محەمەد ئەمین پێنجوێنی
پێش ڕووخانی بلۆکی سۆڤیەت، بە ماوەیەکی کەم بوومەلەرزەیەکی بەهێز یەکێتی سۆڤیەت و هەندێ وڵاتی ئەو بلۆکەی هەژاند. بەشێکی ئەرمەنستانی وێران کرد، کازاخستانیشی زەرەمەند کرد، ئەم کارەساتە سروشتییە ئاڵۆزییەکی سیاسی و ئابووری و جڤاکی گەورەی لێکەوتەوە ،چونکە دەوڵەت وەکوو پێویست نەهات بەهانای هاوڵاتیانەوە، ئەمەش بووە هۆی ڕەخنە و بێزاری گەل، لە دەسەڵات و خەڵك کەوتە داوای گۆڕینی شێوازی دەوڵەتداری . ڕۆژنامە و میدیاکانی ئەمەریکا و ئەوروپا و نەیارانی ڕژێمی سۆڤیەت، کەوتنە هاندانی خەڵك بۆ داوای ڕووخاندن و گۆڕینی ڕژێم، ئەوە بوو بینیمان دەوڵەتەکانی بلۆکی سۆڤیەت یەك لەدوای یەك هەرەسیان هێنا . لەساڵی ۱۹۹۱ ئەردهەژێن لە تورکیای دا و گەلێ شارو ناوچەی وێران کرد و بەسەدان باڵەخانە ڕووخا و خەڵك ئاوارەو بێلانە بوون، هەتا بەشێکی ئیستەنبولیشی گرتەوە. ئەو کاتە جەهەپە و مەهەپە دەوڵەتیان بەڕێوە دەبرد و (بڵند ئەجەوید) یش سەرکردایەتی حوکمی دەکرد، دەوڵەت نەیتوانی وەکوو پێویست فریای لێقەوماوان بکەوێ، هەرلەبەر ئەمەش بوو کە گەلانی تورکیا غەزەبیان لە دەوڵەت گرت و کەوتنە ڕێپێوان و کۆبوونەوە و ناڕەزایی دەربڕین، ڕۆژنامەکانیش هەموو گەلیان لە بێباکیی و گەندەڵی دەسەڵات تێگەیاند، بولەند ئەجەوید لە ناچاریدا (دەوڵەت باغچەلی) کە هاوپەیمانی ئەجەوید بوو، لە تەلەفزێۆن داوای هەڵبژاردنی پێش وەختی کرد، ئەمەیش هەلێکی زێڕین بوو بۆ ئۆپۆزیسیۆن. ئەردۆگان و ئاك پارتی ئەم دەرفەتەیان قۆستەوە و هێزەکانی دەرەوەی دەوڵەتی لە خۆی کۆکردەوە و سواری شەپۆلی ناڕەزاییەکان بوون و بەهەڵبژاردن دەسەڵاتی گرتە دەست .
سەلاحەدین دەمیرتاش دەڵێت: ئەردوگان بە هەڵبژاردن هات بە هەڵبژاردنیش دەڕوات، هەندێکی تریش دەڵێن ئەردوگان بە زەمین لەرزە هاتوە و بە زەمین لەرزەیش دەڕوات. گەلۆ کۆشکی (چانقایە) وەکوو باڵەخانەکانی (مەڕەش) و ئامەد و حەلەب نغرۆ و وێران دەبێت، یان وە کوو کۆشکەکانی سەدام، قلیچ دارئۆغلو بەکاریان دێنێ .! هەندێك دەڵێن ئەمە کارەساتێکی سروشتی بوو، هەیە دەڵێت بەنداوەکان و گلدانەوەی ئاو هۆکار بووە، هەندێکیش دەڵێن دەستکردی مرۆڤ و(سیستەمی هارپ) هۆکاری ئەم زەمین لەرزەیە بووە بەهەرحاڵ هەرکام لەمانە هۆکاری کارەساتەکە بێت، دەوڵەتی ئاك پارتی - مەهەپە بەرپرسیارێەتی گەورە لەخۆ دەگرن . ئایائەم ئەرد هەژە دەبێتەهۆی ڕووخاندنی حوکمی ئاك پارتی؟ ئایا ئەردۆگان ئەچێ بۆ ئیمرالی؟ یان وەکو (میلۆسۆڤیچ) و سەدام دادگایی ئەکرێ؟ یان ڕێگەی دەدەن ئیمپراتۆریەتی عوسمانی مۆدرێن پێك بهێنێتەوە و پرۆژەی (میساقی میلی) جێبەجێ بکات.