لەدایکبوونى مەسیح لە نـێوان مۆدێلێكی شــێواو و وەهمى خوداوەندى میترایی‌دا

سـەرەتا پێویسـتە ئەوە بزانین كەزۆربەی هەرە زۆری ساڵنامەو ڕۆژمێرەكان لەسەر بنچینەی خولگە یان فەلەكی یەكێك لەبارسـتە ئاسمانییەكانی وەك "خۆر" یان "مانگ" ڕێكخراون ، ئەوەی پەیوەندی بە بابەتەكەی ئێمەشەوە هەیە و پێویستە هەڵوەستەیەك بكەین و لەسەری بوەستین پەیوەستە بە گەورەترین و پرشنگدارترین تەنی كۆمەڵەی خۆرەكەمانەوە كە خۆرە ، لەبەرئەوەی گوایە ساڵنامەی زاینی پەیوەندی بەخۆرەوە هەیە بۆیە ئێمەش لەسەر ساڵنامەی خۆری ڕادەوەستین ، لەئێستادا ئێمە دەزانین بەپێی ساڵنامەی زاینی لەماوەی ساڵێكی تەواودا زەوی خولێكی خۆی تەواو دەكات بەدەوری خۆرداو هەرچوار وەرزەكەو دوانزە مانگەكان كەبەدوای یەكدا دێن و دەچن پێكدەهێنێت ، ئەمە وەنەبێ‌ لەساڵنامەكانی تردا شتێكی دی بێ‌ ، بەڵكو ئەمە لەسەرجەم ئەو ساڵنامانەدا كەخۆری(هەتاوی)ن دەقاو دەق دەگونجێ‌ و دروسـتە ، هەربۆیە ساڵنامەی زاینی بەپێوانەی ساڵنامە هەتاوی‌یەكان دەپێوین .

ئێستا با هێدی هێدی لەدەرگای جیاوازییەكانی ساڵنامەی زاینی و ڕۆژمێرو ساڵنامە هەتاوی‌یە كۆنەكانی دی بدەین و بزانین لە تەرازووی مەحەكدا كامیان خوار و خێچ و كەم و كورت و كامیان ڕێك و دروست و پەسەندە؟

بۆ ئەم مەبەستە پێویستە یەكێ‌ لە ساڵنامە كۆنەكانی دی هەڵبژێرین كەپێش ساڵنامەی زاینی ژیانی ڕۆژانەی خەڵكی ڕێكخستووەو شارستانیەتێكیش پەیڕەوی كردووەو بۆ خزمەتی خۆی بەكاری هێناوە ، پێویستیش ناكات زۆر دوور بڕۆین و باسی ساڵنامەی مایا یان چینییەكان و هندییەكان یان تەنانەت میسرییە كۆنەكانیش بكەین ، بەڵكو دەست بۆ نزیكترین ساڵنامە لەخۆمانەوە دەبەین كەكەم تا زۆرێك هیچ نەبێ‌ بەرگوێمان كەوتووە ، ئەویش ساڵنامەی ماد "كوردی"یەو لەڕوانگەی ئەمەوە تێی دەڕوانین. یاخود سەرنجێك لەساڵنامەی "عبری" ش دەدەین لەبەر ئەو گرنگییەی كەبەدەقی تەورات پشت ئەستورە ، هەرچەندە ساڵنامەیەکی هەتاوی-هەیڤی‌یە نەک بەتەنها هەتاوی ، هەروەها بەئەندازەیەكی زۆریش لەساڵنامە كوردییەكەوە نزیكە.

