ئه‌و بڕواى وابووه په‌یوه‌ستبوون به مه‌زهه‌بێكى دیاریكراوه‌و خۆ دوور گرتن له مه‌زهه‌به‌كانیتر، بوارى بیركردنه‌وه‌و تێگه‌شتنى مه‌لاو زانایانى ئایینى كوردى ته‌سكردووه‌ته‌وه‌و تووشى چه‌قبه‌ستوویی كردوون، مسته‌فا ئیبراهیم حه‌مه ئه‌مین، ساڵى 1922 له گوندى زه‌ڵم له‌دایكبووه، بنه‌ماڵه‌كه‌یان دوو سه‌د ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له كوردستانى ئێرانه‌وه هاتوونه‌ته زه‌ڵم.
له‌گوندى زه‌ڵمه‌وه‌و له حوجره‌ى مزگه‌وته‌وه ده‌ستى به‌خوێندن كردووه‌و له‌ماوه‌ى خوێندنى مزگه‌وت‌و فه‌قێیه‌تیدا 16 مه‌دره‌سه‌و حوجره‌ى ئایینى گه‌ڕاوه، تا له ساڵى 194دا ئیجازه‌ى مه‌لایه‌تى وه‌رگرتووه.
پاش وه‌رگرتنى ئیجازه‌ى مه‌لایه‌تى، ده‌بێته پێشنوێژو وتارخوێنى گونده‌كه‌ى خۆیان‌و پاشان ده‌گوازرێته‌وه بۆ مزگه‌وتى " بن ته‌به‌ق"ى شارى سلێمانى‌و له 8- 10- 1955 ده‌چێته خزمه‌تى سه‌ربازى‌و وه‌ك پێشنوێژو سه‌رپه‌رشتیارى ئایینى ئه‌و لیوایه دا ده‌مه‌زرێت كه ( عه‌بدولكه‌ریم قاسم) ئامر لیواى بووه‌و ( عه‌بدولسه‌رلام عارف) یش ئامر فه‌وج بووه.
ئه‌و خۆى ده‌گێڕێته‌وه كه كاتێك منداڵ بووه، ڕۆژێك له مزگه‌وتی خورماڵ، دوو فه‌قێی بینیوه‌و زۆر داخی بۆ ئه‌وه خواردووه كه بۆچی ئه‌ویش نه‌یخوێندووه تا ببێت به‌فه‌قێ، ئیتر له‌وێوه حه‌زی خوێندنی لا دروستده‌بێت‌و كاتێكیش به باوكی ده‌ڵێت ده‌چم ده‌خوێنم رێگری لێده‌كات، وه‌ك خۆی ده‌ڵێت:"ده‌ستم كرد به‌گریان، وتم ده‌بم به فه‌قێ، باوكم له‌به‌ر سودی خۆی داواكه‌ی منی به دڵ نه‌بوو، چونكه‌ده‌یوویست هه‌ر شوانی بكه‌م، منیش به‌ده‌م قوڵپی گریانه‌وه وتم ئه‌گه‌ر نه‌منێریته به‌ر خوێندن، خۆم ده‌ده‌م به‌ده‌م ئاوه‌كه‌ی زه‌ڵمه‌وه، ئیتر باوكم رازی بوو، بخوێنم.
ساڵى 1952 به‌شێوه‌ى ده‌ره‌كى به‌شدارى تاقیكردنه‌وه‌ى خوێندنى سه‌ره‌تایی كردووه‌و دواتر خوێندنى ناوه‌ندى‌و ئاماده‌یشى به‌تاقیكردنه‌وه‌ى ده‌ره‌كى ته‌واو كردووه‌و له 15- 9- 1960 له كۆلێژى یاساى زانكۆى به‌غداد وه‌رگیراوه‌و له ساڵى 1965 بڕوانامه‌ى به‌كالۆریۆسى له یاسادا وه‌ده‌ستهێناوه.
