حیلمی ڕەسووڵ ڕەزا جولەكەكانی كوردستان بە كۆمەڵێكی مێژوویی جولەكە لە قەڵەم دەدرێن، رەگەزی ئەوان دەگەرێتەوە بۆ ناوچە جیاجیاكانی كوردستان، بە دوو زمان قسان دەكەن (كوردی و عیبری)؛ ئێستا زۆربەیان لە ئیسرائیل دەژین. گرنگترین ئاماژە بۆ مێژووی دێرینی جولەكەكان خۆی لە هەبوونی گۆڕی پەیامهێنەكانیان دەبینێتەوە لە كوردستان، لە نمونەی مەزارگەی نەبی دانیال لە قەڵای كەركوك ؛ كە قەڵایەكی كۆنی كوردەو لەلایەن گۆتیەكانی باوباپیرانی كوردەوە بونیاد نراوە، هەروەتر مەزارگەی نەبی ناحوم لە ناوچەی (قوش)ی دەشتی نەینەوا. سەرچاوە مێژووییەكان باس لەوە دەكەن ئایینی جولەكە لەو سەردەمەی ئاشوریەكان جولەكەكانیان شاربەدەركردوە بۆ كوردستان گەیشتۆتە ئەم ناوچەیە، بەوەش ناسرابوون كە ئەوان نەوەی دە تیرەكەی یەهودن، دوای ئەوەی ئاشوریەكان لە ئۆرشەلیمەوە بەدیلیان هێنان و لە كوردستان نیشتەجێیان كردن، لەو كاتەشدا چەند بەشێك لە كوردستان و لە نێویاندا قەڵای دێرینی هەولێر لە ژێر دەستی ئاشوریەكاندا بووە؛ ئەویش پێش ئازاد كردنی شارەكەو ناوچەكە بوە لەلایەن میدیەكانەوە. هەروەتر، لە سەردەمی شانشینی (ئەدیابین) كە لە كوردستان دامەزراو نزیكی هەولێر بوو.
سەرچاوە یەهودیەكان باس لەوە دەكەن؛ كوردستان كۆنترین تاراوگە بوە لە جیهاندا كە جولەكەكان بۆ ئەوێ دورخراونەتەوە؛ و جولەكەكانی كوردستان لە یەكەمینە دەركراوەكانی خاكی (كەنعان) بوون. گێڕانەوە كۆنەكان باس لەوە دەكەن، جولەكەكانی كوردستان بە رەسەنایەتی دەگەرێنەوە بۆ دە تیرەكەى بەنی ئیسرائیل؛ ئەوانەی لە سەدەی 8 پ.ز گواستراونەتەوە واتە (پێش دەركەوتنی شانشینی میدیای كوردی)، ئەو كات ئاشوریەكان بەردەوام هێرشیان دەبردە سەر شانشینی ئۆرارتۆ كە بەشی باكوری كوردستانی لە خۆدەگرت، جگە لەوەش هێرشیان دەبردە سەر ئەو هۆزە كوردیانەی لە چیاكانی رۆژهەڵاتی كوردستان نیشتەجێ بوون و پاشان شانشینی میدیای مەزنیان پێك هێنا؛ هەر لەو كاتەدا بەشی رۆژئاواو باشوری وڵاتی كوردان و بە نێویاندا قەڵای هەولێر لە ژێر دەستی ئاشوریەكاندا بوو. ئەم رەگ و ریشە كۆنەی یەهودیەكانی كوردستان وای لە دووەمین سەرۆكی ئیسرائیل (یتسحاق بن تسفی) كرد بەوەی كە بڵێ : نەوەی دە تیرەكەی ئیسرائیل كە لەكاتی بەدیلهێنانی ئاشوریدا بێ سەروشوێن بوون، ئەو جولەكانەن كە لە چیاكانی كوردستان ژیاون و ئەو كەلتورەییان پاراستوە كە تەمەنەكەی 2700 ساڵ دەبێت. بۆچونێكی تر ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە جولەكە یەكەمینەكان لە سەردەمی هەیكەلی یەكەم هاتوون بۆ كوردستان، و هەندێكیش لە جولەكەكانی كوردستان ئەسڵی خۆیان دەبەنەوە سەر تیرەی (بنیامین) برای نەبی یوسفی كوڕی یەعقوب؛ ئەوانە لەلایەن بابلیەكانەوە هێنرانە كوردستان. یەهودیەكانی كوردستان تاوەكو ساڵی 586 پ.ز لەسەر دۆخی خۆیان مانەوە و لە ژێر سایەی شانشینی میدیادا بوون؛ تا ئەو كاتەی بەدیلهێنانی گەورەی یەهود بۆ بابل ئەنجامدرا و لەو كاتەوە بابل بوە گەورەترین تاراوگە بۆ جولەكەكان؛ لەو كاتەدا یەهودیەكانی كوردستان بۆ ماوەیەكی درێژ ژیانیان لە چیاكانی كوردستان بەسەر بردەوە و پارێزگارییان لە ئایینەكەی خۆیان كردوە؛ بەهۆی دابڕان و سەرماو سۆڵەی ناوچەكەوە لە یەهودیەكانی جیهان دابڕان هەتاكو پەیوەندیشیان بە جولەكەكانی بابل یشەوە نەمابوو. دیارە لە كوردستاندا ژمارەیەكی زۆر میرنشین و دەسەلاتی میراتگری لە كوردستان دامەزران، لە دەوروبەری كوردستانیش چەندین دەوڵەت دامەزران و رووخان، ئەو دۆخانە وای كرد كۆمەڵە یەهودیەكان بە دابڕاوی ژیان بەسەر بەرن و ئاگایان لەوەكانی دیكە نەبێت كە لە پارچەكانی تری كوردستان بوونیان هەبوە. زانای یەهودی بەناوبانگ كە ئافرەت بوە بەناوی (ئەسیناس بارزانی) و لەسەدەی حەڤدەی زایینی لە ویلایەتی موسڵ ژیاوە بە یەكێك لە كەسایەتیە دیارەكانی مێژووی جولەكەكانی كوردستان دادەنرێت.