ئەم ساڵنامەیە لەســەرەتاى بەهارو یەكســانبوونی شــەوو ڕۆژ "نەورۆز" ەوە كەیەكەم ڕۆژی مانگی خاكەلێوەیە دەستپێدەكات وەك زۆرێك لەسـاڵنامە هەتاوی‌یـە كۆنەكانی تری قیبتی و عبری و .....هتد

پێش ئەوەی بێینە سەر جیاوازی و كەم و كورتییەكانی ساڵنامەی زاینی پێم خۆشە شتێك لەسەر ساڵنامەی هەتاوی-هەیڤی عبریش بڵێین:

ساڵنامەی عبری بەهەمان شـێوەی ساڵنامەی كوردی و قیبتی و ڕۆژمێرە كۆنەكان لەناوەندێتى و سەرەتای بەهارەوە دەسـتپێدەكات ، خۆشبەختانە ئەم ساڵنامەیە لەدەقەكانی تەوراتدا هاتووەو زۆر جێگای بایەخیشە ، مەسیحییەكانیش بەوتەی خۆیان گوایە پابەندن بەتەوراتەوە ، لە (سفری خروج 12: 1-2 ) دا دەڵێ‌: (وخاطب الرب موسی وهارون فی أرض مصر قائلاً: هذا الشـهر رأس الشـهور وأول شـهور السـنة).

لێرەدا خوا بۆ حەزرەتی موسا "د.خ" ی دەستنیشان دەكات كەكام مانگ سەرەتای ساڵ و دەستپێكی مانگەكانە ، ئەدی بۆ مەسـیحییەكان بەگوێیان نەكردوە؟!.. ‌‌ ‌‌

نادروستییەكانی ساڵنامەی زاینی:

ساڵنامە و ڕۆژمێری زاینی بەهۆی نەشیاوی كاتی دەستپێكردنی ڕۆژ و مانگەكانی بەهیچ شێوەیەك گونجاو و تەبا نیە لەگەڵ مەوقع و پلەكانی خۆر لەفەلەک و کۆمەڵە ئەســتێرەکان (بورجەكان)دا ، هەرچەندە خودی ساڵنامەكە گوایە پەیوەندی بە خۆرەوە هەیەو لەسەر فەلەك و خولگەی زەوی بەدەوری خۆردا دانراوە① ، ئەم ساڵنامەیە ناوى مانگەکانى بەکانونى دووەم دەســتپێدەکات و بەکانونى یەکەم کەدوایین مانگیەتى کۆتایی دێت ، هەروەها لەسەرەتاى ساڵ و ١/١ زاینییەوە لەئاست و مەوقعی فەلەکی کۆمەڵە ئەســتێرەکاندا بە ١١ پلە لەبورجى دەیەم (گیسك) دەســتپێدەکات!.. ئەمە وەك ئەوەیە بەكەسێك یان منداڵێك بڵێیت لەژمارە یەك " 1 " تـــا دوانزە " 12 " بژمێرەو ئەویش پێت بڵێ‌: (10.3) دەو سێ لەدە ، (11.3) یازدەو سێ‌ لەدە ، (0.3) سفرو سێ‌ لەدە ، (1.3) یەك و سێ‌ لەدە ........(9.3) نۆو سێ‌ لەدە!.

لەمەش خراپتر وابزانێ‌ بە یەك " 1 " دەستی پێكردووەو بەدوانزە " 12 " ش كۆتایی پێ‌ هێناوە!.. فەرموو بپرسە لەساڵنامەی زاینی كەی سەری ساڵە؟②

وەڵام: ۱۰/۱۱ واتە خۆر لەمەوقعی ١١ پلەى بورجى١٠(گیســك) 

بپرسە لەساڵنامەی زاینی كەی ناوەڕاستی مانگی نۆیە؟

وەڵام: ٦/۲٤ ....هتد ، بۆیە درۆیەکى گەورەیە وابزانین ١/١ زاینى سەرى ساڵی ڕاســتەقینەو فەلەکییە 

ئەى بۆ کەس ناپرسێ وەرزەکان کەى نوێ دەبنەوەو لەچ بەروارێکى زاینى دەســت پێدەکەن؟!

