بۆ مێژوو ویستم ئەم گفتوگۆ ڕاستەوخۆیەی بەندەو بەڕێز نەوشیروان مستەفا، لەبارەی فكرو ئایدیۆلۆژیا باس بكەم، وا رێك كەوت چوار جار ڕاستەوخۆ بۆ ماوەیەكی دورو درێژ گفتوگۆی ڕاستەخۆ بكەین، جارێكیان لەسەردەمی دروستكردنی كۆمپانیای وشە، سێ‌ جاریش لەدوای دروست كردنی بزوتنەوەی گۆڕان، هەر جارەی بۆ باسێك لەگەڵ كۆمەڵێك مامۆستای ئایینی یەكترمان بینی، سیفەتی سروشتی وابوو هیچ موجامەلەیەكی نەدەكرد لەگەڵ كەس، لەگەڵ ئێمەش هەر وابوو، بەڵام لەهەر چوار جار گوێی بۆ گرتین تا هەمومان ئەوەی لەدڵمان بو گوتمان، هیچ قسەیەكی بەهیچمان نەبڕی، هەرچی گوتمان لەسەر خراپی سەركردایەتی كورد لەبەرامبەر دین و كورد، هیچ پێی گرژ نەبوو، دوای تەواو بونی قسەکانی ئێمە، ئینجا زۆر بەوردی رونكردنەوەی داو، لەهەندێكیان دەی گوت وایە، لەهەندێكیان حاڵەتەكەی روون دەكردەوە

ماوەیەکە پەڕەی گۆڤارو ماڵپەڕەکان، بە واڵەکانی فەیسبوکیشەوە، پڕبوون لە قسەوباس لەسەر مەرکەزی‌و نامەرکەزی. هۆکاری سەرەکیش دەگەڕێتەوە بۆ پێکهێنانی ئەو لیژنەی کە لە زۆنی کەسک پێکهاتوە بۆ تاوتوێکردنی ئەم پرسەو خستنەڕووی پێشنیارو ڕاسپاردە بۆ نامەرکەزیکردنی هەرێمی کوردستان. بۆ گفتوگۆکردنی پرسی مەرکەزی‌و نامەرکەزی لەم بابەتە کە لە دوو بەش پێکدێت هەوڵدەدەین هەڵوەستەیەک لەسەر ئەم پرسە بکەین. بەشی یەکەمی بابەتەکە تەرخانکراوە بۆ مەرکەزی‌و نامەرەکەزی وەک شێوازێکی حوکمکردن بەگشتی‌. لەم بەشەدا لەسەر خاڵە باش‌و خراپەکانی حکومەتە مەرکەزی نامەرکەزییەکان دەدوێین. لە بەشی دووەمیش قسەوباسێک لەسەر پرسی مەرکەزی‌و نامەرکەزی لە هەرێمی کوردستان دەکەین بەگەڕانەوە بۆ پێوەرە باش‌و خراپەکان.

دەکرێت بڵێین لەکوردستاندا یەکێک لەو پرسیارانەى کە لە مێشکى زۆرێک لە تاکەکانى کوردستاندا گوزەر دەکات ئەوەیە کە (ئایا بۆچى کوردستان گەشتوەتە ئەم قۆناغەى ئێستا؟ بۆچى کوردستان لە پاش ٢٩ ساڵ حوکمدارى هێشتا یەکێکە لە ووڵاتە دواکەوتوەکانى جیهان و دانیشتوانەکەى دەناڵێنن بە دەست هەژارى ونەبوونى و بەدەست نەهێنانى مافە سەرەتاییەکانیانەوە؟، بۆچى لێکدابڕانێکی فیکری و مەعریفی و ئەخلاقی قوڵ لەناو پڕۆسەی سیاسی هەرێمى کوردستاندا پەیدا بووە بەجۆرێک کە کاریگەری گەورەی داناوە لەسەر شکستی پڕۆسەی سیاسی و لەدواجاردا بۆتە ھۆی شکستی سیستەمی ئابوری و کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی و کەلتوری و....ھتد؟، ئایا بۆچى هەڵبژاردنەکان هیچ کاریگەرییەکیان نیەو گوزەرانى خەڵک هەمیشە بەرەو خراپتر دەڕووات وەک ئەم بارودۆخە خراپەى کە ئێستا تێیدا دەژین؟)، لەم بابەتەدا بە بەراوردێک بە بارودۆخى سیاسى کۆریاى باشوور و هەرێمى کوردستان بەشێک لە وەڵامەکان بەکوورتى دەخەمە ڕوو.

