كاتێك جەلال تاڵەبانی سەددام حسێن لە ئامێز دەگرێت

" كاكە وەرە بەخێرایی سەیری تەلەفزیۆن بكە". كاتی هەواڵەكان بوو، چاوپێكەوتنی نێوان سەددام حسێن و جەلال تاڵەبانی نیشاندەدا، كە یەكتریان لە ئامێز گرتبوو!
لەگەڵ هێرشی پێچەوانە، كە هێزەكانی گاردی كۆماری بۆ سەركوتكردنی ڕاپەڕینی كوردەكان لەساڵی 1991 دەستیان پێكردبو،زیاتر لە ملیۆنێك خەڵكی ڕوویان لە چیاكان كردبوو، بەتایبەت بەرەو سنورەكانی توركیا ڕۆیشتبوون، ئەوان لەترسی هێرشی عیراقی كۆڕەویان كردبوو، بەتایبەت دەنگۆی ئەوە بڵاو بووبوەوە كە چەكی كیمیاوی بەكاردەهێنێت، لەماوەی مانگی نیساندا شەش ڕووداوی سەرەكی ڕوویاندا، كە رۆڵێكی سەرەكیان لە دیاری كردنی داهاتووی ناوچە كوردییەكان و پەیوەندییەكانی نێوان كورد و بەغدا بینی.

لە 5ی نیسانی 1991 ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بەنەتەوە یەكگرتوەكان بریاری ژمارە 688ی دەركرد، كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پابەند كرد، دانیشتوانی مەدەنی كورد بپارێزێت.
لە 11ی نیساندا، جۆرج بۆشی باوك سەرۆكی ئەوكاتی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا، ناوچەیەكی ئارامی لە باكوری عیراق ڕاگەیاند.
لە 12ی نیساندا، فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا ئۆپراسیۆنی " پرۆفاید كۆمفۆرت"ی ڕاگەیاند، كە تایبەت بوو بە هاوكاری خۆراكی و مرۆیی بۆ ئەو كوردانەی كۆڕەویان كردبوو، گەمارۆدرابوون، مەترسی مردن بە برسێتیان لەسەر بوو.
لە 17ی نیساندا، هێزەكانی ئەمریكا ناوچەیەكی ئارامیان بۆ كوردەكان لە نزیك سنوری توركیا كردەوە، بۆ ئەوەی لە چیاكان دابەزن و جارێكی دیكە بۆ كوردستان بگەڕێنەوە.
لە 20ی نیسانی 1991دا، جەلال تاڵەبانی سەركردەی دیاری كورد، گەیشتە بەغدا و چاوی بەسەددام حسێن كەوت، بۆ ئەوەی دانوستانی نێوان سەركردایەتی كورد و بەغداد دەستپێبكاتەوە، لەكۆتاییدا لە 28ی نیسانی هەمان ساڵدا، پرۆسەی دابەزینی كورد لە چیاكانەوە بۆ ماڵەكانی خۆیان دەستی پێكرد.

بریماكۆڤ دەیەوێت ڕۆڵ بگێڕێت:
كاتێك تاڵەبانی لە شوێنی مانەوەی خۆی لە قەڵاچوالان بوو، لە ڕێگای تەلەفۆنی مانگی دەستكردەوە كە بە " سورەییا" ناسرابوو، پێوەكرا كە سەردانی بەغداد بكات، بەدیاری كراوی لە ئێوارەی 18ی نیساندا پەیوەندییەكە كرا، بۆ ئەوەی پێی بووترێت كە سەركردایەتی كوردی دەستپێشخەرییان بۆ پێشنیار كراوە