مستەفا زەڵمی
،،
مستەفا زەڵمی ساڵى 1968 ماسته‌رى له شه‌ریعه‌دا به‌ده‌ستهێناوه‌و ساڵى 1971 ماسته‌رى له فیقهى به‌راوردكارى نێوان شه‌ریعه‌و یاساى له زانكۆى ئه‌زهه‌ر به‌ده‌ستهێناوه، دوو ساڵ دواتر له هه‌مان زانكۆ كاسته‌رى له یاسادا خوێندووه‌و دوو ساڵ پاشترو له ساڵى 1975 دكتۆراى له فیقهى به‌راوردكارى نێوان شه‌ریعه‌ى ئیسلامى‌و یاسادا له‌زانكۆى ئه‌زهه‌ر به‌ده‌ستهێناوه.
ساڵى 1968 ماسته‌رى له شه‌ریعه‌دا به‌ده‌ستهێناوه‌و ساڵى 1971 ماسته‌رى له فیقهى به‌راوردكارى نێوان شه‌ریعه‌و یاساى له زانكۆى ئه‌زهه‌ر به‌ده‌ستهێناوه، دوو ساڵ دواتر له هه‌مان زانكۆ كاسته‌رى له یاسادا خوێندووه‌و دوو ساڵ پاشترو له ساڵى 1975 دكتۆراى له فیقهى به‌راوردكارى نێوان شه‌ریعه‌ى ئیسلامى‌و یاسادا له‌زانكۆى ئه‌زهه‌ر به‌ده‌ستهێناوه‌و ساڵى 2005یش له‌زانكۆى به‌غدا دكتۆراى له یاسادا خوێندووه.
ساڵى 1987 كراوه‌ته ڕاگرى كۆلێژى یاساى زانكۆى سه‌ددام‌و له ساڵى 1970 وه تا 2007 له زانكۆكانى موسته‌نسه‌رییه‌و به‌غدادو زانكۆى نه‌هره‌ین، سه‌رپه‌رشتیاریى زیاتر له 100 نامه‌ى ماسته‌رو دكتۆرا كردووه.
پێنج له سه‌رۆككۆماره‌كانى عێراق ( عه‌بدولكه‌ریم قاسم- عه‌بدولسه‌لام عارف- ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر- مام جه‌لال- فواد مه‌عسوم) هاوڕێى ئه‌و بوون و جگه له‌وانیش هه‌ریه‌كه له ( شێخ عێزه‌دیینى حوسه‌ینى‌و شێخ محه‌مه‌دى خاڵ‌و عه‌لادین سوجادى) هاوڕێى دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى بوون.
35 ساڵ له زانكۆدا وانه‌ى وتووه‌ته‌وه‌و 60 كتێب‌و دانراوى له هه‌ردوو بوارى شه‌ریعه‌و یاسادا هه‌یه‌و ته‌نها سێ له‌و كتێبانه‌ى به‌كوردى نووسیوه‌و 4 له كتێبه‌كانیشى له كۆڵیژه‌كانى یاساى چه‌ند زانكۆیه‌دا ده‌خوێنرێت‌و كراوه‌ته مه‌نهه‌ج.
له‌پاڵ ئه‌وه‌دا كه وه‌كو گه‌وره زاناو شاره‌زایه‌كى بوارى یاسا ڕۆڵى گه‌وره‌ى گێڕاوه، ئه‌و به‌یه‌كێك له منه‌وه‌رو گه‌وره زانایایه‌كى ئایینى ڕیفۆرمخوازو ڕه‌چه‌شكێن داده‌نرێت.
،،
پێنج له سه‌رۆك كۆماره‌كانى عێراق ( عه‌بدولكه‌ریم قاسم- عه‌بدولسه‌لام عارف- ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر- مام جه‌لال- فواد مه‌عسوم) هاوڕێى مستەفا زەڵمی بوون و جگه له‌وانیش هه‌ریه‌كه له ( شێخ عێزه‌دیینى حوسه‌ینى‌و شێخ محه‌مه‌دى خاڵ‌و عه‌لادین سوجادى) هاوڕێى دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى بوون.
