د.عەلی وەردی
و: د.نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد
وایدەبینم هاوسەرگیری لەیەك كاتدا هەم نیعمەتە هەم نەهامەتییە. ئەمە زۆر لە تەڵەی مشك دەچێ: ئەوەی لەناویدایە دەیەوێت لێی دەرچێت و ئەوەیشی لە دەرەوەیە هەوڵدەدات بچێتە ناوی.
لەراستیدا هاوسەرگیری وەك هەموو مەسەلەكانی تری ژیان، لانیكەم دوو رووی هەیە: روویەكی رۆشن و روویەكی تاریك. دەشێت رووە رۆشنەكەی، مرۆڤ رابكێشێت، بەڵام هەر كە چوووە ناوی تامی روەكەی تر دەكات و دەست دەكات بە پەشیمان بوونەوە، چونكە دەرگای تەڵەكەی بەڕوودا داخراوەو هەموو شتێك تەواو بووە.
لەزانستە كۆمەڵایەتییەكاندا یاسەیەك هەیە دەشێت پەیوەستێكی زۆری بە بابەتی هاوسەرگیرییەوە هەبێت، ئەویش بریتییە لە یاسای چێژی دژ بەیەك، ئەم یاسایە دەڵێ هەموو شتێكی خۆش و شیرین لەكاتی بەكارهێنانیدا وردە وردە خۆشییەكەی كەم دەبێتەوەو دوای ماوەیەكی كورت یان درێژ دەبێت بە ئازار. بە مانایەكی تر هەموو شتێك دوو جەمسەری هەیە: پۆزەتیڤ و نێگەتیڤ، مرۆڤ ناتوانێت هەمیشە هەر لەناو پۆزەتیڤەكەدا بمێنێتەوە چونكە دواجار نێگەتیڤەكەیش دێت، ئیدی دەچێتە دۆخی بێزاری و خەمۆكی كە پێشتر لەنێو نیعمەت و خۆشیدا بووە، هەروەها دەچێتە دۆخی ئازارو ناخۆشی كەپێشتر لە لەزەت و خۆشنودیدا بووە.
ئەمەیە نهێنیی نەمری ژیان كە لای زۆر كەس شاراووە بووە، زۆر كەس لەم یاسایە غافڵگیر بوون ئیدی دوچاری زیانێكی گەورە بوون.
دەشێت پیاوێك لە ئێمە كچێكی جوان ببینێت كە بەنازو لەنجەولارەوە دەڕوات، پیاوەكە شەیدای دەبێت و دەكەوێتە ناو خۆشەویستییەوە، دواتر پێداگری دەكات كە بەهەر شێوەیەك بێت هەر دەبێت ئەو كچە بۆ ئەو بێت، چونكە باوەڕی وا دەبێت كە ئەگەر ئەو كچەی دەست بكەوێت ئەوە ئیتر دەبێتە كانگاو سەرچاوەی بەختەوەری، ئینجا هیوای ئەوە دەخوازێت لەچادرێكدا بەتەنها لەگەڵ ئەو كچە لەبیابانێكدا پێكەوە بژین و واز لە دونیاو هەموو شتێك دەهێنێت، ئیدی لەوێدا سروودی خۆشەویستی و گۆرانیی ئەوینداریی بۆ دەڵێت.
با وا دابنێین ئەو هاوڕێیەمان گەیشتە خواستەكەی خۆی و سەركەوتوبوو لە بەدەستهێنانی ئەو كچەداو چادرێكی لە بیابانێكدا بۆ هەڵداو لەتەك ئازیزەكەیدا پێكەوە دوور لەچاوی خەڵك ژیان بەسەر دەبات و گۆرانیی "ژیان خۆشەویستییەو خۆشەویستیش ژیانە"ی بۆ دەڵێت. بێگومان لە رۆژی یەكەمی كردنەوەی پرۆژە مەزنەكەیدا هەست بە خۆشی و لەزەتێكی زۆر دەكات، پاشان رۆژ لەدوای رۆژ ئەو لەزەتە كەم دەبێتەوە، تا دەگاتە ئەو رۆژەی ئیتر جنێو بەو رۆژە دەدات كە ئەمی دوچاری ئەو نەهامەتییە كردو نەفرەت لە ئەژدادو ئابادی ئەو خۆشەویستەی دەكات كە فریوی داوەو راوی كردووەو دواجار دەرگای تەڵەكەی لێ داخستووە كە هیچ دەربازبوونێكی نییە.
،،
بەراستی هاوسەرگیری هەم نیعمەتەو هەم نەگبەتی. لە چاوی كەسی سەڵت و ئەوانەی هاوسەرگیرییان نەكردووە، بریتییە لە ماڵێكی موریح و خواردنێكی بەلەزەت و چەندین چێژی جیاجیای تر، بەڵام لە چاوی كەسێك كە هاوسەرگیریی كردووەو ماندوو بووە، بریتییە لە كۆتێك بە گەردندا ئاڵاوە، هەروەها بریتییە لە بێزارییەكی بێوێنەو راكردن بەدوای بژێوی بەبێ ئامانج.
