لوتكەی سێ قۆڵی بەغدا...

2021-06-28

لوتكەی سێ قۆڵی لەبەغداد ،لە نێوان عیراق و ئوردن و میسردا بەڕێوەدەچێت، كە تیایدا باس لە چەندین پرسی گرنگی نێوان ئەو وڵاتانە دەكرێت، بەتایبەت پرسی ئابوری و ئەمنی و بازرگانی، بەڵام چاودێران پێیان وایە لوتكەی سێ قۆڵی ڕەهەندی سیاسیشی هەیە و تەنها لوتكەیەك نیە بۆ هاریكاری ئەمنی و ئابوری.
لوتكەی بەغدای 2021، دەبێتە چوارەمین كۆبوونەوەی لوتكەی وڵاتانی عیراق و ئوردن و میسر ،ئەو وڵاتانە لە ماوەی كەمتر لە ساڵێك سێ كۆبوونەوەی دیكەیان لە قاهیرە و دواتر لە نیویۆرك و سێیەمیش لە ئوردن ئەنجامداوە، چوارەمیش لە بەغداد دەبێت و دیار نیە چەند كۆبوونەوەی دیكە ساز دەكرێت.

ئەوەی چاوەڕوان دەكرێت، لەم كۆبوونەوەیەدا باس لەلایەنی ئابوری پرۆژەی" شامی نوێ" بكرێت كە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە ئابی ساڵی رابردوو، بۆ یەكەم جار ئەو زاراوەیەی بەكارهێنا و لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی "واشنتن پۆست"ی ئەمریكای ئامادەیی وڵاتەكەی نیشاندا كە بچێتە ناو پرۆژەیەكەوە كە هەریەكە لە قاهیرە و بەغدا و عەمان لەخۆ بگرێت.

كازمی لەو كاتەدا وتی:" پرۆژەیەكی ئابوری لەسەر شێوازی ئەوروپی، دەتوانێت چانسی گەشەی زیاتر بەو سێ وڵاتە بدات، بەوەی بە ئازادییەكی زیاتر لایەنی ئابوری لە نێوان خۆیان گەشە پێبدەن.
هەرچی پەیوەست بە" شامی نوێ"شە، ئەوا حسام عایش پسپۆڕی ئابوری ئوردن دەڵێت:" ئەو هاوپەیمانێتیەكی نوێیە" ئامانجی پێكهێنانی" سیستەمێكی هەرێمیە بۆ بەرگری لەو سێ وڵاتە، كە بەهۆی چەند هۆكارێكەوە ڕووبەڕووی چەندین هەڕەشەی سیاسی و ئەمنی بۆتەوە".
ئەم كۆبوونەوەیە لە وادەی خۆی كەمێك دوا كەوت،چونكە وا بڕیاربوو لە 27ی مارسدا ئەنجام بدرێت،بەڵام بەهۆی كۆمەڵێ: هۆكاری وڵاتانی بەشدارەوە كۆبوونەوەكە بۆ مانگی حوزەیران دواكەوت.

،،

شامی نوێ، پرۆژەیەكی نوێی ئابورییە، ئامانجی زیادكردنی وەبەرهێنانە لە وڵاتانی بەشداربوو،هەروەها بۆ سود وەرگرتنە لە تایبەتمەندی هەرسێ وڵاتەكە، بۆ ئەوەی هەریەكە و بە بەرنامە و پرۆژەی تایبەتی خۆی سود لە پرۆژەكە وەربگرێت.


هەرچی پەیوەست بە ناونانی پرۆژەكە بە" شامی نوێیە"ئەوا عەلا فەهد شارەزای ئابوری عیراقی دەڵێت:"عیراق ئەو ناوەی هەڵبژاردووە، دەبێتە دەروازەی ناوچەكە و رۆژهەڵات و رۆژئاوا و ئەوروپا و ئاسیا بە یەكەوە دەبەستێتەوە، هەروەها شامی نوێ وێنەیەكی نوێ بە ناوچەكە دەدات".
هەرسێ وڵاتی ئوردن و عیراق و میسر، بەدەست كێشەی قەرز و بێ كاری و لاوازی گەشە و نەبوونی سەقامگیری سیاسیەوە دەناڵێنن، كە لەم دوایەدا لە ئوردن ڕوویدا، بۆیە ئەم وڵاتانە دەیانەوێت لە بوارەكانی " غاز و وزە، پسپۆڕی تەكنیكی و بازاری گەورەوە هاریكاری یەكتر بكەن، كە دانیشتوانەكەیان 160 ملیۆن بەكارهێنەر دەبێت، واتە لەسەدە45ی دانیشتوانی وڵاتانی عەرەبی لەو سێ وڵاتانەدان.


ڕەهەندی سیاسی هەیە:
ئەو كۆبوونەوەیە لە بنەڕەتدا كۆبوونەوەی لوتكەی ئابوری و هاریكاری نێوانی عیراق و میسر و ئوردنە لە بوارە جیاوازەكانی ئابوریدا،بەڵام بێگومان دوور لە ڕەهەندی سیاسیش نیە،چونكە هاریكاری ئابوری دەبێتە مایەی ئەوەی هەرسێ وڵاتەكە كاریگەرییەكانی بەدواكەوتن كەم بكەنەوە.
ئەم كۆبوونەوەیە بەرژەوەندی سیاسی لەخۆ دەگرێت،چونكە وا لە عیراق دەكات بۆ هاوردە كردنی وزە كەمتر پشت بە ئێران ببەستێت،هەرچەندە واشنتن ماوەی 120 رۆژی دیكەی بە عیراق بەخشیوە،بۆ ئەوەی وزە لە ئێرانەوە هاوردە بكات.
لایەنێكی دیكەی سیاسی ئەوەیە، كە لەم كۆبوونەوەیەدا دووپاتی ئەوە دەكرێتەوە، عیراق بەشێكە لەوڵاتانی عەرەبی و گومانەكان لە خراپی پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی كاڵ دەكاتەوە، كە دەوترێت پەیوەندی زیاتری لەگەڵ تاراندا هەیە.


لەمپەرەكان زۆرن:
هەرچەندە ئەو وڵاتانە دەیانەوێت هاریكاری یەكتری بكەن و پەیوەندییە ئابورییەكانیان پتەو بكەن،بەڵام ئەم كارەش بەبێ لەمپەر نیە، چونكە هەرچەندە بەرنامە و پلان زۆرە، بەڵام دۆخی ئەم وڵاتانە ڕێگا نادات بە ئاسانی بەرنامە وپلانەكان لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێ بكرێت،ئەمەش بۆ بیرۆقراتی و رەسمی گومرگی دەگەڕێتەوە، هەرچەندە هەندێك كاڵەی ئوردنی هەیە، لە رەسمی گومرگی بەخشراوە.
هەروەها لەمپەرێكی دیكە دۆخی سیاسیە،چونكە سیاسەت ئابوری بەڕێوەدەبات،هەركاتێكیش سیاسەت دەستوەردانی كرد، ئەوە ناكۆكی دروست دەبێت.