داوای لێكردم كە پەیوەندی پیفگینی بریماكۆف بكەم، بۆ ئەوەی بۆچوونی ئەویش وەربگرم، بەتایبەت كە ئەو نێردراوی تایبەتی بوو لە عیراق، بەتایبەت دوای داگیركردنی كوەیت، لەو چوار چێوەیەدا چەندین جار سەردانی بەغدای كردبوو، چاوی بە سەددام حسێن كەوتبوو، بەڵام نەیتوانی باوەڕی پێبكات كە هێزەكانی لە كوەیت بكێشێتەوە، هەروەها ئەو بە وە ناسراوە كە نێوەندگیری لە نێوان مەلا مستەفای بارزانی و حكومەتی عیراق كردووە، لەو كارەیدا سەركەوتوو بوو، كە بووە هۆی ڕێكەوتنی 11ی ئازاری 1971.
بەواتایەكی دیكە تاڵەبانی پێی وابوو كە ڕاوێژ كردن بە بریماكۆڤ كارێكی پێویستە، بۆ ئەوەی هەڵوێستی یەكێتی سۆڤیەت لەو بارەیەوە بزانێت، تاڵەبانی وەڵامی دایەوە كە كات درەنگە و سبەی بریماكۆڤ دەگات، بەیانی زوو پەیوەندیم كرد بە رۆبەرت ماركاریان كە ئەو كات بەڕێوەبەری نوسینگەی بریماكۆڤ بوو، كە زۆر نزیك بوو لێوەی و كەسێكی متمانە پێكراوی بوو، ئەو هەر لە گەنجێتیەوە لەگەڵیدا بوو تا بوو بە وەزیری دەرەوە، ماركاریان پێش ئەوەی ببێتە باڵیۆز لە سوریا (1999-2006) لە وەزارەتەكە پۆستی باڵای پێدرا، ماركاریان وەك بریماكۆڤ ڕاوێژكار و مامۆستای عەرەبی و شارەزا لە كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو، هەروەها لە ساڵی هەشتەكان كتێبی " سێگۆشەی ریاز- تاران- بەغدا"ی بڵاو كردوەوە.
ماركاریان بابەتەكەی بە گرنگ وەرگرت و وتی داواكە بە بریماكۆڤ دەگەیەنم.

رۆڵی زیاتر لە نێوەندگیرێك بوو:
رۆژی دواتر ماركاریان پەیوەندی كردەوە و بۆچوونی فەرمی بریماكۆڤی پێڕاگەیاندن كە بەم شێوەیەیە:
ئەو ڕێنمایی سەركردایەتی كورد دەكات، كە دەستپێشخەرییەكە قبوڵ بكات، چونكە ئەوە چانسێكی ڕاستەقینەیە بۆ ئەوەی بگەن بە تموحاتی خۆیان، بەتایبەت كە عێراقیەكان لە ئێستادا زۆر لاوازن.
ئەوەشی پێوتوون، كە بریماكۆڤ ئامادەی هەر رۆڵێكە كە زیاتر بێت لە نێوەندگیری بۆ ئەوەی دانوستانەكە سەر بگرێت،بەڵام نوێنەری سۆڤیەن بە سیفەتی نوێنەرایەتی گەرەنتی جێبەجێ كردنی ڕێكەوتننەكە دەكات، بەڵام بریماكۆڤ بۆ بینینی ئەو رۆڵە مەرجی ئەوەی هەبووە، كە هەردوو لایەنی عیراقی و كوردی ڕازی بن، بە رۆڵ بینینكەی.
بە ماركاریانم وت بە زووترین كات ئەوە بە تاڵەبانی دەگەیەنم، پێویست بوو تا بەیانی چاوەڕێ بكەم، بۆ ئەوەی بە سورەییاكە پەیوەندی بە تاڵەبانیەوە بكەم، لای دوانیوەڕۆ بوو، كە بینیم قەرەباڵغیەك لە هۆڵی رۆژنامەی " حیات" هەبوو، هاوكارەكانم بانگیان كردم " كاكە بەخێرایی وەرە سەیری تەلەفزیۆن بكەن"، كاتی هەواڵەكان بوو، دیداری نێوان سەددام و تاڵەبانی نیشاندەدا، كە یەكتریان لە ئامێز گرتبوو!.
كاتێك تاڵەبانی گەرایەوە بۆ كوردستان، یەكەم كەس بووم پەیوەندیم پێوە كرد، هەڵوێستی بریماكۆڤ م پێراگەیاند، تاڵەبانی وتی:" ئەوە هەڵوێستێكی باش و بەسودە، دەكرێت سەركردایەتی سیاسی كورد سودی لێوەربگرێت"،دواتر بە تاڵەبانیم وت كە لایەنی عیراقیمان لەوە ئاگادار كردۆتەوە، كە دەیانەوێت رۆڵی نێوەندگیری ببینن، بەڵام سەددام رەتی كردۆتەوە، هیچ رۆڵێك بەلایەنی دەرەكی بدات.