له‌ هه‌رێمی كوردستاندا دۆخێك هاتۆته‌ كایه‌وه‌، كه‌ ناشرین كردنی هه‌موو ئه‌و جوانی و سیمبولانایه‌ كه‌ ڕۆژانێك شانازیان پێوه‌ ده‌كرا و كورد له‌ پێناویاندا قوربانیه‌كی زۆری ده‌دا،بۆ نموونه‌ كوردایه‌تی كه‌ هێمای تێكۆشان و به‌رخودان بوو، بۆ هێنانه‌دی مافه‌ زه‌وتكراوه‌كانی گه‌لی كورد، به‌ڵام دوای ڕاپه‌ڕین په‌یڕه‌وكارانی كوردایه‌تی، وازیان له‌م ڕێبازه‌ هێنا و ده‌ستیان كرد به‌ بازرگانی كردن به‌ كوردایه‌تیه‌وه‌، هه‌رچیه‌كیان حه‌ز لێبوایه‌ بێ چه‌ندو چوون ئه‌نجامیان ده‌دا، ئیتر كوردایه‌تی بوو به‌ خۆ ده‌وڵه‌مه‌ند كردن و له‌بیر كردنی هه‌ژاران و تێكۆشه‌ران، تا كار گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی وشه‌ی كوردایه‌تی له‌ واته‌ ڕاسته‌قینه‌كه‌یه‌وه‌ بۆ واتای بازرگانی كردن به‌ قوربانیه‌كان گۆڕدرا، تا دواجار ئه‌و وشه‌یه‌ له‌ ناو كوردا باری كرد و ئێستا كه‌س باسی ناكات.

لەم دیدارەدا لەگەڵ کەناڵی جەزیرە، کە پێش هەڵبژاردنی ۲٥ی حەوتی ۲۰۰۹ لەگەڵیدا ساز دراوە، نەوشیروان مستەفا بە وردی تیشک دەخاتە سەر چەند پرسێکی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و پەیوەندی لەگەڵ بەغدا و سیاسەت و دیبلۆماسییەتی تایبەت بە وڵاتانی هەرێمی و جیهانی.

بەگوێرەی مادە (47) لە پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمان، بەرنامەی كار دەسەڵاتی سەرۆكایەتی پەرلەمانە و بانگهێشتكردنی ئه‌ندامانی پەرلەمان لە دەسەڵاتی سەرۆكی پەرلەمانە، وە بە گوێرەی پەیڕە و دەبێت لە ماوەی (48) سعات پێش کۆبوونەوە ئه‌ندامان لە بەرنامەی كار ئاگادار بكرێنەوە. بە گوێرەی بڕگەی چوار لە مادەی (48) ی پەیڕەو دەكرێت بەر لە (24) كاتژمێر لە دانیشتنی پەرلەمان لە سەر داوای سەرۆكی فراكسیۆن یان (10) ئه‌ندام داوای زیاد كردنی بابەتێك بكرێت بۆ كۆبوونەوە، بەڵام مەرجە بابەتەكە (گشتی و پەلە بێت و دواخستنی ببێتە لە دەستدانی گرینگی داواكارییەكە). هه‌ر بە گوێرەی برگە یەکەم لە مادە (19) جێگری سەرۆکی پەرلەمان تەنھا لە کاتی ئامادەنەبوونی سەرۆکی پەرلەمان دەسەڵاتەکانی سەرۆکی پەرلەمان به‌کاردەھێنێت.

