - لە ساڵی 1931 كتێبێكی بەناوی ( سپارەی حەقپەرستی) لە بەغداد چاپ كردووە.
- - لە ساڵی 1939 كتێبی ( بەختنامە)ی وەرگێڕاوەتە بۆ كوردی، نووسەری كتێبەكە ناپلیۆن پۆناپارت بووە.
- - لە 30 تەمموزی ساڵی 1963 لە بەغداد كۆچی دوایی دەكات‌و تەرمەكەی لە شاری بەغداد لە گۆڕستانی شێخ مەعروف لە كەرخ بەخاك دەسپێردرێت.
سەرنج: ئەم بابەتە وەك كەسێتی بەشیر موشیر شتێكە لەنێوان حەقیقەت‌و خەیاڵداو ئیلهامی لە نوسینێكی مامۆستا كامیل ژیر وەرگرتووە بەناوی ( بەشیر ئەو سەرۆكەی نەڕاستی كرد نەدرۆ).