توڕەیی ئۆزال:
لەو كاتەدا بەدوای هۆكاری ئەوەدا دەگەڕام كە چی وای لە كورد كردووە ئەوا بەخێرایی دانوستان لەگەڵ رژێمی عیراقی قبوڵ بكات، لە كاتێكدا عیراق لەبەرامبەر هێزەكانی هاوپەیمانان لە كاتی دەركردنی لە كوەیت رووبەڕووی شكستێكی گەورە هاتبوو، هەروەها باشوری عیراقیان داگیر كردبوو، هەروەها بەپێی بریاری 688 بەغداد ناچار كرابوو شەڕ لە دژی كورد رابگرێت و ناوچەیەكی ئارام بۆ كوردەكان بكرێتەوە، بە كورتیەكەی دۆخی سەركردایەتی كورد زۆر لە دۆخی رژێمی عیراق كەمتر نەبوو، چونكە هێزەكانی پێشمەرگە پاشەكشەیان كردبوو، هێزە عیراقیەكان شار و شارۆچكەكانیان كۆنترۆڵ كردبوو، هەروەها ئەو سەربازانەشی كە بەبێ شەڕ خۆیان رادەستی خەڵكی ڕاپەریوو كردبوو، دەبوو كورد خۆراكیان پێبدات و شوێنیان بۆ دابین بكات، ئەمەش ببوە كارێكی قورس، بۆیە سەركردایەتی كورد بە دانوستان رازی بوو.

دوای یەك رۆژ لە سەردانی تاڵەبانی بۆ بەغدا و دیداری لەگەڵ سەددام حسێن،پەیوەندییەكی تەلەفۆنیم لەلایە هاوكاری توركیم جەنگیز چاندەر بۆ هات، كە لەگەڵ هاوسەرەكەی لە مۆڵەتی كورتدا بوون و لە باكوری قوبرس بوون، ئەو بە دەنگێكی لەرزینەوە پێی وتم، كە پێش كەمێك سەرۆك ئۆزال پەیوەندی پێوە كردووە و زۆر توڕە بوو لە سەردانی تاڵەبانی بۆ بەغدا و دیداری لەگەڵ سەددام، هەروەها هەموان توشی شۆك بوون، دامەزراوە سەربازییەكانی توركیاش داوایان كردووە، كە بانگهێشتی كردنی تاڵەبانی بۆ ئەنكەرە و بەستنی پەیوەندی راستەوخۆ لەگەڵیدا هەڵبوەشێتەوە، منیش هۆكارەكانی ئەو سەردانەی تاڵەبانیم بۆ روون كردەوە، ئەو لە گەشتێكدا بوو ئاگای لە هەواڵەكان نەبوو، بۆیە پێی وتم ئەو روونكردنەوەیەت بە زووترین كات بە سەرۆك ئۆزال دەڵێم، دواتر پەیوەندی پێوە كردمەوە و رایگەیاند سەرۆك ئۆزال زۆر دڵخۆش بووە بە ڕوونكردنەوەكان، هەروەها وتویەتی لەگەڵ هێزە سەربازییەكان و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی باسی دەكات، كە بەشێوەیەكی گشتی لە كۆتایی هەموو مانگێكدا كۆبوونەوەی لەگەڵ دەكردن، ئەو بە فەرماندەكانی وتبوو كە تەواو لەو هۆكارانە تێدەگات، كە كوردی ناچار كردووە دانوستان لەگەڵ عیراق قبوڵ بكات.