بەهار ۳/۲۱ ، هاوین ٦/۲۲ ، پایز ۹/۲۳ ، زســتان ۱۲/۲۲ ‌‌ ئەمانە وەڵامی مانگە زاینییەكان بوون لەبەرامبەر ڕۆژ و مانگە ڕاستەقینەكان واتە پلەكانی خۆر لەمەوقعی فەلەکیدا ، كەلەبەرامبەردا هەمان پرسیار لەساڵنامەی كوردی دەكەین كەی سەری ساڵە؟

وەڵام: ۱/۱ ، واتە خۆر لەو كاتەدا لەیەكەم پلەی بورجی یەكەم "كاوڕ" دایەو ناوەندێتی بەهارەیەو شەو و ڕۆژ یەکسانن لەسەرانسەری گۆی زەویدا.

كەی سەری مانگی سێیە؟

وەڵام: ۳/۱ ، واتە لەو كاتەدا خۆر لەیەكەم پلەی بورجی سێیەم "دوانە" دایە. كەی ناوەڕاستی مانگی نۆیە؟ وەڵام: ۹/۱٥.....هتد. وەرزەکانیش لەساڵنامەى کوردى بەم شــێوەیەن: بـەهـار ۱/۱ ، هـاوین ٤/۱ ، پــایز ۷/۱ ، زســتان ۱۰

سـاڵنامەی زایینی یان تیۆرییەكی شـێواو و شـكســتخواردووی بورجەكان؟ ‌‌

ئەگەر سەرنج بدەینە ساڵنامەی زاینی و ساڵنامەی كوردی دەبینین نزیكەی ۹ مانگ و ۱۰ ڕۆژ جیاوازییان هەیە كە یەكسانە بەو ماوەیەی منداڵ لەسكی دایكیدا دەمێنێتەوە!. نمونە: كەسێك لە ۱/۱.كوردی لەسكی دایكیدا بخوڵقێ‌ پاش ۹ مانگ و ۱۰ ڕۆژ لەدایك بێت ئەوا لە ۱/۱.زاینیدا لەدایك دەبێت!. نمونەیەكی تر: كەسێك لە ٤/۱٥.كوردی لەسكی دایكیدا بخوڵقێ‌ پاش ۹ مانگ و ۱۰ ڕۆژ لەدایك بێت ئەوا لە ٤/۱٥.زاینیدا لەدایك دەبێت.

سەیرە ئەبێ‌ بۆچی كات ڕاوەستابێت تا ئەم منداڵە بەئارەزووی خۆی لەدایك دەبێت!؟.. ئەگەر هەمان نمونەكانی سەرەوە بەپێچەوانەوە دابڕێژینەوە زیاتر بەرچاومان ڕوون دەبێتەوە: كەسێك لە ۱/۱.زاینیدا لەدایكبێت ئەوا ۹ مانگ و ۱۰ ڕۆژ لەوەپێش لە ۱/۱.كوردیدا خوڵقاوە. كەسـێك لە ٤/۱٥.زاینیدا لەدایكـبێت ئەوا بەرلە ۹ مانگ و ۱۰ ڕۆژ لەوەپێش لە ٤/۱٥.كوردیدا خوڵـقاوە!.. بەكورتی كاتی خوڵقانیان هێناوەتە مەوقعی كاتی لەدایكبوون و سەیرو سەمەرەش لەوەدایە ناویان لێناوە ساڵنامەی لەدایكبوون "میلادی" لەڕاستیشـدا ئەو بەروارە بەرواری ڕاستەقینەی كاتی خوڵقانە نەك لەدایكبوون.

بەبڕوای من هۆكاری گوێزانەوەی كاتی خوڵقان بۆ كاتی لەدایكبوون دەگەڕێتەوە بۆ جیاوازی و ناكۆكی نێوان دوو تیۆریی دەستنیشانكردنی بورجی كەسەكان بەپێی خۆر ، كەتیۆرییەكیان پێی وایە بۆ دەستنیشانكردنی بورجی كەسەكان كاتی خوڵقان پێویستە و ئەوی دی بڕوای وایە نەخێر كاتی لەدایكبوون بۆ دیاریكردنی بورجەكەی دەستنیشان دەكرێ‌ نەك كاتی خوڵقان ، هەروەها لەبەر ئەوەی ئەم تیۆرییەی كاتی خوڵقان زۆر لەمێژە لەلایەن ئەستێرەناسانەوە بێ‌ بایەخەو فەرامۆشكراوە ئێستا تەنانەت یەك ئەستێرەناسیش نادۆزینەوە كەئاوڕێكی لێبداتەو.

