د. ھەڤین کەمال
ھەتا ئێستا( ٧٧،٩٧٧) ھەزار حاڵەتی تۆمارکراو ھەیە و لەنێو ئەوانەش تەنیا( ٢،٣٦٦)ھەزار کەس ھەیە کەگیانیان لەدەستداوە بەھۆی سەرھەڵدانی کۆرۆنا ڤایرۆس کۆڤید -١٩-وە ھەتاکو ٢٢ ی فیبروەری ٢٠٢٠ ، کاتژمێر( ١٦.٠٦)بە کاتژمێری گرینج .
--- لە ئێستادا (٥٤،٢٩٨) حاڵەتی توشبوو ھەیە کەنەخۆشیەکە چالاکە ، (٤٢،٧٤٧)واتە (٧٩٪)حاڵەتەکەیان کەم و مامناوەندە ، (١١،٥٥١)حاڵەت واتە (٢١٪) توندەو حاڵەتیان کریتیکەڵ و خراپە ..
--- ئەو حاڵەتانەی دەرئەنجامیان ھەبووە (٢٣،٦٧٩) حاڵەتە ، ئەوانەی بە تەواوەتی چاکبونەتەوە (٢١،٦٧٩)کەڕێژەی لە (٩٠٪)یە ، و (٢،٣٦٦)حاڵەت گیانیان لە دەستداوە کە ڕێژەی (١٠٪)یە .
زۆربەی حاڵەتەکان لە چین تۆمارکراوە تا ئێستا، بەڵام بڵاوبوونەوەی ھەیە لە ١٢ ووڵاتی تر لە جیھاندا، واتە بەڕێژەی (٩٧،٨٤٪) لە چین کە (٧٦،٢٩١)حاڵەتە، و ڕێژەی (٢،١٦٪)لە ھەموو ووڵاتەکانی تردا کە (١،٦٨٦)حاڵەتە .
ئەو وڵاتانەی کە کۆرۆنا ڤایرۆس کۆڤید-١٩-ی تیایدا بڵاوبۆتەوەو ژمارەی حاڵەتەکان
١- ووڵاتی ( چین ) ژ. توشبوو (٧٦،٢٩١ ) حاڵەت ، ژ. مردوو (٢،٣٤٥) ، ژ. چاکبوونەوە (٢١،٠٦٨) حاڵەتە.
٢- باشوری کۆریا (٤٣٣)حاڵەت، ژ.مردوو(٢)کەس، ژ.چاکبوونەوە (١٨)حاڵەت.
٣- یابان (١٣٣)حاڵەت، ژ.مردوو (١)کەس، ژ. چاکبوو (٢٢)کەس .
٤- کەشتییەکانی( دایمۆند پرینسیس کرۆز ) ، ژ.ت(٦٣٤)، ژ.م (٢)حاڵەت ، ژ.چ (١٧)کەس .
٥- سینگافۆرە (٨٩)حاڵەت ، ژ.م (سفر )، ژ.چ (٤٩)کەس .
٦- ھۆنگ کۆنگ (٧٠)حاڵەت ، ژ. م (٢) ،ژ.چ (١١)کەس .
٧- ئیتالیا (٥٦)، ژ.م (٢)، ژ. چ (٢)کەس .
٨- تایلاند (٣٥)حاڵەت ، ژ.م (سفر )، ژ.چ (٢٠)کەس .
٩- وولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (٣٥)،ژ.م (سفر)،ژ.چ (٢٠)کەس .
١٠- ئێران (٢٨)، ژ.م (٥)، ژ.چ (سفر )کەس .
١١- تایوان (٢٦)، ژ.م (١)، ژ.چ (٢) کەس .
١٢- مالیزیا (٢٢)کەس ، ژ.م (سفر )، ژ.چ (١٧)کەس .
١٣- ئوسترالیا (٢١) حاڵەت ، ژ. م (سفر )، ژ.چ (١١) کەس .
١٤- ئەڵمانیا (١٦)حاڵەت ، ژ.م (سفر )، ژ.چ (١٤)کەس .
١٥- ڤێتنام (١٦)حاڵەت ، ژ.م (سفر )، ژ.چ (١٥)کەس .
١٦- ئیماراتی عەرەبی (١٣)حاڵەت ، ژ.م (سفر )، ژ. چ (٣)کەس .
١٧- فەرەنسا (١٢)حاڵەت ، ژ.م (١)، ژ.چ (٧)کەس ..
١٨- کەنەدا (٩)حاڵەت ، ژ.م (سفر )، ژ.چ (٣ )کەس .
١٩- بەریتانیا (٩)حاڵەت ، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (٨ ) کەس .
٢٠- فلبین (٣) حاڵەت ، ژ.م (١) ، ژ.چ (٢) کەس .
٢١- ھند (٣)حاڵەت ، ژ.م (سفر) ، ژ.چ (٣) کەس .
٢٢- ڕوسیا (٢) حاڵەت ، ژ.م (سفر) ، ژ.چ (٢) کەس .
٢٣- ئیسپانیا (٢) ، ژ.م (سفر)، ژ.چ (٢) کەس .
٢٤- بەلجیکا (١) حاڵەت ، ژ.م (سفر) ، ژ.چ (١) کەس .
٢٥- کۆمبۆدیا (١)، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (١) کەس .
٢٦- میسر (١)حاڵەت ، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (١) کەس .
٢٧- فینلاند (١) حاڵەت ، ژ.م (سفر) ، ژ.چ (١) کەس.
٢٨- ئیسرائیل (١)حاڵەت ، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (سفر) کەس .
