لەپەراوێزی پێشانگای کتێبی سلێمانی

ئیبراهیم حاجی زەڵمی

پاش سەردانیمان بۆ پێشانگای کتێب لەسلێمانی، پێم باشه‌ یەک دوو وشە بۆ وتن لەمەڕ سێ بابەتی پەیوەندیدار بنوسم.

یەکەم: ناساندنی پیشانگای کتێب
پێشانگای کتێب: خستنەڕوی کتێب‌و چاپکراوەکانی دەزگاکانی چاپ‌و بڵاوکردنەوە ڕۆشنبیریەکانە (ناوخۆیی‌و دەرەکی) شوێنی پێگەیشتنی خوێنەرو بەرهەمی نوسەرو بیرمەندانە کە ساڵانە لەجیهاندا چەندان نمونەو جۆری لەوڵاتان دەکرێنەوەو خەسڵەتی دوبارەو بەردەوامیان پێدراوە، پیشانگای ساڵانەی کتێبی سلێمانی نمونەیەکی جوانی لەمشێوەبوو کە بەرهەمهێنەران‌و فرۆشیارانی کتێب‌و بڵاوکردنەوە بەشداربون زیاتر تیایدا، لەپاڵئەوەی بازاڕێکی فرۆشتنی کتێب بوو هەنگاوێک بوو بۆ بوژانەوەى کەرتی گەشتیاریی‌و جوڵەیەکی ئابوری بۆ بازاڕ، بەهۆی ئەوەی سەدان‌و هەزاران کەس لەناوچە جیاوازەکانی ناو کوردستان‌و دەرەوەی کوردستانیش بەشداری لەپێشانگاکەدا کرد، دەشکرێ ئەمشێوە پیشانگایانە ببنە شوێنگەی چەند چالاکی‌و کۆڕو دیبەیت‌و وەرشەی کارو شوێنی کۆکردنەوەو بەیەکگەیشتنی نوسەران‌و ڕۆشنبیران‌و بەرنامەی تایبەت لەسەرکردنی تیا بەرهەمبێت.

یەکەمین دەسپێکی ئەم نەریتە ڕۆشنبیریی‌و کۆمەڵایەتیە بەدروشمی (كتێب ڕوناكی ژیانە) لەساڵڕۆژی دامەزراندنی شاری سلێمانی لەپێشانگای نێودەوڵەتی سلێمانی ڕێكخرا كە لە11 تا 23-11-2019 بەردەوامبوو، ئه‌مساڵیش بەهەمان ڕیتم کە تێیدا بەدەر لەبەشداری ناوخۆیی لە١٨ وڵاتەوە ناوەندی ئەدەبی‌و چاپ‌و بڵاوکردنەوە بەشدارییان تیاکردبوو بەهەزاران کتێب نمایشکران، لە١٨-١١تا ٢٧-١١-٢٠٢٠ بەردەوامی پێدرا.

دوەم: نوسین‌و کتێب بۆ؟
دیارە خوێندنەوەی کتێب بەدەر لەوەی چێژو خۆشی‌و ئاسودەییەکی سایکۆلۆژی بۆ خوێنەر هەیە کاریگەری ئەرێنی لەسەر دەرونی‌و کەسێتی دەکات، لەهەمانکاتداو زیاتر کتێب‌و خویندنەوەی خۆراکێکی عەقڵ‌و هزرە، بەهۆیەوە ئەزمون‌و مەعریفەو زانیاری لای مرۆڤ هەم کەڵەکەدەکات‌و هەمیش پێی گەشەدەکات کە دەکرێ ئێستا سودی لیوەربگرێت یان دواتر وەک توێشویەک بێت بۆ پڕکردنەوەی پێداویستیەکانى‌و هەنگاوەکانی ژیانی‌و چارەسەری کێشەکانی‌و هتد چاوکراوەتری بکات‌و سودی لێوەربگرێت.

لێرەوە بۆ ئەوەی لەم ئامانجی ڕاستەقینەی کتێبە، تاک‌و کوردەواری زیاتر نزیکبکەونەوە ئەوا:
یەک: لەسەرئاستی حکومەت‌و دەزگاکانی بڵاوکردنەوە فەرمی‌و نافەرمی کە دەبێت تەنسیقێکی باش لەنێوان ئەمانەدا بۆ هەمیشەیی هەبێت‌و بۆئەوەی وەزارەتی ڕۆشنبیریی‌و ئەو دەزگایانە لەهەرێمدا لەپاڵ پشتگیریکردنی چالاکی لەمشێوە ئەوا بەرنامەی ئاراستەکراوی هەمیشەیی خۆییان هەبێت پەرە بەبواری زمان‌و ئەدەبیات‌و کلتورو فەرهەنگی نەتەوەیی‌و تواناو عەقڵە مرۆیی‌و نیشتمانیەکەی بدەن بیری زاڵی پارەداری‌و سودی مادی لای کۆمپانیاکان بۆ ئەم مەبەستە بقۆزنەوە.