دانەرانی ئەم ساڵنامەیە "زاینی" زانیویانە كەس بەلای ئەم تیۆرییەوە ناچێ‌ ، هاتوون بەشێوەیەكی پەنهان و شاراوە تیۆرییە نەخوازراوەكەیان فەرز كردوەو ساڵنامەیان ئاڵۆزو شێواندووە ، بەڵام فێڵیان لەهەركەس كردبێ‌ نەیانتوانیوە لەئەستێرەناسانی بكەن ، ڕەنگە زیاتر فێڵیان لەخۆیان كردبێ‌ و كەوتبنە هەڵەیەكی گەورەوە ، چونكە ئەستێرەناسی بەتەنها بریتی نییە لە فەلەكی خۆر و ئەستێرەناسان ئێستا نەخشەی كەسێتی دیاری دەكەن ئەویش بەدیاریكردنی شوێنی خۆر و مانگ و طالع و سەرجەم هەسارەكانی دی لەنەخشەیەكدا بەپێی كاتی لەدایكبوون ، بەڵام دانەرانی ساڵنامەی زاینی جگە لەكات و شوێنی خۆر دەربارەی مانگ و طالع و سەرجەم هەسارەكانی دی شتێكیان نەكردوە ، ئەدی دەگونجێ‌ بۆ خۆر كاتی خوڵقان ڕەچاو بكەن و بۆ ئەوانی دی (مانگ و طالع و هەسارەكان) كاتی لەدایكبوون؟!.. ئەمە جگەلەوەی كە هیچ مەرج نییە منداڵ ۹ مانگ و ۱۰ ڕۆژ لەسكی دایكیدا بمێنێتەوەو بەو ماوەیە لەدایك ببێت.

لەقورئانی پیرۆزیشدا خوای گەورە سەلامی لەكات و ڕۆژی لەدایكبوونی هەردوو حەزرەتی عیسا و یەحیا "س.خ" كردووە:

"وَسَلام عَلَيه يَومَ ولد وَيَومَ يَمُوتُ وَيَوم يُبعَثُ حَيّاً " مريم/۱٥ 

هەروەها لەئایەتێكی تردا: "والسَّلامُ عَلَيَّ يَومَ ولِدتُّ وَيَومَ أمُوتُ وَيَومَ أُبعَثُ حَيّاً " مريم/۳۳

وەك دەبینین لەهەردوو ئایەتەكەدا سەلام لەڕۆژی لەدایكبوون و تەنانەت لەڕۆژی مردن و زیندو بوونەوەش كراوە بەڵام بەهیچ شێوەیەك بەلای خوڵقاندا نەچووە و گرنگییەكی ئەوتۆی پێنەدراوە!. سەیریش لەوەدایە ساڵنامەكە ناوی (لەدایكبوون_میلادی)ە!.. بەڵام بەداخەوە مەیلی ناوە جوانەكەی خۆی نەبووەو تەنها وەك ڕووپۆش و چاوبەستێك بەكاریان هێناوەو بەهانەشیان تەنها لەدایكبوونی مەسـیحە "د.خ" كە گوایە لەو كاتەدا لەدایك بووە!..

ئەمە جگە لەوەی لەزمانی كوردیشدا لەدایكبوون "میلادی" كراوە بە زاین لەحاڵێکدا زاین بۆ گیانەوەران بەكاردەهێنرێت نەك مرۆڤ.