٢٩- لوبنان (١) حاڵەت، ژ.م (سفر) ، ژ.چ (سفر) کەس .
٣٠- نیپال (١)حاڵەت ، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (١) کەس .
٣١- سیریلانکا (١) حاڵەت ، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (١) کەس .
٣٢- سوید (١) حاڵەت ، ژ.م (سفر ) ، ژ.چ (سفر ) کەس .
٣٣- ماکاو (١٠) حاڵەت ، ژ.م (سفر) ، ژ.چ (٦) کەس .
-- ھەتا ئێستا ڕێژەی کوشندەیی ئەم ڤایرۆسە کە لەلایەن (NHS)ی چاینی بڵاوکراوەتەوە ، ڕێژەی لە( ٢،١٪) خەمڵێنراوە لە ھەموو جیھاندا، بەڕێژەی (٤،٩٪) لە ۆھان لەچین، ڕێژەی (٣،١٪)لە ھۆبی ، ڕێژەی (٠،١٦٪)لە شوێنەکانی تری جیھان .بەڵام ڕێژەکە کە لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی (WHO) لەھەموو جیھاندا کە خەمڵێنراوە ڕێژەی (٢٪)ە .
--- ڕێژەی مردن لە نێوان ئەو نەخۆشانەی داغڵی نەخۆشخانەبوون بە (١٥٪)خەمڵێنراوە.
--- لە یەکەم ڕۆژی نیشانەکانەوە تا مردن بریتییە لە ١٤ ڕۆژ لەنێوان (٦-٤١)ڕۆژ .
--- ئەوەی بینراوە بەتەمەنەکان ڕێژەی مردنیان زیاترە، کەبریتییە لە(١٤،٨٪)لە تەمەنی (٨٠)ساڵ و سەروتر، بەڵام ڕێژەکە (٠،٢٪) لەتەمەنی(١٠-١٩)ساڵ ، و ڕێژەی (٠،٤٪) لە تەمەنی (٤٠-٤٩)ساڵ ، لەنێوان تەمەنی (سفر - ٩)ساڵ ڕێژەکە (سفرە).
--- پیاوان ڕێژەی مردنیان زیاترە کە ڕێژەی (٢،٨٪)ە ، لەژناندا (١،٧٪)ە .
-- ئەوانەی نەخۆشیە درێژخایەنەکانیان لەگەڵدایە وەکو نەخۆشیەکانی دڵ و شەکرە و شێرپەنجە و فشاری خوێن ڕێژەی کوشندەیی زیاترە وەک لەکەسانی تر .
--- لە ٨٠٪ حاڵەتەکان،حاڵەتی سادە و مامناوەندن و توند نین .
--- گرنگترین نیشانەکانی : تا لە ٩٨،٦٪ ی حاڵەتەکان ڕووئەدات، بێتاقەتی لە ٦٩،٦٪ ی حاڵەتەکان، کۆکەی ووشک لە ٥٩،٤٪ ی حاڵەتەکان ، دوای ھەفتەیەک ھەناسەتوندی ئەگەری ڕوودانی ھەیە .
--- چ کاتێک پێویستە ماسک بەکاربێنم ؟؟
بەپێی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی بێت (WHO) تەنیا لەم حاڵەتانەدا پێویست دەکات ماسک بەکاربێنیت :
١- ئەگەر کەسێک بوویت ھیچ نیشانەیەکت تیادا نەبوو پێویست ناکات ھیچ جۆرە ماسکێک بەکاربێنیت، تەنیا ئەگەر خزمەتی کەسێکی توشبوو بە ڤایرۆسەکە بکەیت ئەو کاتە دەبێت بەکاریبێنیت .
٢- ماسک بەکاربھێنە ئەگەر کۆکە یان پژمینت لەگەڵ بوو .
٣- پزیشک و کارمەندانی تەندروستی پێویستە ماسک بەکاربێنن لەکاتی مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم جۆرە نەخۆشانەدا.
٤- ماسک تەنیا کاتێک کاریگەر دەبێت کە دەست شتنی لەگەڵ بێت زوو زوو بە سابون و پاکژکەرەوەکان و ئەلکھۆل .
٥- ئەگەر ماسکت بەکارھێنا باشترە بزانیت چۆن بەکاریدەھێنیت بەشێوەیەکی ڕاست.
وەک دەبینین، بەپێی ئەم ستاتیکانە ڕێژەی مردن بەم ڤایرۆسە لەچاو توشبوون پێی ڕێژەیەکی کەمە، بۆیە پێویست بە ترساندن و تۆقین ناکات لە حاڵەتەکە، تەنیا خۆپاڕێزگاریکردن لێی و وەرگرتنی ڕای پزیشک ھەر کاتێک نیشانەیەکت ھەبوو لەو نیشانانە پێویستە.
ئەو دڵەڕاوکێ و ترسەی لەنێو ھاوڵاتیاندا ھەیە، زەرەری زۆر زیاترە لە قازانج چونکە ھەم بەرگری لەشیان کەمدەکاتەوە و ھەم بە قازانجی بازرگانەکان کۆتاییدێت، کە توانیویانە ڕێژەیەکی زۆر لە ماسکی ماوە بەسەرچوو بفرۆشن بە خەڵک، بەڵام خۆشبەختانە ئاسایشی سلێمانی توانیوێتی دەست بگرێت بەسەر ڕێژەیەکی زۆر لەو ماسکانەدا.
سەرچاوە :
1- www.who.int_ disease
2- Worldometer.info