هەموومان ئەو چیرۆکەی بەرەبابەکانی قوڕەیشمان بیستوە؛ کاتێک بانگەوازەکەی محەمەدی کوڕی عەبدوڵا ببوە کێشەیەکی گەورەیان، کۆدەبنەوە و بڕیاردەدەن هەر بەرەبابەو گەنجێکی چاپوکی خۆی هەڵبژێرێت، لەکاتی نیوەشەو بدەن بەسەر پێغەمبەری ئیسلام و بەیەکجار و بە یەک هەڵمەت؛ هەمویان ڕمی تێسرەوێنن، تا خوێنەکەی لەناویاندا ونببێت و کەس بکوژنەبێت و هەموانیش بکوژ بن، تا هیچ هۆز و بەرەبابێک دەستی تێدا نەبێت و هەمویشیان بێتاوان دەربچن و کەس توشی لێپێچینەوە نەبێت.

"رۆژی قودس ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی چەوساوەکانە بەرامبەر بە ستەمکاران". جیهان لە ستەم و زوڵم و چەوساندنەوەی هەمەلایەن و فرەبازنەدا دەکوڵێت و تا دێت ژماری قوربانییان زیاتر دەبێت، خەمخۆرانی و دڵسۆزانی مافی مرۆڤیش دەستەوەستانن لە ڕێگریکردن لەم ستەمە فراوانە و بەرگری لە قوربانییان، ئەم وتارە تیشکێکی خێرایە بۆ سەر رەوشی مافی مرۆڤ لە جیهان و خستنەرووی نمونەیەکی گرنگ و کاریگەرە و پێشنیاری رێگاچارەی دەربازییە.

سەرکردە دیاردەیەکی ژیانی مرۆڤەکانە لەسەرەتای مێژووی دەرکەوتنی کۆمەڵگەی ڕێکخراوەوە تا ئەمڕۆ لە ھەموو قۆناغە مێژوویەکانی ژیانی کۆمەڵگەدا ڕۆڵی گرنگ و ھەستیار و چارەنووس سازیان لە سەر ژیان و ئاسایش و پەرەسەندن و داھاتووی کۆمەگەکانیان گێڕاوە.

لەم دیدارەدا نەوشیروان مستەفا بە وردی تیشک دەخاتە سەر چەند پرسێکی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و پەیوەندی لەگەڵ بەغدادو سیاسەت و دیبلۆماسییەتی تایبەت بە وڵاتانی هەرێمی و جیهانی.

كه‌یسی نه‌وت له‌ نێوان به‌غداد و هه‌ولێر، به‌ یه‌كێك له‌ كه‌یسه‌ ئاڵۆز و قورسه‌كانی كێشه‌ هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كانی نێوان حكومه‌تی ناوه‌ند و هه‌رێم داده‌نرێت،ئه‌م كێشه‌یه‌ بوه‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ به‌غداد چیدیكه‌ موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم نه‌نێرێت

رەنگە ئەودێڕە لە عاتیفەی سیاسییەوە هەڵقوڵابێت كە باس لەوەدەكرێت گۆڕان وەك بزوتنەوەیەكی سیاسیی و یەكێتیش وەك حزبێك ئەجندا وبەرنامەكانیان هاوبەش بكەن وبەرامبەر پارتی بەیەك دەنوك وهێزەوە بوەستنەوە ،یان وردترببینەوە مەلەفی سیاسیی و هەڵوێستیان یەك بخەن .گۆڕان ویەكێتی كۆدەبنەوە و بەیاننامە دەردەكەن و هاوبەش دەبن لەسەر پرسەهەنوكەییەكان ،بەڵام گۆڕان متمانەی بەیەكێتی نییە و لای وایە هەمیشە لەنێوەی ریگادا بەجی دەهێڵیت ، یەكێتیش متمانەی بەگۆڕان نییە و دەزانێت هەموو كارێك دەكات تا گرەوەی بەرێوەبردنی تەواوی ئەم زۆنەی لێبباتەوە.

ناونیشانی ئەم وتارەم لە زنجیرە سیمینارێک وەر گرتوە کە ساڵی ١٩٨٨ ئەمینداری گشتی‌ی رۆشنبیری‌ و لاوانی ناوچەی حوکمی زاتی لە هەولێر رێکی خستوە.