دوو: ئاستی تاک (نوسەران)
نوسین بۆ خۆی هاتنە گۆیە، بەمانا هاتنە گۆیەکی ناڕاستەوخۆ، لەبری وتن‌و وشەی ڕاستەوخۆ بۆ ئەگەر نوسین بریتی بێت لەگواستنەوەی ئەو هزرو بیرو مەعریفەو ڕاستیەی کە لای مرۆڤە بۆ سەر تیانوس (ئەوتیانوسە هەرچی بێت لەسەر کاغەزو پارچە پەرۆیەکەوە بیگرە تا پەیج‌و واڵی نێو جیهانی میدیا) بەو نیگارو ڕەمزانەى کەهەر زمانێک دارایەتی، لەجیاتی هاتنەگۆی بەشێوەی ڕاستەوخۆ، دیارە ئەمە پرۆسەیەکەو بەئامانجێکەوە دەنوسرێت، بەمانا مرۆڤ ئەوکاتەی دەیەوێ بێتەگۆ: با سێ شت لەبەرچاوی بێت:

1ـ ویستی چاکەو ئینسانیەت‌و خزمەت بەمرۆڤایەتی ئامانج‌و لەبەرچاوبێت.
2ـ گیانی ئازادی‌و سەربەخۆیی بە لەنوسینەکانیدا ڕەنگیدابێتەوە، بەمانا ئایدیای نوسەر خۆی قسەبکات‌و خۆی بێت هاتبێتە گۆو نەک هێنرابێتە گۆو هتد.
3ـ کاری جوینەوەو دوپاتی قسەی ئەم‌و ئەو نوسینی ئەم‌و ئەو نەبێت، داهێنان‌و شاکاری پێوەدیاربێت، با پره‌نسیپە ئینسانی‌و مەعریفی‌و زانستی‌و ڕۆشنبیریەکانی تیا لەبەرچاو گیرابێت، بەپاشخانێکی گەورەوە هاتبێتەگۆ، کە ئاگای لەو داهێنانە مەزنەی جیهان بوبێت.

ئەمە بەمانای بەرگیری نییە لەنوسین‌و هاتنەگۆ، بەڵکو مەبەستمە بڵێم ئەوەی دواجار دەمێنێتەوەو خزمەت بەمرۆڤایەتی دەکات دواجار بۆئەوی نوسەر وەک توێشوی کارو بۆ مرۆڤایەتیش پڕ بەرهەمدەبێت ئەو نوسینەیە کە ئەم سێ خاڵەی تاچەند زیاتر تیابێت.

سێیەم: خوێنەر
خوێنەر سادەترین پێناسەی ئەوەیە کە دەخوێنێتەوە تەماشەی کتێب دەکات بەئامانجی وەرگرتنی زانیاری‌و مەعریفەو چێژوەرگرتن لێی.

خوێندنەوەش پرۆسەیەکی مەعریفیەو تێیدا خوێنەر هیماو کۆدە بەکارهاتوەکانی نوسەر لەدوو توێی نوسینەکەیدا شیدەکاتەوە بۆ پرۆسەی تێگەیشتن‌و پەیبردن بەدیاردەو پرسەکانی ژیان‌و واقیعی کۆمەڵایەتی، ئیتر نابێت کاری هەر جوینەوە بێت، مەکەر بۆ ئیستیدلال‌و بەڵگەهێنانەوە بۆ ڕاو بۆچونەکانی نەبێت!! ئەمەش هۆکارێکی فێربون‌و پەیوەندیگرتن‌و ڕۆشنبیریی‌و تێگەیشتنە لەمرۆڤ‌و ژیان‌و دەستکەوتەکانی لەم سەرزەمینە.

خوێنەری ڕاستەقینە ئەوەیە کە دەخوێنێتەوە بۆ ئەوەی خۆیشی بێتەگۆ، بێتە گۆ بەخۆیی‌و بەو گەنجینە هزری‌و عەقڵانیەی کۆیکردوەتەوە، لەئەزمونی ژیانی کۆمەڵایەتی‌و لەو کتێبانەی خوێندونیەتەوە، نەک بێتەگۆ بەوەی خوێندویەتیەوەو بەناوی نوسەرەکانیەوە بیجوێتەوە بۆ ئەوانی تر، نەك ئەوەی کابرا خۆی قسەیەکی نەبێ‌و ڕستەو وشەکانی کتێبەکانی ببێ بەبارانی هاتنەگۆی، خۆی قوڵبونەوەیی‌و بیرکردنەوەی پەنابخات‌و خوێندنەوەکانی ببێ بەبەدیلی ئەوەی.

دواجار دەمەوێ بڵێم ئەوەی من بینیم‌و هەستم پێکرد زیاتر ئیمساڵ:
1ـ کتێبخانەی کوردی لاوازە، لاوازە لەو ڕوەوەی کە زمانی زانستی‌و مەعریفی غەیرە کوردی تیا باڵاگەردانە.
2ـ هێشتا تابۆی ئاین‌و ئایدیۆلۆژیاو عەقڵی لاسایی‌و چینایەتی، نەک لەسەر کتێب‌و بڵاوکردنەوەکان، بەڵکو لەسەر ڕوبەرو مەوداو چەندی‌و ڕوبەری فرۆش‌و تەنانەت ناوی هەندێ دەزگاکانیش هەستی پێدەکرا.
3ـ خەمی کڕینی کتێب زۆربوو، بەڵام بەتاڵی گیرفان هێزی کڕینی جۆرەی تێخستبوو، کەمم بینی جانتای پڕ کتێب بێ‌و بێتە دەرەوە لەپێشانگاکە.
4ـ پره‌نسیپی خوێندنەوەو بیری قوڵى پشت خوێندنەوە کزبوو بەشێوەیەکی گشتی، لەسادەترین نمونەیدا: کڕینی هەمەجۆری کتێب لەبری کڕین بەپێی پسپۆڕی لای کڕیاران بەسانایی هەستی پێدەکرا.