ناگەڕێمەوە سەر مێژووی پێشووتری ململانێكان و لە دوای ڕاپەڕینەوە دەست پێدەكەم كە یەكێتی و پارتی لە شاخەوە گەڕانەوە شار و دەسەڵاتیان گرتەدەست و یەكێتی لەسەر ئاستی كوردستان لە ڕووی جوگرافیا و هێزی پیشمەرگەوە بەراورد بە پارتی بەهێزتر بوو و دواتر هەڵبژاردنی ساڵی ١٩٩٢ ی بە دوادا هات و ئەم دوو هێزە ئەنجامەكانیان لەیەكەوە نزیك بوو بەڵام ئەنجامەكانیان پێ قبول نەكرا و كەوتنە شەڕی ناوخۆ.

وتەیەک هەیە دەڵێت (کورد ئەوەی لە شەڕدا بەدەستیدەهێنێت، لە دانوستاندا لەدەستی دەدات). ئێرانیەکان بەپێچەوانەوە، بە درێژایی مێژوو، ئەوەی لە شەڕدا دۆڕاندویانە، لە دانوستاندا وەریانگرتۆتەوە. دانوستان یەکێکە لەو زانستانەی دەخوێندرێت؛ چەند مەدرەسەیەکی دانوستان هەیە. یەکێک لەوانە مەدرەسەی ئێرانە، کە پشودرێژی یەکێکە لە خەسڵەتەکانی. ئێرانیەکان بەناوبانگن بەوەی کە لە مێژودا لە زۆربەی دانوستانەکاندا براوە بوون؛ ئەوەی بە شەڕ لەدەستیانداوە، بە دانوستان وەریانگرتۆتەوە.

لە فەلسەفەی کلاسیکدا دوو زاراوەی گرنگ هەن، باس لە بوونێکی شاراوە و بوونیکی کردارەکی دەکەن، ئەو دوو زاراوەش (بوون-بەهێز و بوون-بەکردار)ن.

سعودیە ئەو وڵاتەی کەبەچەقی سوننەکانی جیهان دائەنرێت و زۆرینەی ئەو وڵاتەسوننی مەزهەبە، بەدرێژایی مێژوو دەسەلاتی سعودیە هەوڵی لەناوبردنی مەزهەبی شیعەی داوەو ویستویەتی بەهەر ڕێگەیەک بێ هەژموونیان بچوک بکاتەوە.

پێش هەر شتێك، سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بە پلەی یەكەم بەرژوەندی نیشتمانیی ئەمریكا دیاری دەكات و لەرۆژهەڵاتی ناوەراستیش پاراستنی ئیسرائیلە‌، ئەمەش لە ستراتیژییەت ‌و ئەجێندای سیاسەتی دەرەوەیدا ڕەنگی داوەتەوە.

بزوتنەوەی گۆڕان، وەك بزوتنەوەیەكی جەماوەریی بەبێ ڕێكخستنی سیاسی و ئەمنی لە 25-7دا و لە 11 ساڵ پێش ئێستاوە توانی بەدەموچاوی نوێ و و كار و بەرناكەی نوێوە، بچێتە ناو كایەیی سیاسیی لە باشوری كوردستاندا ، توانی لە پەرلەماندا گۆڕانكاریی دروست بكات و هێزێكی نوێ بنێرێتە ناو پەرلەمان وكایە سیاسیەكەوە، كە دواجار توانی چەندین كار بكات كە ئێستا بەرهەمەكەی لە هەرێمی كوردستان و كایە، سیاسیەكەدادەردەكەوێت.

چەند سەرنجێکی کورت لەسەر دەقی خوتبەکەی عه‌لی ئه‌رباش، بەڕێوەبەری ئەوقافی توركیا، کە یه‌كه‌م خوتبه‌ی‌ له‌ ڕۆژی هەینی 24-7-2020 لە ئایا سۆفیا، بە ئامادەبوونی ئەردۆگان، خوێنده‌وه.

ئەو بەیانییە زۆر زوو لە ماڵ هاتمە دەرەوە، هێشتا هەتاو گزنگی ئەرخەوانی شاخی هێلانە کۆلارانی ڕووناك نەکردبووەوە، چاوشارکێی لەگەڵ لووتکەکانی کانی شەوەقەت و کەژان دەکرد، کەمێکی مابوو تیشکی پرشنگداری ڕۆژ باڵی پەخش و بڵاوبکاتەوە بەسەر پێنج وێنەکەمدا، هەتا پێنج تابلۆی ڕەنگین دروست بکات.