دانوستان و بەرەی كوردستانی:
دواتر لە چاوپێكەوتنم لەگەڵ دانوستانكارە سەرەكیەكانی كورد، بە وردی باسیان لە كوالێسی دانوستانەكان كرد، كە بۆیان پێشنیار كرابوو، موكرەم تاڵەبانیش پێشنیارەكانی پێوتبوون، هەروەها ئەوەشم زانی كە چۆن كورد گەیشتۆتە ئەو بریارەی كە بە دانوستان رازی بێت و بچێتە بەغداد، بۆم دەركەوت گێرانەوەی كوردەكان لە دانوستانەكان هەمووی وەك یەك بوون، بەڵام پێشنیارەكان جیاوازبوون پارت و دیدو بۆچوونە كەسیەكان وەك یەك سەیری پێشنیارەكانیان نەدەكرد.
نێچیرڤان بارزانی دەڵێت:" مەسعود بارزانی داوای لە سەركردایەتی كورد كرد، لە شەقڵاوە كۆبوونەوەیەك ببەستن، بۆ ئەوەی هەڵوێستێكی یەكگرتومان هەبێت"، من و تاڵەبانی ئەو كات لە ماوەت بووین، كە لە سلێمانیەوە نزیكە، تاڵەبانی چوو بۆ شەقڵاوە، دوای كۆبوونەوە و را گۆرینەوە گەیشتنە سێ خاڵ
یەكەم: ئەمریكی و رۆژئاواییەكان هاوكاریمان ناكەن.
دووەم:ئەزمونی مانەوەمان لە پاڵ ئێران لاوازی كردین، بۆیە نامەنەوێت بچینە پاڵ ئێران یان توركیا، بۆیە مانەوەمان لەگەڵ عیراق باشترە.
سێیەم: سەددام حسێن لاواز بووە و كاتێكی گونجاوە بۆ دانوستان لەگەڵیدا.
دەشڵێت:" بارزانی باوەڕی بەوە نەبوو كە لەگەڵ بەعسیەكان دەگەینە ڕێكەوتن، بەڵام بە دانوستان لەگەڵ بەعسیەكان رازی بوو، ئەمەش وەك ئامرازێك بۆ گەیشتن بە مافەكانمان، ئێمە ئەمە رەت ناكەینەوە و هەوڵی بۆ دەدەین".

لەلایەكی دیكەوە، مەسعود بارزانی دەڵێت:"هاوپەیمانان گرنگیان پێنەدەدا، سعودیە و كوەیت سەرەتا گرنگیان پێدا، بەڵام دواتر وازیان لێهێناین، تەنانەت جارێكیان گوێم لە باڵیۆزی كوەیت لە دیمەشق یان لەندەن بوو كە وتی:" بۆچی ئێمە گرنگی بە ئۆپۆزسیۆنی عیراقی بدەین، كە هێزەكانی ئەمریكا چی پێویست بێت بۆیان ئەنجام دەدەن.
بارزانی دەشڵێت:"نازانم كێ بوو لە ژنێف پەیوەندی بە بارزان تكریتیەوە كردبوو،بەڵام ئەو كات من لە شەقڵاوە بووم لە شەوی 13-14ی ساڵی 1991، كاتێك كەسێك لە كەركوكەوە هاتوو نامەیەكی پێبوو" لەوەیە ئەو كەسە موكەرەم تاڵەبانی بووبێت"، من پەیوەندیم بە نەوشیروان مستەفاوە كرد، كە ئەو كات لە كەركوك بوو، وەڵامی نامەكەمان دانەوە، نامەكەمان زۆر كورت بوو، بەڵام ئەو كەسەی كە نامەكەی برد لە ڕێگا تەقەی لێكرا، ئێمە وتمان كە دژی دانوستان نین، ئەوە ئێوە هەمیشە دژی دانوستانن، وتیشمان ئێمە هەوڵی چارەسەر دەدەین بە ڕێگای ئاشتی و دیموكراتی"
مەسعود بارزانی- سەلاحەددین- 19/7/1993