وتارێکی مێجەر سۆن دەربارەی سلێمانی

مێجەرسۆن

ئامادەکردنی: محەمەد سالار ــ پاشا ــ

ئەم وتارە لە ژمارە (٣٥)ی رۆژنامەی پێشکەوتن لە (23/12/1920) بڵاوکراوەتەوە، تەنها رێنوسەکەیم چاکردووە، وشەکان وەک خۆی دامناوەتەوە لەگەڵ چەند تێبینیەک.

دەقی نوسینەکە:

خەلقی ئەم لیوایە جا لەبەر گەورەیی لیواکە جا لەبەر ئاگا لەیەک نەبوون ئەوەندە شارەزای تەرتیب حکومەتی نین، ئێستا بێ جیم نەزانی (دیارە هەڵەیە و مەبەستی ئەوەیە بەجێم زانی واتە بەدروستم زانی) کە هەنێک لەمە بدوێم.

ئیش بەدەستەکان ئەمانەن:
"حاکم لیوا" لەپاش حاکم لیوا شەش نەفەر حاکم قەزاکان بەم رەنگەیە، حاکم چەمچەماڵ، حاکم رانیە، حاکم ئەلەبجە، حاکم قلعەدزە و پژدەر بابکرئاغا، حاکم قەزای سلێمانی، حاکم شارباژێر رەزا بەگ، یەکێکیش ئەحمەد بەگ عوسمان پاشا قائیمقام ئەلەبجەیە.
20 مودیر ناحیە، 97 لەمالیەدا، 35 لەرژی، 27 لەکمرک، 12 قازی، 8 گەورە مالیە لەقەزاکان، 13 مەئمورماڵ، 108 لەئەجزای حکومەت، 367 زەبتیە (ظبطية)، 439 عەسکەر لکل زابت 77 پۆلیس، 8 مهندس، 21 فەراش بەهی ئەملا و ئەولاوە، ئەوانە خەریکی ئیشی حکومەتن 1349 نەفەرە کە 15 ئینگلیز و 1304 کورد و 10 هندین، مانگانەی ئەمانە لەساڵێکدا (997650 روپیە).

تەرتیب حکومەت لەگەڵ بەغدادا
لە پێش هەرای شێخ مەحمود گەیشتن وخەرجی لیوا رێک نەخرا بو. ئایا سلێمانی لەپارە و گەیشتنی خۆی شتێک بەعێراق بدا یا نا، لەمە ئەدوان کە هەرا روی دا، لەپاش هەرا کەلەبەغدادەوە حوکم دەرچوو کەهەموو حسێبی سلێمانی لەناو حسێبی بەغداد بێت کەهەموو مالیات بگەیەنرێت بە سندوقی بەغداد بۆ خەرجیش لەبەغداد وەرگیرێت، حاکم ئێستا مێجەرسۆن کەتەماشای ئیشی کرد ئەگەر بێتو وا رێک خرێت کوردستان زۆر شتی لەکیس دەچێت و قازانجێکی زۆرە بۆ عەرەب و عێراق

لەبەر ئەوە لەگەڵ والی بەغداد زۆر باسکرا لەدواییا وا دانرا کەهەتا ساڵێک لەهەوەڵی نیسان 1920 تا هەوەڵی نیسانی 1921 کوردستان خۆی سندوقی بێت، بەڵام هی گومرگ بۆ عێراق بێت، لەبەر ئەوە دەکرا کەسوار و زەبتیە و عەسکەری خۆمانمان بێت وە ئیشیش بدەین بەزۆر لەخەڵقی کوردستان وە هەنێ رێگا وەک رێگای کەرکوک، ئەلەبجە، کفری و پردی تانجەرۆ و هی تر. بگیرێتە دەست. ئەگەر سندوقی ئێمە بکەوتایە سندوقی بەغدادەوە هیچ نە دەکرا، سوار و زەبتیە و عەسکەریە و شتی ترمان وەک دانراوە وا رێک نەدەخرا ئەمینی و ئیش و کاری تریش بەم رەنگە نەدەبینرا.