ئایا حەزرەتی عیسـا "س.خ" لە ۱۲/۲٥.زاینیدا لەدایكبووە؟

دیسانەوە كاتی لەدایكبوونی عیسای مەسیح "د.خ" جێگای گومانە لەبەرئەوەی کاتى لەدایکبوونى عیســا (س.خ) شوانەکانى فەلەستین ئەســتێرەى لەدایکبوونى عیســایان بینیوەو لەوکاتەدا لەدەشــت و دەر بوونە بەپێی دەقی ئینجیل و ئەمەش لەگەڵ زستانى ساردى فەلەستیندا نایەتەوە ، هەروەها ئەو كاتەی دانراوە بە لەدایكبوونی زۆر لەمێژە لەنێو گەلاندا یادكراوەو دیاریكراوە بەكاتی لەدایكبوون!!..

لای چینییەكان یادی لەدایكبوونی خوداوەند "جانگ تی"ە لای ڕوســەكان "كولیاد"ە ، لای یۆنانییەكان "دیۆنیس"ە لای كلدانییەكان "كریس"ە ،لای هندییەكان "كریش"ە لای میتانییەكان و زەردەشتییەكان و هندۆسەكان و ڕۆمانییەكان "میترا ، میثرا ، میهرا" یە كەسـەرجەمیان هەمان خوداوەندن و پەیوەستن بە ســـروشــــت و کاتى درێژترین شــەوى ساڵ و گەڕانەوەى ڕۆژ ، واتە لەپاش ئەم شەوە چیدی شەوەکان درێژتر نابن و ئیدى کاتی درێژبوونى ڕۆژە و کاتى لەدایکبوونەوەى خۆرە ، یانى ســەرەتاى زاڵبوونەوەى ڕوناکییە بەسەر تاریکیدا و سەرکەوتنى خێرە بەسەر هێزى شەڕو ئەهریمەندا.

ئەم شێوازو مۆدێلەی دەستپێكی ساڵنامەی زاینی كەدەڵێن بەهۆی لەدایكبوونی حەزرەتی عیساوەیە "س.خ" گوایە لەو كاتەدا لەدایكبووە ، مێژوو پێمان دەڵێ‌ ئەم ساڵنامەیەو بەم مۆدێلە پێش لەدایكبوونی حەزرەتی مەسیح "س.خ" دانراوەو بەكارهێنراوە ، لەساڵی ( 46 ) پ.ز بەفەرمانی (یۆلیۆس قەیسەر) كەداوای لە (سۆسجین) فەلەكناسی ئەو سەردەمە كرد بەڕێكخستنی ساڵنامە ، ئەویش بڕیاریدا ساڵنامە كۆنەكە بگۆڕێت كە لە ناوەندێتی بەهارەدا دەستی پێدەكرد بۆ ئەم شێواز و مۆدێلەی ئێستا كە لەزستاندا دەست پێدەكات و لەساڵی ( 45 ) پ.ز دەست بە بەكارهێنانی ئەم ساڵنامەیە كرا كە بەساڵنامەی یۆلیۆسی ناسرا③ ، پاشان لەساڵی ( 325 ) زاینی لەشاری نیكیا كۆڕێكیان بەست بۆ بڵاوكردنەوەی ئەم ساڵنامەیە بەوڵاتانی مەسیحیدا④.

كەواتە ئەم مۆدێلەی ساڵنامە پێش لەدایكبوونی عیسای مەسیح "س.خ" ڕێكخراوەو بەهیچ شێوەیەك جێ‌ پەنجەی مەسیحییەتی پێوە نییە!..

تۆ بڵێی حەزرەتی مەسیح "س.خ" هەر بەسوتفە یان خۆی حەزی كردبێ‌ دڵی هەندێك نەشكێنێت و لەسەری ساڵی مۆدێلەكەی (سۆسجین)دا لەدایكبووبێت!؟..

یان ئەوەی با ئەویش لەوكاتەدا لەدایك نەبووبێت گرنگ ئەوەیە كەسانێك هەبن حەز بكەن لەمكاتەدا لەدایك بێت!..

