رەئوف محەمەد ئالانی
دەوڵەتانی پێشكەوتوی جیهان ، هەموویان دان بەوەدا دەنێن هۆكاری گەشەكردن و پێشكەوتنیان ، بە گرنگیدان و بایەخدان بووە، بە پرۆسەی پەروەردەو فێركردن، ئەو گرنگیپێدانەش لەئەنجامی توێژینەوەی زۆرو ئاڵو وێركردنی بیروبۆچوون، لەگەڵ شارەزایان و پسپۆڕانی بواری پەروەردەو هەڵسەنگاندن و بەراوردكردنی سەردەم و قۆناغەكانی گەیشتن بەو سیستەمە دروستەی كە خۆری گەشی ئایندەی نیشتمان و نەتەوەی لێ ببینرێت و هەنگاوە دروستەكان لەسەر ڕێگەی تەختكراوی ئامانجدار ببینرێت، یەكێك لە هۆكارە گرنگەكانی كارو پڕۆژەی گونجاو كاركردنە لەسەر دەرونی مناڵ و ئاراستە كردنی بۆ خۆشەویستی و ژیاندۆستی ، نوسەری گەورەی ئینگلیز ویلیەم شكسپیر(1564- 1616) لەسەر گرنگی پەروەردەكردن و فێركردن و كاریگەری لەسەر خۆشەویستی خود و ئەوانی تر، دەڵێ: (ساڵانێكی زۆركاركردنمان لە سەر پرسی فێربوون لەبواری پەروەردەدا، لەگەڵ ئەوەشدا كەسمان فێرنەبوین خۆمان خۆش بوێ ).ئەم وتەیە دەرخەری ئەوەیە، كە پرۆسەی پەروەردە بەبێ چاندنی تۆوی خۆشەویستی خود و ئەوانی تر هیچ ئاكامێكی نابێت.
ئایا لەدوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس و دامەزراندنی حكومەتی هەرێم ، كار لەسەر ئەو پرسە كراوە؟بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستمان بە هەڵسەنگاندن و شیكاریەكی وورد هەیە لە بواری دەرونی و كۆمەڵایەتی و ئاستی گەشەكردنی زانست و بەهەستیاری وەرگرتنی ئاشتی كۆمەڵایەتی و ژیاندۆستی لەناو كۆمەڵگەی كوردیدا، چونكە سێ دەیە،زەمەنێكە دەبێتە ڕەنگدانەوەی بواری كۆمەڵایەتی و بینینی ئەو پێوەرانە كە تاچەند پەروەردە كاریگەری لەسەریان هەبووە و تا چ ئاستێك توانراوە ، كۆمەڵگەیەك كە شەكەتكدراوی ستەمی دەستی داگیركاری و چەوساندنەوەی ڕژێمێكی وابووبێت، ئایا هەناسەیەكی ئازادی و پەروەردەیەكی دروست و دادوەریەكی بەداد، ماندوێتی و هیلاكی ئەم نەتەوەیەی ڕەواندۆتەوە؟بۆ وەڵامی ئەمانە، ماتەم سەرو دڵمان دەگرێت ، چونكە سەراپای پرۆسەی پەروەردە بەدەستی نەزانین و هەندێ جاریش بەئەنقەست بەرەو لێواری وێرانكردن براوە، ئێمەی كورد لەم هەرێمە بچوكەی ڕزگار بووی ژێر دەستی ستەمكاری ، پێویست بوو هەنگاوی زۆر گەورەو بە پڕۆژەی جوانی پڕ بەرهەم كارمان بكردایە ، بەتایبەت لەبواری سیستەمی پەروەردەو فێركردن، ئێمە جگە لە بەردەوام بوون لەسەر هەنگاوەكانی بەعس هیچمان نەكرد، لەوانەیە هەندێك لەوانەی سودمەند بون لەم شێوازە بڵێن، تۆ چۆن وا ئەڵێی، ئەوەنیە خوێندن و پرۆسەی پەروەردە هەیە چەندین زانكۆ لەهەمووشارەكاندا بوونیان هەیەو ساڵانە دەیان خوێندكار زانكۆ تەواو دەكەن؟.ڕاستە قوتابخانەو خوێندنگا و زانكۆكان، بوونیان هەیە و ساڵانە هەموو قۆناغەكان بەپێی ئەو شێوازە ی دانراوە ، تەواو دەكرێن، بەڵام ئایا ئامانجە گەورەكەی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن بەدیهاتووە؟ جۆزیف جوبێر (1754-1824)ئەڵێ : (پرۆسەی فێركردن دووجار فێركردنە)، لەم وتەیەوە وەڵامی ئەوانە ئەدەمەوە، كە ئەمجۆرە سیستەمەیان لا پەسەندەو بەباش ئەینرخێنن، ئایا تەنها فێركردن (خوێندنەوەو نوسین) دەبێتە تەواوكاری لەپرۆسەكەدا؟
خۆ هەموو دزو چەتەو مافیاو گەندەڵەكانی جیهانیش دەتوانن بنوسن و بخوێننەوە، نەك هەرئەوە بگرە ئەو پرسە بۆ ئامانجەكانیان بەكاردێنن.
