ڕه‌هەندى مێژوویی نامه‌كانى شێخ مارفى نۆدێیی

2019-02-21



شێخ مارفی‌ نۆدێی‌ (1753- 1836ز) وەک شێخێکی‌ تەریقەت و وەک کەسایەتیەکی‌ ساداتی‌ بەرزنجەو مامۆستایەکی‌ ئاینی‌ ناسراوی‌ میرایەتی‌ بابان لە ڕۆژگاری‌ خۆیدا نامەی‌ بۆ کەسایەتی‌ و کاربەدەستان نووسیوەو هەندێ لەو نامانە هەتا ئێستا پارێزراون.

بێگومان ئەو نامانە زۆر لایەنی‌ گرنگی‌ مێژووی‌ ئەو سەردەمەی‌ کوردستان و ناوچەکە ڕووندەکەنەوە، لەدوای‌ هێرش و پەلامارەکانی‌ ئەو سەدەمەی‌ سوپای‌ ئێرانی‌ بۆ سەر کوردستان و تێکچوونی‌ بارودۆخی‌ کوردستان، لەدوای‌ ئەو نائارامیە سیاسیەی‌ ناوچەکەو بارودۆخی‌ میرایەتی‌ بابان، لە ساڵی‌ (1834ز) شێخ مارف نامەیەک دەنێرێت بۆ والی‌ بەغداد عەلی‌ ڕەزا خان، ئەو نامەیە کۆمەڵێک ئاماژەی‌ مێژوویی گرنگی‌ تێدایە، وێنەی‌ ڕاستەقینەی‌ ئەو ڕۆژگارەی‌ سلێمانی‌ و قەڵەمڕەوی‌ میرایەتی‌ پیشان دەدات، لەڕووی‌ سیاسی و کۆمەڵایەتی‌ و زۆر ڕووی تری‌ ژیانی‌ گشتی‌ خەڵکی‌ و ناوچەکە.

،،

شێخ مارفی نۆدێی بەرزنجەیی وەك كەسایەتیەكی ناسراوی‌ میرایەتی بابان و كەسی یەكەمی خاوەن دەسەڵاتی ئاینی و شێخێكی تەریقەتی خاوەن پێگەی دینی و كۆمەڵایەتی لە ڕۆژگاری خۆیداو لە شاری سلێمانیدا ئەو نامەی بۆ والی نووسیوە


نامەكەی شێخ مارفی نۆدێی بۆ والی بەغداد وێنەیەكی ڕاستەقینەی بارودۆخی ئەو كاتی كوردستانمان پیشاندەدات، هەروەها هەموو ئەو وێرانكاری و نائارامیەی هەردوو هێزی‌ ڕۆم و عەجەم وەک دوو ڕكابەری‌ سیاسی‌ لە كوردستاندا دروستیان كردووە، شێخ مارفی نۆدێی بەرزنجەیی وەك كەسایەتیەكی ناسراوی‌ میرایەتی بابان و كەسی یەكەمی خاوەن دەسەڵاتی ئاینی و شێخێكی تەریقەتی خاوەن پێگەی دینی و كۆمەڵایەتی لە ڕۆژگاری خۆیداو لە شاری سلێمانیدا ئەو نامەی بۆ والی نووسیوە، شێخ مارف کاتێک نامەكەی بۆ (عەلی ڕەزا خان)ی والی عوسمانی لە بەغداد دەنێرێت، لەو نامەیەدا سكاڵا دەكات لەدەست ئەو بارودۆخە كە هۆردوی عەجەم بەدرێژایی مێژووی دروستبوونیان و ئەو ململانێی لەنێوان ڕۆم و عەجەمدا بووەو ئەو دژایەتیە توندەی نێوان ئەو دوو هێزەو ئەو نەهامەتیانەی بەسەر كوردستانیان هێناوە.