گەشتن و رۆشتنی پارەی لیوا لەم ساڵەدا نزیک بەمە دەکرێتەوە

گەیشتنی پارە (مەبەست لێی خەرجیە)
مانگانە ئەجزای حکومەت 998650
خەرجی عەسکەری 991200
رێگاو پرد 752000
جێگای نەخۆشەکان 66000
پۆلیس 83000
مەکتەبەکان 63000
مانگانە تەقاویتەکان 85000
مانگانە هی مەلا و بۆ هەنێ مزگەوت جگە لەهی ئەوقاف 15000
ئەوقاف 10000
بۆ پرتی و مرتی (متفرقە) 60000
کۆی گشتی: 3178980

ڕۆیشتنی پارە (مەبەست لێی داهاتە)
لەهەموو لایەکەوە وەک دەیەک، بزنانە، حقوق، شرعیە، صلحیە و هی تر ... 3078980
ئەوقاف 10000
کۆی گشتی: 3178980

ئەوەی دەمێنێتەوە 55130

تێبینی:
1. رۆژنامەی پێشکەوتن بەیەکەم رۆژنامەی کوردی دادەنرێت کەلە سلێمانی و هەرێمی کوردستان دەرچووە وە (118) ژمارەی لێ دەرچووە. بەڵام یەکەمین رۆژنامەی کوردی نییە لەعێراق، چونکە یەکەمین رۆژنامەی کوردی لەبەغدا لە شوباتی 1914 بەناوی (بانگی کورد) دەرچووە. رەحمەتی (جەمال بابان) خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەری بووە.
2. مێجەرسۆن بەو سیفەتەی حاکمی سیاسی سلێمانی بووە دوای شکانی شێخ مەحمود و دورخستنەوەی بۆ هندستان سەرپەرشتی دەرچونی کردووە، هەر ئینگلیز چاپخانەکەی هێناوە. خراپیش نییە ئەوە بزانیت کەهەر مێجەرسۆن ناوی شاری لە (السلیمانیە) و گۆریوە بۆ (سلێمانی).
3. 100 بەر لەئێستا لەشارێکی وەک سلێمانی کەنفوسی نزیک بە دە هەزار کەس بووە، بەوردی داتا و زانیاری هەبووە لەسەر ژمارەی کارمەندانی میری، حکومەتی هەرێم لە 2017 سستمی بایۆمەتری داهێنا بۆ ئەوەی بزانێت چەند مووچەخۆری هەبووە! جێگەی ئەسەفە.
4. ئەو داتایەی مێجەرسۆن بڵاوی کردووەتەوە بەزمانی ژمێریاری ئێستا پێی دەوترێت (حسابات ختامی)، ئەوەی کەحکومەتی هەرێم دوای سەد ساڵ نییەتی! جێگەی ئەسەفە.
5. ئەم وتارە کاتێک نوسراوە سلێمانی جارێ نەبووەتە پارێزگایەک لەعێراق، چونکە هەر موناقەشە هەبوو لەسەر ئەوەی سلێمانی بەشێک بێت لەعێراق یان نا، هەولێر لە (1919) بووە و سلێمانی لە (1923). هەر لەبەر ئەوە لەچەند شوێنێک سلێمانی وەک کوردستان ناوهێنراوە!
6. ئەوەی جێگەی تێرامانە، چۆن لەئێستادا موناقەشەی ئەوە دەکرێت ئایا حکومەتی هەرێم نەوت و داهات رادەستی بەغدا بکات باشە یان نا، ئەو دەمیش هەمان موناقەشە کراوە کەلەسەردەمی شێخ مەحمود رادەست نەکراوە!
7. روپیە پارەیەکی هندییە لە (1918 – 1932) پارەی فەرمی عێراق بووە، لە (1932) پارەی عێراق بوو بە (دینار) یەک دینار بەرامبەر بە 13 روپیە بوو، وە یەک دیناری ئەو دەم بەرامبەر بە 2.5 جونەی ئیستەرلینی بووە.