ڕاپۆرتیكی وردی ڕۆژنامەوانی تێکەڵەی لێڵ و جێگەباوەڕ ئاماژە بە پلانێكی ئەمریكی- سعودیی دەكات بۆ بەكارهێنانی كارتی كورد لە سوریا بۆ ڕاستكردنەوەی ئەو لاسەنگییەی لە نێوان ڕۆژئاواو وڵاتانی عەرەبی بە تایبەت وڵاتانی كەنداوو میسر لە سوریا ( هەروەها لیبیا)، هاتۆتە كایەوە لە بەرامبەر بەرەی ڕوسی- توركی+ ڕوسی-ئێرانی- سوریایی‌، لەو نێوەشدا كارتی كوردی بەهێزترین كارتی بەرژەوەندییە لە بۆتەی تێكچڕژاویی بەرژەوەندییەكانی هێزە هەرێمیی‌و نێودەوڵەتییەكاندا لە ناوچەکەدا.

پەیوەندییەکەی من و ئەحمەد بەو شێوەیە دەستی پێکرد، ئەحمەد لە یەکێک لە ڕێکخراوە بیانییەکان کاری دەکرد و کارەکەی بریتیبوو لە هەڵگرتنەوەی مین، ڕۆژێک لەو ڕۆژانەی کەزۆر ماندوو بوو تیایداو گەرمایی هاوین هەراسانی کردبوو، بەهەڵە پێ دەنێت بە مینێکداو قاچێکی دەپەڕێت.

چاودێرێكی سیاسی هۆكاری ترسی هەندێك لە گروپە چەكدارەكانی عیراق لە جوڵە سیاسیەكانی مستەفا كازمی ئاشكرا دەكات،هەروەها ئەوەش ئاشكرا دەكات كە ئەوان ناچار بوون متمانەی پێبدەن. ئەو سەرچاوەیە ئاماژە بەوەش دەكات، كە ئەو هێز و گروپانە بەشێوەیەكی تایبەت لە كازمی و بە گشتی لە وەزیرەكانی حكومەت و هەندێك بەرپرسی سەربازی دەترسن،كە لەبەر ئەم هۆكارانەی خوارەوەیە:

ڕۆژی ٨ی ئایار (مەى)، ڕۆژی یادکردنەوەی ڕووخان و داڕمانی دامودەزگا و دەستوپێوەندەکانی فاشیزم (دەسەڵاتی نازیزم) لە ئەڵمانیایە. ئەم ڕۆژە هێشتا لە ناکۆکیی ئەوەدایە، کە زۆرێک پێیانوایە پێویست بە یادکردنەوەی ئەم ڕۆژە ناکات و تەنانەت هیچ زەروور نییە وەك "ڕۆژێکی پشوو" سەیربکرێت. بەڵام زۆرێکیش بەتایبەتی بزوتنەوە سۆسیالیست و پارتە چەپ و بزوتنەوەکانی دژەفاشیزم لەو باوەڕەدان، کە دەبێت ئەم ڕۆژە یادبکرێتەوە و کارێک نەکرێت بۆ لەبیرچوونەوەی ئەم فاشیزمە، چونکە بە لەبیرچوونەوە و یان یادنەکردنەوە، ئەگەری دووبارە دروستبوونەوە و ڕوودانی هەمان شت هەیە. یۆهان ڤۆلفگانگ گۆتە وتەیەکی هەیە دەڵێت: "هەر کەسێک لە دیموکراسییەتدا خەوت، بەدڵنیاییەوە لە دیکاتۆرییەتدا خەبەری دەبێتەوە". بەدڵنیاییەوە چەمکی فاشیزم لە سەردەمی گۆتەدا نەبووە، ئەگینا دەکرا بڵێت، هەر کەسێک لە دیموکراسییەتدا خەوبردییەوە لەفاشیزمدا خەبەری دەبێتەوە.

دوای 9 ساڵ له‌ شۆڕشی سوریا و له‌باربردنی شۆڕشه‌كه‌ به‌هۆكاری ناوخۆیی و ده‌ره‌كی و هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆ و ئۆپۆزسیۆنیش بوون به‌ تیرۆرست، دواجار به‌م هۆكارانه‌ كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی پشتی گه‌لی سوریای به‌ردان دوورخستنه‌وه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د له‌ ده‌سه‌ڵات له‌ گفتوگان لابرا، به‌ڵام دوای تێپه‌ڕبوونی ئه‌و ماوه‌یه‌كه‌ جارێكی دیكه‌ باس له‌لابردنی ئه‌سه‌د و دیاری كردنی كه‌سێكی دیكه‌ بۆ فه‌رمانڕه‌وایه‌تی سوریا ده‌كرێت، ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانه‌كه‌یه‌وه‌ ئه‌م هه‌وڵه‌ له‌ ئارادایه‌، ئه‌ویش له‌لایه‌ن ڕوسیای هاوپه‌یمان و ڤلادیمێر پۆتینی هاوڕێی خۆیه‌وه‌یه‌تی.