پەندێكی كۆن هەیە دەڵێ: تەندروستی و ئاسایش دوو نیعمەتی نادیارن، هەروەها وتراوە: تەندروستی تاجی سەری مرۆڤە، تەنها نەخۆشەكان دەیبینن. دەشێت بۆ هاوسەرگیریش هەمان شت بوترێت. هاوسەرگیری لەزەتێكە گەیشتۆتە ئاستی تێربوون، یان بریتییە لە ئاسوودەییەكی دەروونی تەنها ئەو كەسە هەستی پێدەكات كە لەدەستی داوە.
سەیر ئەوەیە ئەو كەسەی هاوسەرگیریی كردووە بێزارە و هەمیشە گلەیی هەیە، بەڵام هەر كە ئازاد بوو لەبەر هەر هۆیەك بێت، ئەوا هەوڵی زۆر دەدات جارێكی تر بچێتەوە ناو ئەو كۆتە.
واتە هەست بە خۆشی و لەزەتی هاوسەرگیری ناكات ئەو كاتە نەبێ كە لەدەستی دەدات. هاوسەرگیری رێك وەك خواردن وایە، تەنها ئەو كاتە هەست بە بەهاو چێژو لەزەتەكەی دەكەیت كە زۆرت برسییەو لیك بەدەمتا دێتە خوارەوە، بەڵام هەر كە دەستت بە خواردنی كردو تێر بوویت و زۆرت خوارد، ئیتر قێز لە خواردنەكە دەكەیتەوە.
لەراستیدا گۆرانیی خۆشەویستیی وەك: "ژیان خۆشەویستییەو خۆشەویستی ژیانە" دەرەنجامی برسێتیی سێكسییە، سا ئەگەر ئەو كەسە برسێتییەكەی نەمێنێت و لە خۆشەویستەكەی تێر بێت، واز لەو گۆرانییانە دەهێنێت و دەست دەكات بە ئاخ و ئۆف و گلەیی لە بەختی خۆی دەكات.
ئەو كەسە لە یەكەمین قۆناغەكانی ئەوینداریدا، لە ئاهو ناڵیندا كێبەركێی رۆمیۆ دەكات و دەچێتە نێو جیهانی خەونەكانەوە. بەڵام ئەگەر لە سفرەی ئەو ئەوینەدا تێر بخوات، دەبینین وەك فەیلەسوفێك قسە دەكات و باسی نهێنییەكانی ژیان دەكات و دەست دەكات بە خوێندنەوەی كۆمەڵناسی.
خەڵكی لە رۆژگاری برسێتیدا گۆرانی بۆ پارچە نانێك دەڵێن، وەك چۆن گەنجانی ئەمڕۆمان گۆرانی بۆ روومەتی وەك گوڵی بێگەردی كچان دەڵێن. دەشێت كەسێكی برسی جوانترین شیعر بۆ نان بنووسێت زۆر جوانتر لەو شیعرانەی مەجنون بۆ لەیلای نووسیوە.
لە بەدبەختیی بەشەریەتدا (نازانم لەوانەیە لە خۆشبەختیشدا بێت) قەیس یان رۆمیۆ یان غەیری ئەوانیش لە شاعیرانی ئەوینداری، نەگەیشتوونەتە خۆشەویستەكانیان، جا ئەگەر سەركەوتووبونایە لە گەیشتن بە دڵخوازەكانیان و هاوسەرگیرییان لەگەڵ خۆشەویستەكانیاندا بكردایە، ئەوا ئەمڕۆ ئەو توڕەهاتانەمان نەدەبینی كە ئەمڕۆ پێی دەڵێن: سروودی ئەوین.
ئەگەر قەیس هاوسەرگیریی لەگەڵ لەیلادا بكردایە، لەوانەیە ئەو زیرەكییەی قەیس وای لێبكردایە كەسێكی بلیمەتی وەك ئیبن سینا و ئیبن خەلدونی لێ دەربچوایە لەبری ئەوەی ببێت بە شێتێك و سەحراو بیابان بگەڕێت، یان خۆی بسوتێنێت و پاشان بمرێت و كەسیش باسی نەكات.
هاوسەرگیری هەم نیعمەتەو هەم نەگبەتییە، بەڵام لایەنی نیعمەتی تیادا زیاترە، چونكە لانیكەم رزگارمان دەكات لە سروودی ئەوینداران و شەیدایی ئەو كەسانەی خۆیان شێت دەكەن بۆ ئەویندارەكانیان.
،،
خەڵكینە، هاوسەرگیری ئاسان بكەنەوە، رێگەی بۆ خۆش بكەن، بێزار بووین لەو ئاهوناڵەو حەسرەتانەی مانایان نییە. دوورمان بخەنەوە لە ئاهات و حەسرەتی گۆرانییەكانی محەمەد عەبدولوەهاب و لوورەكانی فەرید ئەتڕەش. ئیدی سەبرمان نەماو زۆرمان بینی و زۆرمان چەشت.
• ئەم بابەتە لە كتێبی (الأعمال الفكریة للدكتور علي الوردي في المجلات والصحف العراقیة والعربیة)دا بڵاو كراوەتەوە كە سێ بەرگەو ئەمساڵ (2018) لە (دار الوراق) لە بەغدا چاپ كراوە. ئەم وتارە لە بەرگی یەكەمدایە. بابەتەكەش لەساڵی (1952)لە گۆڤاری (العیادة الشعبیة)دا بڵاو بۆتەوە.
سەرنج:
وێنەی سەرەکی: عەلی وەردییە، لەگەڵ گۆرانیبێژی عێراقی عەفیفە ئەسكەندەر