دوای ئەوەی یەكێتی لەسەر بڕیاری مەكتەبی سیاسی بایكۆتی دانیشتنەكەی رۆژی یەك شەممەی كرد،توانی شكست بەدانیشتنەكانی پەرلەمان بهێنێت كە پارتی سوربوو لە غیابی یەكێتیدا ئەنجامی بدات.

بە وتەی مام جەلال، سكرتێری كۆچكردووی یەكێتی، مەسعود بارزانی لەگەڵ یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا نەبووەو وتوویەتی با هەڵبژاردن نەكەین‌و لەگەڵ حكومەتی عێراقدا ڕێبكەوین.

بەپێی بەدواداچونێكی مەیدانی ئینستتیوتی پەی، باڵاترین دەسەڵاتی یاسادانان وچاودێریكردن، مەرجەعی سیاسی و یاسایی خەڵكی كوردستان كە پەرلەمانە، نەیتوانیوە هاوسەنگی لەنێوان ئەركەكانی و ئەو كێشانەی هاتوونەتە كایەوە رابگرێت، نەیتوانی لەئاست ئەو ئاڵنگارییە مەترسیدارانەدا بێت كە رووبەڕووی خەڵكی كوردستان بوونەتەوە، بۆ راستیی ئەم واقیعە تاڵە ئەم راستیانە دەخەینە روو:

لە ماوەی حەڤدە ساڵی رابردودا (2003 - 2020)، بەهۆی گەندەڵی‌و نەبوونی پلان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە، هەروەها بەهۆی كەمی بودجەی تەرخانكراو بۆ كەرتی تەندروستی، سیستمی تەندروستی لە عێراقدا دوچاری شێوان‌و شپرزەیی هاتووەو خزمەتگوزارییە تەندروستیەكان بەخراپی پێشكەش دەكرێن. بۆ ئەوەی عێراق بگاتە ئاستی پێوەرە نێودەوڵەتییەكان، تاوەكو پێنج ساڵی دیكە پێویستی بە (660) نەخۆشخانە دەبێت كە (184) هەزار قەرەوێڵەی هەبێت، لەكاتێكدا بەگوێرەی داتاكانی وەزارەتی تەندروستی عێراق، ئێستا تەنها (237) نەخۆشخانەو (44527) قەرەوێڵەی هەیە.

دواجار یەکێتی و پارتی کێشەو ململانێکانی نێوانیان خزاندە هۆڵی پەرلەمان و بەبیانووی خەمی خەڵک، یەکێکیان دەرگاکەی دادەخات و ئەوی دیکەشیان بە پاڵ و بەزۆر دەیکاتەوە.

خوێندن و لەلایەن مامۆستایان گوێبستی دەبین کە منداڵەکان کاغەزێکی سپین ئەوەی بمانەوەێ دەتوانین لێی بنووسین و کاریگەری خۆمان هەبێ لەسەریان، بێ ئەوەی بیر لەوە بکەنەوە وەک بوونەوەرێکی سەربەخۆ وخاوەن لێهاتووی وتوانایەکی زۆر سەیر بکرێن و منداڵانیش پێویستی و خواستی خۆیان هەبێ.

رۆژی ٢١ ی تەموز فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێم ڕاپۆرتێکی ٩٩ لاپەڕەی لە سەر کار و چالاکییەکانی وەزارەت و دەستەو فەرمانگە نەبەستراوەکان بەوەزارەتەوە لە ماوەی ساڵی یەکەمی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم بڵاوکردەوە.

مه‌به‌ستمان له‌ زاراوه‌ى (چاكسازی، Reform) له‌ به‌كارهێناندا، ئه‌و مانایانه‌‌یه‌ كه‌ له‌‌ زمانی ئینگلیزی وه‌رگیراون‌. یه‌كێك له‌ ماناكانی وه‌ك ئه‌وه‌ى له‌ فه‌رهه‌نگی (ئۆكسفۆرد، Oxford)دا هاتووه‌، واته‌: (دروستكردنی گۆڕانكاری له‌ شتێكدا، به‌تایبه‌ت له‌ ده‌زگایه‌ك یان په‌یڕه‌وێكدا به‌ مه‌به‌ستی باشتركردنی). هه‌روه‌ها له‌ فه‌رهه‌نگی (كه‌یمبریج، Cambridge)دا هاتووه‌: (ئه‌نجامدانی كارێكه‌ له‌پێناو باشتركردندا، به‌تایبه‌ت له‌ رێگه‌ى گۆڕینی ره‌فتاری كه‌سێك یان گۆرانكاری له‌ په‌یكه‌ری شتێكدا).