لەلایەكی ترەوە، یەهودیەكانی كوردستان مێژوویەكی كۆنیان لە ئیسرائیلدا هەیە، و هەندێكیان لە كۆتایی سەدەی شازدەی زایینی كۆچیان كردوە بۆ ئیسرائیل كە هاوكات بوە لەگەڵ گەیشتنی ژمارەیەك لە حاخامەكان بۆ سەفەدو جەلیل لە باكوری ئیسرایل. لە بیستەكانی سەدەی رابردوو؛ جولەكەكانی كوردستان رۆڵێكی گرنگیان هەبوە لە رێكخستنی نهێنی لە پێناو دروستكردنی دەوڵەتی ئیسرائیل و جولانەوەی سەهیونیەت. لە چلەكانی سەدەی بیستەم ژمارەیەكی زۆری جولەكەی كوردستان پەیوەندییان كرد كۆمەڵەی (لیخی) (جەنگاوەرەكانی ئیسرائیل لە پێناو ئازادیدا)؛ ئەوان رۆڵی دیاریان هەبوو لەناو ئەو گروپەدا و تا ئێستا ناوی هەندێكیان لە مۆزەخانەی (زیندانیانی ژێر زەوی) لە قودس پارێزراوە؛ ئەو مۆزەخانەیە تایبەتە بە زیندوراگرتنی جەنگاوەرە یەهودیەكان؛ ئەوانەی بە نهێنی جەنگاون و بریتین لە گروپەكانی (هاگانا، ئیرجین و لیخی). قۆناغێكی تر لە كۆچكردنی جولەكەكانی كوردستان بۆ ئیسرائیل لەو كاتەدا بوە كە سەهیونیەت لەسەرەتاكانیدا بوە؛ پێش جەنگی دووەمی جیهان و پێش بەڵێنی بەلفۆر؛ زۆربەی ئەوانەش لە ئورمیەو دیار بەكر بوون. لە كاتێكدا یەهودیەكانی كوردستان پارەیەكی زۆریان دەدا بۆ ئەوەی لە خاكی ئیسرائیل بنێژرێن؛ لە ساڵی 1950 و دوای بڕیارەكەی عێراق و ژمارەیەك دەوڵەتی دیكە بەوەی رەگەزنامە لە هاونیشتمانیە یەهودیەكان وەربگرنەوە؛ ئیسرائیل لە ساڵی 1952 و لە میانی پرۆسەی (عەزرا و نحمیا) توانی سەرجەم جولەكەكانی عێراق و باشوری كوردستان بگوازێتەوە بۆ ئیسرایل كە ژمارەیان 90.000 هەزار یەهودی عێراقی و 25.000 بیست و پێنج هەزار جولەكەی كوردستان بوون. ئیسرائیل سودێكی زۆری لە جولەكەكانی كوردستان بینی بۆ بوژانەوەی ژێرخانی كشتوكاڵی؛ ئەمەش بەهۆی ئەو باكگراوندە كشتوكاڵیەی لە كوردستان هەیان بوە. ئێستا نزیكەی 300.000 سێ سەد هەزار جولەكەی كورد لە ئیسرائیلدا دەژین، نیوەیان لە ئۆرشەلیم ن؛ ئەوانەی تریشیان بە كشتوكاڵ كردنەوە سەرقاڵن. ئەوان لە ئێستادا خۆیان بە كوردی ئیسرائیلی لە قەلەم دەدەن و پەیوەستن لە كەلتوری كوردیەوە، و پارێزگاری لە خوونەریتی كوردەواری خۆیان دەكەن، خواردنی كوردی ئامادە دەكەن؛ لە بەناوبانگترین خواردنەكانیان (كوبەو یاپراخ)؛ ئەمانەیان لە كوردستانەوە گواستۆتەوە بۆ ئیسرائیل. ساڵانە بە یادی (سهرنا) ەوە ئاهەنگ دەگێڕن؛ كە هاوشانی ئاهەنگەكانی (نەورۆزو سەری ساڵی كوردیەوەیە لە كوردستان) ، ئاهەنگەكە لە مانگی ئەیلول رێكدەخرێت و هاوشانە لەگەڵ جەژنی عەرشی یەهودی، ئاهەنگەكە لایەنی تریش دەگرێتەوە و گۆرانی و هەڵپەركێی كوردی تێدا ئەنجام دەدرێ، لەوێدا ئاهەنگگێڕان (دەهۆڵ و زۆڕنا) لێدەدەن؛ بە شێوەی كۆمەڵ لە ماڵ دەردەچن بۆ باخچەكان و خواردنی زۆر ئامادە دەكەن. لەگەڵ ئەوەی ژمارەی جولەكەكانی كوردستان كەمن؛ بەڵام بەهۆی فەرهەنگە دەوڵەمەندە كوردیەكەیانەوە؛ تایبەتمەندێتی خۆیان لەناو گەلانی تری یەهودیدا لە ئیسرائیل لە دەست نەداوە.