پرۆفیسۆر مستەفا زەڵــمی
كاتێك كه كایه‌ى ئایینى له كوردستاندا، به مه‌لاو ڕێبه‌ره ئاینییه‌كانیشه‌وه، له خورافیات‌و ئه‌فسانه‌دا نغرۆ بووبوون، ئه‌و له‌و په‌ڕى شاره‌زایی‌و ئازایه‌تیدا بۆچوون‌و بیروڕاكانى خۆى به‌یان ده‌كات‌و به گژ كۆمه‌ڵێك فه‌تواو بیروڕاى مه‌لاو زانایانى ئاینیدا ده‌چێته‌وه‌و وه‌كو خۆیشى له بیره‌وه‌رییه‌كانیدا باسیكردووه، له‌و پێناوه‌دا ئازارو ناڕه‌حه‌تى زۆرى چه‌شتووه.
جیا له ئاوێزانكردنى دیده یاساییه‌كانى بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ى كۆمه‌ڵێك پرسى په‌یوه‌ندیدارى جێگه مشتومڕى ناو شه‌ریعه‌تى ئیسلامى، دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى له‌و زانایانه‌یه كه كه‌ڵكى له‌سه‌رجه‌م مه‌عریفه‌و زانسته مرۆییه‌كان وه‌رگرتووه بۆ ڕاڤه‌كردنى بیرواڕا ئایینى‌و له فه‌توامانیشیدا پشتى پێبه‌ستوون.
ئه‌و به‌دیدێكى ڕه‌خنه‌گرانه‌وه، ته‌ماشاى كه‌له‌پورى ئیسلامى كردووه‌و وتوویه‌تى نابێت گه‌نجینه‌ى زانا ئیسلامییه‌كانى پێشوو فه‌رامۆش بكه‌ین‌و وه‌لایان بخه‌ین، به‌ڵام نابێت بۆ هه‌موو شتێك پشت به‌وان ببه‌ستین‌و تووشى چه‌قبه‌ستوویمان بكه‌ن.
ئه‌و بڕواى وابووه‌و زۆریشى ته‌قه‌لا داوه بۆ ئه‌وه‌ى زانایانى ئاینیی‌و مه‌لاكانى كورد له خۆبه‌ستنه‌وه به مه‌زهه‌بێكى دیاریكراوه بێنێته ده‌ره‌وه‌و دژى خۆبه‌سته‌وه‌ى زانایان بووه به مه‌زهه‌بێكى دیاریكراوه‌وه.
ئه‌و بڕواى وابووه په‌یوه‌ستبوون به مه‌زهه‌بێكى دیاریكراوه‌و خۆ دوور گرتن له مه‌زهه‌به‌كانی تر، بوارى بیركردنه‌وه‌و تێگه‌شتنى مه‌لاو زانایانى ئایینى كوردى ته‌سكردووه‌ته‌وه‌و تووشى چه‌قبه‌ستوویی كردوون.
پێیشیوابووه كه بێبه‌رهه‌مى زانایانى ئایینى كورد له بوارى ( فیقهى ئیسلام)یدا، هۆكاره‌كه‌ى ئه‌وه‌یه كه ئه‌وان به‌ته‌نها خۆیان به مه‌زهه‌بى ( شافیعى) یه‌وه به‌ستووه‌ته‌وه‌و ئه‌وه‌ش وایلێكردوون كه نه‌توانن بیروڕاى جیاوازیان هه‌بێت‌و ئیجتیهاد بكه‌ن.
،،
مستەفا زەڵمی پێیوابووه كه بێبه‌رهه‌مى زانایانى ئایینى كورد له بوارى ( فیقهى ئیسلام)یدا، هۆكاره‌كه‌ى ئه‌وه‌یه كه ئه‌وان به‌ته‌نها خۆیان به مه‌زهه‌بى ( شافیعى) یه‌وه به‌ستووه‌ته‌وه‌و ئه‌وه‌ش وایلێكردوون كه نه‌توانن بیروڕاى جیاوازیان هه‌بێت‌و ئیجتیهاد بكه‌ن.