د.جمال رشید پسپۆری مێژووی كۆن دەڵێ‌:

"مەسیحییەت كەپەیدابوو لەبەرامبەر هێزی میترا زۆر لاواز بوو ، چەند هەوڵیاندەدا بەپرەنسیپەكانی میترا نەدەگەیشتن ، جالەبەر ئەمە بەناچاری پرەنسیپەكانی میترایان قبوڵكردو بەكاریان هێنا ، یەكێ‌ لەوانەش لەدایكبوونی میترایە كەڕوناكی خۆرە (واتە گەڕانەوەی ڕۆژە _ سەرەتای درێژبوونەوەی ڕۆژە بەسەر شەودا. نوسەر) وتیان مادام میترا خۆی خواوەندە عیساش"س.خ" كوڕی ئەوە ، كەوابوو پێكەوە لەدایكبوون!..⑤ "میترا خواوەندی خۆر بووە ، ئەم خواوەندە قوربانی بووە ، ساڵانە جارێك لەسەرەتای زستاندا دەمردو دەژیاشەوە⑥ ، بەهەمان شێوە عیساش "س.خ" ساڵانە جارێك لەخاچ دەدرێ‌ و دەكرێتە قوربانی و زیندووش دەبێتەوە!.. میترا خواوەندێكی هیندۆ ئاری كۆنەو مێژووەكەی بۆ چەرخی میتانی دەگەڕێتەوەو لەكاتی بوونی بەخواوەندی ڕەسمی ڕۆمانییەكان پەیكەرێكی زۆریان بۆ كردووەو ئەمڕۆ لەئیتالیا ۱۱۰ پەیكەری ماوە ، وێنەی ئەم خواوەندە لەبیری ئەوان لەئاسماندا سەری گایەكی گرتووەو سەری یان ملی دەشكێنێ‌ ، خواوەندی پەیمان و سوێندو ڕوناكی و جەنگاوەرییە ، ئەم خواوەندە لە كتێبی پیرۆزی (ریگ ڤیدا) ی هندییەكان و (ئاڤێستا) ی زەردەشتییەكاندا شوێن و مەنزڵگەیەكی شیاوی پێدراوە ، هەروەها زۆر بابەت و پرەنسیپی میترایی هەیە كەمەسیحییەت بۆخۆیان وەرگرتووەو سودو كەڵكیان لێ‌ بینیوە ، لەوانە: لەهەردوو ئاینەكەدا خواردنی نان و ئاو بەپیرۆز دانراوە و هەمان ڕۆژی لەدایكبوون و ڕەهبانییەت و گۆشەگیری و ئاوازو لێدانی زەنگ و داگیرساندنی مۆم لەكاتی پەرستندا.....هتد⑦ ، كەلەڕاستیدا ئەمانە میـتراییـزمن. ‌‌

‌ ‌ پەراوێزەكان:

1. لەكۆندا بەپێچەوانەوە دەوترا خۆر بەدەوری زەویدا دەسوڕێتەوە، بەڵام بۆ مەبەستی ساڵنامە هەردوكیان هەمان شتن. 2. مەبەست لەسەری ساڵی زاینییە كە دەكاتە 11/10.كوردی و ڕاستەقینە واتە لەوكاتەدا خۆر لە یانزە پلەی بورجی دەیەم "گیسك" دایە. 3. أ . مێژووی ساڵنامەو ڕۆژمێری كوردی/بەشی یەكەم – گۆڤاری كاروان/ ژمارە: 17 شبات/1984 لاپەرە/109. ب . ساڵنامەی كوردی – دەزگای ساڵنامەی كوردی ،دانانی پرۆفیسۆر وریا عومەر ئەمین ،لاپەرە/5 ج . گۆڤاری الزمن _ بیروت ،لاپەڕە/14 4. هەمان سەرچاوەكانی پەراوێزی سێ "3". 5. د.جمال رشید پسپۆری مێژووی كۆن لەبەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا بەناونیشانی (كوردستان لەسەرچاوەكانی مێژوودا _ هزری میتۆلۆژی) لە كوردستان T.V . 6. هەمان سەرچاوەی پێشوو. 7. مێژوویەكی كورتی شارستانییەت و فەرهەنگی ئێران لەپێش ئیسلامدا _ نوسینی: د.ئەحمەد تاج بەخش ، لاپەڕە/147.