له‌م دیداره‌دا له‌گه‌ڵ " دیبلۆماتیك مه‌گه‌زین" دكتۆر كامه‌ران قه‌ره‌داغى، باس له‌ ئه‌گه‌رى كۆتاییهاتنى ڤایرۆسى كۆرۆنا یان بوونى به‌ په‌تایه‌كى وه‌رزى ده‌كات‌و باسیش له‌وه‌ ده‌كات كه‌ له‌ لێكۆڵنه‌وه‌ له‌ ڤایرۆسى كۆرۆنا له‌ هه‌رێمى كوردستان به‌ بڕیارێكى سیاسى سه‌رۆكى حكومه‌ت وه‌ستێنراوه‌.

لە سەر ئاستی جیهاندا هێزە سیاسیەکان شەڕی دیموکراسی خۆیان لە نێو هۆڵی پەرلەمان دەکەن، لە پەرلەمانی ئەێ وەزیر بانگهێشت دەکرێت و حکومەت هەڵدەوشێتەوە، لیکۆڵینەوە لە ورد و درشتی کاروباری حکومەت دەکرێت، شەڕی زۆرینە و کەمینە تا دەگاتە شەڕە بۆکس لە ژێر چەتری پەرلەمان دەکرێت، کەچی لای ئێمە پێچەوانەکەی دەبینرێت، هەر کاتێک ناکۆکی کەوتە نێوان هیزەکان لاوزترین دامەزراوە کە دەستی بۆ ببەن پەرلەمانە

كازمی لە ماوەی دوو هەفتەی ڕابردوودا دەروازە سنورییەكانی نێوان عێراقی عەرەبی و ئێرانی كۆنترۆڵ كردو ئێستا دەروازەكانی شەلامچە و شێب و مونزریە - مەندەلی و زرباتیەو هەر چوار دەروازەكەی ئوم قەسر لە ژێر دەستی هێزەكانی دژەتیرۆر و هێزی مغاویری عێراقدان و لە ژێر كۆنترۆڵی حەشد دەرهێنراون.

مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عیراق، بە نیازە دوای دەرچوونی شای سعودیە لە نەخۆشخانە سەردانی ئەو وڵاتە بكات، پاشانیش سەردانی هەریەك لە ئێران و ئەمریكا بكات،بەڵام كاری لە پێشینە و گرنگی سەردانی سعودیەیە،بۆیە لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە كایەوە، كە ئایا عیراق دەیەوێت ڕۆڵی نێوەندگیر لە نێوان تاران و ریاز ببینێت؟ یان سەردانەكە یەكەم هەنگاوی دووركەوتنەوەی عیراقە لە ئێران؟.

دەوڵەتی تورکیا بەحوکمی ئەوەی کە جێگرەوەی ئیمپراتۆریەتە پەلهاوێژەکەی عوسمانیەکانە، هاوکات، بەحوکمی ئەوەی کە بوونی کوردو کوردستان بە هەڕەشە لەسەر تورک‌و تورکیا دەبینێت، ئەوە بەردەوام لە هێرش‌و پەلکشان‌و‌ شەڕدایە لەگەڵ هەر بوونێکی کوردستانیی "ئەگەر لەسەر مەریخیش بێت"، وەک تورکەکان دەڵێن. تورکەکان ئێستاش لە کابوسی سیڤەر ڕزگاریان نەبووەو ڕزگاریشیان نابێت تا ئەو ڕۆژەی دان بە فرەیی‌و پێکەوژیانی گەلان لە تورکیاو لە دەرەوەی تورکیا نەنێن.

وەزارەتی ناوخۆ... خیانەت و رادەستکردنی کچە كوردێكی روژئاوای كوردستان له‌ نه‌خۆشخانه‌یه‌كی هه‌ولێره‌وه بە میت و جێ به‌جێ كردنی پیلانی ده‌ره‌كی دژ به‌ گه‌لی خۆت و هەڵبەستنی تۆمەتی میت بۆ شەڕڤانێک