رێورەسمی بەحاکسپاردنی مستەفا زەڵمی لە شارۆچکەی خورماڵ ـ حوزەیرانی ٢٠١٦
هه‌وڵه‌كانى دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى بۆ ده‌ربازبوون له چه‌قبه‌ستوویی‌و نوێكردنه‌وه‌و ڕیفۆرم له كۆمه‌ڵێك پرسى ئایینى‌و شه‌رعیدا، هه‌روا به ئاسانى له‌لایه‌ن ناوه‌نده ئایینى‌و مه‌لاو زانا ئاینییه‌كانه‌وه قبوڵ نه‌كراوه‌و ئێستاشى له‌سه‌ر بێت زۆرن ئه‌و مه‌لاو كه‌سایه‌تییه ئاینییانه‌ى كه ئه‌و به زانایه‌كى ڕیزپه‌ڕ ناودێنن‌و زۆریشن ئه‌وانه‌ى پێیانوایه كه زه‌ڵمى له ڕۆح‌و نێوه‌رۆكى ئایینى ئیسلام لایداوه.
دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى له‌و زانا ئاینییانه‌یه كه بڕواى به‌وه نییه كه ( نه‌سخ له قورئان)دا هه‌بێت، " نه‌سخ واته سڕینه‌وه‌ى حكومى ئایه‌تێك به ئایه‌تێكى دواتر)، یه‌كه‌م زاناى ئایینى كورده كه ئه‌م بابه‌ته‌ى ڕه‌تكردووه‌ته‌وه‌و پێیوابووه نه‌سخ له قورئاندا نییه‌و ئه‌گه‌ر هه‌بێت ئه‌وه نه‌نگییه‌و كاتێكیش كتێبێكى له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته ناردووه بۆ چاپ، له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى حكومه‌تى عێراقه‌وه پێنج بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى دیاریده‌كرێت، پێنج مه‌لاكه ده‌ڵێن ئه‌م كتێبه نه‌ك نابێت ڕێگه‌ى چاپكردنى پێبدرێت، به‌ڵكو ده‌بێت بسوتێنرێت.
دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى ته‌ڵاقى سێ به‌سێ‌و ته‌ڵاقى مه‌رجدارى ڕه‌تكردووه‌و ئه‌و پێوایه ئه‌و سوێنده‌ى كه به‌ته‌ڵاق ده‌خورێت ئه‌وه خووه، به‌ڵام ته‌ڵاق پرۆسه‌یه‌و ناكرێت پرۆسه‌یه‌ك به بێ شایه‌ت‌و به‌بێ دادگاو به‌بێ به‌ڕێوه‌چوونى ڕێو شوێنه‌كان بكه‌وێت‌و بخرێت، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى كه بڕوایشى وابووه ته‌ڵاقى سێ به‌سێ هه‌ر یه‌ك ته‌ڵاقه‌و به سێ ته‌ڵاق له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه ئه‌ژمار ناكرێت كه وتوویه‌تى.
سه‌ربارى ئه‌مانه ئه‌و دژى بابه‌ت‌و فه‌تواكانى تایبه‌ت به ( ڕه‌جمكردن‌و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له دین‌و خه‌ته‌نه‌كردنى مێیینه) بووه‌و هه‌ر زوو به گژ ئه‌و بۆچوون‌و فه‌توایانه‌دا چووه‌ته‌وه كه له سه‌ر ئه‌م بابه‌تانه ده‌ركراوبوون‌و هه‌بوون.
سه‌رنج: بۆ نووسینى ئه‌م ڕاپۆرته، سوود له‌م دوو سه‌رچاوه‌یه وه‌رگیراوه:
یه‌ك: كاروانى ژیانم- مسته‌فا ئیبراهیم زه‌ڵمى – به‌رگى یه‌كه‌م‌و دووه‌م- 2014.
دوو: ژیان‌و بیره‌وه‌رییه‌كانى دكتۆر مسته‌فا زه‌ڵمى- عه‌بدوڵا مه‌لا ئه‌حمه‌د – 2017.