بەشێک لە سەرکردە باڵاکانی یەکێتی و گۆڕان بازرگانی بە کێشەی خەڵک و پرسی لامەرکەزیەتەوە دەکەن. هەر کات پارتی فەرامۆشیان دەکات، پەنا بۆ کارتی لامەرکەزیەت دەبەن، بۆ ئەوەی پارتی گوێیان لێبگرێت و گرنگیان پێبدات. دواتر دەستبەرداری لامەرکەزیەت و کێشەی خەلک دەبن.

هەركات ئاڵۆزی لەپەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەغدا دروست دەبن، چەند پرسێك وەك كارتی فشار دەخرێتە بەرباس و كەناڵەكانی ڕاگەیاندن، لەو پرسانەش ئەنجامەكانی ڕیفراندۆم و گرتنەوەی ئاوی بەنداوەكانی دەربەندیخان و دوكانە.

ڕاپۆرتێكی ئه‌مریكی هۆكاری گه‌ڕاندنه‌وه‌ی عه‌بدولوه‌هاب ساعدی فه‌رمانده‌ی ده‌زگای دژه‌ تیرۆری عیراق بۆ پۆسته‌كه‌ی ئاشكرا ده‌كات، كه‌ وای له‌ مسته‌فا كازمی سه‌رۆك وه‌زیرانی نوێی عیراق كردووه‌، ئه‌و كه‌سایه‌تیه‌ بخاته‌وه‌ سه‌ر كاری پێشووی.

زۆركەس پێی وابوو عینادیەكەی و ملنەدان بۆ كاندیدی زۆرینەی شیعەكان سەری دەخوات و شكست دەهێنێت. ئەو بەهۆی سوربونی لەسەر هەڵوێستەكانی بۆراسپاردنی كاندیدێكی بیلایەن و دور لە هەژمونی ئێران، لە هەڵبژاردنە ناوخۆیەكانی حیزبەكەیدا باجی گەورەیدا و بە ئاشكرا لەلایەن ئێرانیەكانەوە ڤیتۆی خرایە سەر.

گلەیی لەیەكێتی دەكات‌و ڕایدەگەیەنێت كە فراكسیۆنی یەكێتی لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لۆبییان لە دژی ئەو كردووە تا هیچ پەرلەمانتارو فراكسیۆنێك دەنگی پێنەدەن بۆ بوون بە وەزیری داد.

پرۆسەی هەڵگرتنی پارێزبەندی لە چەند پەرلەمانتارێکی کوردستان بەرێوەچو، تەنها پەرلەمانتارێک، سۆران عومەر، کە ئامانجی ئەو هەنگاوە بو پارێزبەندی لێ هەڵگیرا، چەند پەرلەمانتاری یاخیبو و بزێوە وەهمیەکانی ناو لیستەکە بەشێک بون لە سیناریۆیەکی پێشوەخت دارێژراو. مەبەستی ئەم نوسینە بەرگریکردن نیە لە کەس، هەڵگرتنی پارێزبەندی رێکاری یاسایی و مانای سیاسی خۆی هەیە. مەبەست پیشاندانی هاوسەنگی هێز و هەڵوێستی هێزەکانە لە پرسێکی وا هەستیار و گرنگدا. راگەیاندنەکانی پارتی بانگەشەیان بۆ ئەم هەنگاوە بە پێرەوکردنی یاسا و پەیرەی ناوخۆی پەرلەمان دەکرد، بە واتایەکی تر پارتی راشکاوانە ئامانج لێی و ئامرازەکانی پرۆسەکەی خستبوە رو و بەم و بەویش نیسابی یاسایی بۆ دانیشتنەکەی پەرلەمان مسۆگەر کرد.