,,

بنەماڵەی شێخانی‌ بەرزنجەیی كە لە قەڵەمڕەوی باباندا پێنج سەد ساڵ زیاترە نیشتەجێن و چەندین دێهاتیان هەیە، هەروەها باشترین ژیان وگوزەرانیان بووە، لەکاتی‌ ئێستا ناچارن ناوچەكە چۆڵبكەن


شێخ مارف لەو نامەدا زۆر لایەنی مێژووی ئەو ڕۆژگارەی كوردستان ڕوندەكاتەوە، تەنانەت لەو نامەدا داوا دەكات وەك بنەماڵەی شێخانی‌ بەرزنجەیی كە لە قەڵەمڕەوی باباندا پێنج سەد ساڵ زیاترە نیشتەجێن و چەندین دێهاتیان هەیە، هەروەها باشترین ژیان گوزەرانیان بووە، لەکاتی‌ ئێستا ناچارن ناوچەكە چۆڵبكەن، چونکە ئەوەتەی شای عەجەمی سەفەوی‌ هاتوونەتەسەر حوكم هەموو كاروبارێكی دینی و دینایی لە شوێنی خۆیدا نەماوە، هەروەها لەهیچ گوندێكدا نوێژی جومعەو جەماعەت ناكرێت، پێش دەركەوتنی شای عەجەم هەموو گوندەكان ئاوەدان بوون، بەڵام ئەمڕۆ زۆربەیان وێرانن، شێخ مارف دەڵێت: خۆم بەسەر خوێندنگەی زۆر ناوچەدا گەڕام لە قوتابی و مامۆستا، ڕێژەیەكی زۆر كەم ماوە، وە لە مزگەوتی گەورەی سلێمانیدا كە زیاتر لە حەفتا قوتابیمان هەبوو، ئێستا دە قوتابی ماوە، ژووری خوێندنگەمان هەموو وێرانە، لە كۆتاییدا داوا لە والی دەكات شوێنیان بۆ دابینبكات كە هەموو بەرزنجیەكان كۆچ بكەن و ناوچەی سلێمانی چۆڵبكەن.


دەقی نامەی شێخ مارفی نۆدێی بۆ عەلی ڕەزا پاشای والی بەغداد
سلێمانی 1250كۆچی 1834ز.
بەڕێز جەنابی والی شاری سەلام، كاروباری دەوڵەتەكەی زۆر باش بەڕێوەدەبات، لە ڕۆژانی ژیانیدا كار دەكات بۆ ئاینی ئیسلام، بۆ ئەوەی مردنی لەسەر ئیمان و باوەڕ، بۆ ئەوەی لە ڕۆژی دوایدا پارێزراو بێت لە ناخۆشی، وە لە سزای دۆزەخ و سزای لانەی تۆڵەكردنەوە، بۆ بەدەستهێنانی سەركەوتن لە لانەی ئاشتیدا، هەر یەكە لەم نزایانە خۆشەویسترە لام لە زێڕی سەر زەوی بۆ كەسێكی خاوەن خەونی زۆر.

دوای ئەوە: سەیدەكانی بەرزنجە لە قەڵەمڕەوی باباندا كە زیاتر لە پێنجسەد ساڵە نیشتەجێن و دێهاتی زۆریان هەیە، لە ژیان و گوزەرانێكی زۆرباشدا بوون، توانیویانە كاروباری خۆیان بەڕێوەبەرن وەك ئەوەی شەریعەت بڕیاریداوە، بەڵام ئەوەتەی شای عەجەم و سەربازی ڕافیزەی خراپەكار هاتونەتە سەر حوكم و دەستیان بەسەر ئەم ناوچانەدا گرتووە، كاروباری دنیا و دین لە شوێنی خۆی نەماوە، لە هیچ گوندێكدا نوێژی جەماعەت و جومعە ناكرێت، پێشتر گوندەكان هەموو ئاوەدان بوون، بەڵام ئەمڕۆ زۆربەیان وێرانن، سەردانی خوێندنگە و خوێندنی ناوچەكانم كرد، خەڵكی وازیان لە خوێندن هێناوە چەند دەستەیەكی كەم نەبێت، لە خوێندنگەی ئێمەدا زیاتر لە حەفتا قوتابی هەبوو، بەڵام ئەمڕۆ لە دە قوتابی كەمترن، ژووری خوێندنگەكەمان هەمووی وێران بووە، وە ژووری زۆربەی خوێندنگەكان وێرانە.