بۆیە جۆزیف ، دووجار دووپاتی فێركردن دەكاتەوە ، بیگومان دووەمیان بۆ ئاراستە گەورەكەیە كە ئامانجی مرۆڤی پڕ هەست و سۆزو ژیاندۆست بەرهەم بێنێت.لەم هەرێمەدا پرۆسەی پەروەردە بەئاقاری شپرزەیی و شێواوی ئاراستەكراوە، جگە لە بەحیزبیكردنی سەرجەم پرۆسەكە لەلایەن حیزبە دەسەڵاتدارەكانەوە، تەنانەت وایانكردووە، هەموو مرۆڤێكی بەئاگاو وشیار، نیشانەی پرس بۆ پرۆسەكە دابنێ و بڵێ بۆچی بەم ئاقارە خراپە براوە؟هەر لە ناونانی قوتابخانەو خوێندنگەكان ، كە چەند ساڵێ لەمەوبەر لەوتارێكمدا ئاماژەم پێداوە، ئەوانەی بوونە قوربانی و گیانیان بەختكرد بۆ ڕزگاری و خۆشبەختی نەتەوەكەمان، نەمرن و جێگەی شانازین و چییان بۆبكرێت، نابێتە دڵۆپێك خوێنی ڕژاویان ، دەكرێ گەورەترین خزمەت بەكەسوكارو نەوەكانیان بكرێت و ناوی خۆشیان لە مۆزەخانەو ئەرشیفی نەتەوەدا بەجوانی تۆمار بكرێ، بەڵام بۆچی تێكەڵ بەپرۆسەی پەروەردە بكرێن؟ .لەناونانی قوتابخانەو خوێندنگەكاندا ڕەنگیداوەتەوە، بەپێی پێوەرە پەرەوردەییەكان، ئەمە كارێكی نادروستە، پێویستە پێداچونەوەی بۆبكرێت و هەوڵبدرێت سیاسەت لەپەروەردە دووربخرێتەوە
دڵنیام ئەوەناكەن، چونكە نەوەیەكی ووشیاری دوورلە ئایدۆلۆژ، دەبێتە تەریكخستنی عەقڵی تەسكی حیزبسالاری.
ئەوەی لەم چەند ساڵەی ڕابردوودا بینرا، بەتایبەت لە فرۆشتن و زانینی پرسیارەكانی قۆناغەكانی نۆیەم و دوانزیەم ، لەتاقیكردنەوەی نیشتمانیدا، بەجۆرێك ڕەنگدانەوەی خراپی هەبوو لەناو خوێندكاران و كۆمەڵگەشدا، هەیبەت و ناوی پرۆسەكە بۆئاستێكی زۆر خراپ دابەزی، پرسیارەكانی تاقیكردنەوەی پۆلی نۆیەمی ئەمساڵیش بەتایبەت زمانی كوردی ، شێواوی و شپرزەییەكی زۆر بێمانای خولقاند، چۆن و كێ و بەچ ئامانجێكی نالۆژیكی و ناپەروەردەیی ئەم پرسیارە دانراوە؟ ئەكرێ بۆ سەلماندنی ئەوەی بەڕێز وەزیری پەروەردە دوورە لەم جۆرە كارە ناپەروەردەییەی بەدیكرا، لیژنەیەكی پەروەردەیی بێلایەن هەڵسەنگاندن بۆئەوكارە بكات و بۆ ڕایگشتی ڕوونبكاتەوە، تا كاری وا خراپی ناپەروەردەیی دوبارە نەبێتەوە و هەنگاوێك بنرێ بۆ دیاریكردنی ئایندەیەكی باشترو جوانتر بۆ سیستەمی پەروەردەو فێركردن لەهەرێمی كوردستاندا.