لە بەر ئەوە ئێمەی سەیدەكانی بەرزنجە بڕیارمان وایە خۆمان ماڵ و مناڵ و ئەوانەی لەگەڵمان كۆچ بكەین بۆ ناوچەی ژێر دەسەڵاتی ئێوە (ئەفەندیمان)، پێشتر داود پاشا گوندی (بەشیر)ی پێداین، بەڵام نەمان توانی كۆچی بۆ بكەین، تكا دەكەین لە جەنابی ئەفەدیمان كە گوندی بەشیرمان بداتێ بۆ خۆمان و كشتوكاڵ كردن، یان هەر دێهاتێك بگونجێت بۆ گوزەران و بەڕێوەچوونی كاروباری ژیانمان، هەروەها داوا دەكەین خانوویەكی فراوانمان بداتێ لە كەركوك تێدا نیشتەجێ‌ بین و خوێندنگەیەكیشمان بداتێ‌ دەرسی تێدا بڵێنەوە، هەروەها دابین كردنی پێویستی خوێندنگەكە، هەروەها كارێكی بۆ خۆمان دابین بكات بۆ ژێوی ژیانی خۆمان لە كەركوك و میوانەكانمان و ئەوانەی سەردانمان دەكەن، ئێمە خۆمان ماڵ و مناڵ بە شەو و ڕۆژ نزاتان بۆ دەكەین لای خوای گەورە. كۆتایی.


شێخ مارف لە نامەكەیدا چەند خاڵێك دەخاتەڕوو:
یەكەم/ ڕاگەیاندنی لایەنگیری خۆی (ساداتی بەرزنجە) بۆ والی بەغداد و سوڵتانی عوسمانی.

دووەم/ باسكردنی ناوچەی سلێمانی وەك (میرایەتی بابان) و ناچەیەكی جیا لە ناوچەكانی خواروو.

سێیەم/ پێش هاتنە سەرحوكمی دەسەڵاتدارانی‌ ئێرانی‌ ئەوکاتە كاروباری كوردستان زۆر باش بووەو پرۆسەی خوێندن ژیانی‌ گشتی‌ بەردەوام بووە.

چوارەم/ بە هاتنی شاڵاوی ئەفشارەکان بۆ سەر كوردستان و قەڵەمڕەوی بابان بارودۆخی كوردستان زۆر خراپ بووەو پرۆسەی خوێندن نەماوەو تەنانەت خەڵكی نەیانتوانیوە نوێژی جومعە و جەماعەت بكەن.

پێنجەم/ وێرانبوونی مزگەوت و خوێندنگەكان بەدەستی لەشکری‌ عەجەم و پەككەوتنی پرۆسەی خوێندن تێکچوونی‌ ڕێڕەوی‌ گشتی‌ ژیان و گوزەرانی‌ خەڵکی‌.

شەشەم/ ناچاربوونی سەیدەكانی بەرزنجە و خەڵكی كوردستان كە ناوچەكانی خۆیان چۆڵ بكەن، بۆ دوور كەوتنەوە لە پەلامار و فشاری سوپای‌ ئەفشاری‌.

حەوتەم/ هەڵبژاردنی كەركوك بۆ نیشتەجێبوون لەلایەن شێخ مارفەوە بەڵگەی ئەوەیە كە كەركوك دوور بووە لە هێرش و پەلامارەکانی‌ سوپای‌ ئێرانی‌ لەو کاتەدا.

هەشتەم/ خەمخۆری شێخ مارف بۆ پرۆسەی خوێندن و خوێندنگە و مزگەوت، كە لە نامەكەیدا جەختی لێدەكاتەوە، تەنانەت داوا لە والی‌ بەغداد دەکات لە کەرکوک خوێندنگەو پێویستیەکانی‌ خوێندنیان بۆ دابین بکات، لەم نامەیەدا لە چەند شوێنێکدا خەمخۆری‌ خۆی‌ بۆ پرۆسەی‌ خوێندن دووبارە دەکاتەوە، ئەوەیش نیشانەی‌ دڵسۆزی‌ و خەمخۆری‌ شێخ مارفە.

نۆیەم/ شێخ مارف نایەوێت کوردستان بەجێ بهێڵێت، بەڵکو داوای‌ کەرکوک و گوندی‌ بەشیر دەکات، لەو کاتەدا دەیتوانی‌ داوای‌ بەغداد بکات و بچێتە پایتەختی‌ ولایەتەکە، لەوێ ژیانی‌ و باشتر و دوورتر دەکەوتەوە لەو کێشەو پەلامارەکانی‌ دەکرانە سەر کوردستان، بەڵام شێخ دەیەوێت لە وڵاتی‌ خۆیداو لەناو گەلەکەی‌ خۆیدا بمێنێتەوە.

د. ئاراس محه‌مه‌د ساڵح