مەلا بەختیار: یەكێتی هەڵە بنچینەییەكانی چارەسەر نەكات خراپ دادەتەپێ‌

ئا: بارام سوبحی

مام جەلال لە قەناعەت پێكردنی موخابەراتی وڵاتاندا توانایەكی سەرسوڕهێنەری هەبوو، نەوشیروان مستەفا ئەو ساڵانەی لە دەرەوە بووە، دوورو نزیك توخنی كوردو كوردایەتی نەكەوتووە، لە شۆڕشی ئەیلولیشدا وتارێكی دژی بەعس نەنوسیووە. مەترسیدارترین كێشە لەناو یەكێتی، كێشەی دەستەگەری‌و تەكەتول‌و نەبوونی مەركەزییەت‌و مەرجەعیەت بوو. مەلا بەختیار وادەڵێت.
كتێبی لەبری بیرەوەری لەنوسینی مەلا بەختیارە، زیاتر لە (700) لاپەڕەیە، لە حەوت بەش‌و سێ‌ پاشكۆ پێكهاتووە. لە بڵاوكراوەكانی ناوەندی رۆشنگەری چاودێرەو لە ساڵی (2020) چاپكراوە. نوسەر رایدەگەیەنێت بەشی زۆری ناوەڕۆكی كتێبەكەی بۆ وەڵامدانەوەی چەندین كتێب تەرخانكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا بۆچونی خۆی لەبارەی بزوتنەوەی شۆڕشگێڕی كوردستان‌و دۆخی هەرێمی كوردستان بەگشتی‌و یەكێتی بەتایبەتی خستۆتەڕوو.

دامەزراندنی كۆمەڵە
لەبارەی دامەزراندنی كۆمەڵەی رەنجدەران (كۆمەڵەی ماركسی لینینی)، مەلا بەختیار دەڵێت: زۆر بەداخەوە، كۆمەڵە لە ژانی ململانێ‌‌و ملی یەكتر شكاندنیاندا، لەدایكبووە، نەك لە بۆتەی خەباتی چینایەتیدا.. بۆیە، دەبینین، كۆمەڵە كە باسكی دەسەڵاتی ئەستوور دەبێ‌، سكرتێرو سەركردایەتیەكەی، چ پیلانگێڕێك‌و چەندیش چێژیان لە شكاندنی هاوڕێكانیان دیووە! ئەم ئەقڵیەتەی پیلانگێڕان، نەریتی سەدەكانی ناوەڕاستە، وردە بۆرژوای كوردستان لەبەر لاوازی چینایەتی، پەیڕەویان كردوە.
دەربارەی پەیوەندی مام جەلال‌و نەوشیروان مستەفا بە كۆمەڵەوە، دەڵێت: مام جەلال‌و نەوشیروان لە سەرەتای دامەزراندنی كۆمەڵەدا لەناو پرۆسەی دامەزراندنەكەی بوون. مام ئەندام بووەو نەوشیروان دوركەوتۆتەوە. پاشان عەبدولرەزاق كراوەتە ئەندامی كۆمەڵە. بەڵام هیچیان بەناوی كۆمەڵەوە دەستەی دامەزرێنەر نەبوون... بەدرێژایی ساڵانی دامەزراندنی كۆمەڵە، هیچ پەیوەندییەك لەنێوان شیهاب‌و سەركردایەتی كۆمەڵە، دوای كۆمیتەی هەرێمەكان‌و شەهید ئارامیش، لەگەڵ نەوشیروان مستەفادا نەبووە. نەوشیروان لە دەرەوە بچوكترین چالاكی بۆ كۆمەڵە نەبووە. تەنانەت ئەو كاتەی كراوەتە دەستەی دامەزرێنەرو لە شام‌و قامیشلوش بووە، كێشەی لەگەڵ شەهید برایم عەزۆو هاوڕێیانی كۆمەڵە هەبووە.
سەبارەت بە هەڵوێستی شاسوار جەلال (شەهید ئارام)، دەڵێت: شەهید ئارام، مام جەلالی وەكو سكرتێری یەكێتی قبوڵ بوو، بەڵام هەرگیز كۆمەڵەی تەسلیم نەدەكرد. نەوشیروان مستەفاشی بۆ سكرتێری كۆمەڵە قەت قبوڵ نەبوو. هەروەها دەڵێت: لە دامەزراندنی كۆمەڵەدا، نەوشیروان مام جەلالی نەك بە سكرتێر بەڵكو بە ئەندامی كۆمەڵەش قبوڵ نەبوو.
لە بەشێكی دیكەی نوسینەكانیدا، مەلا بەختیار باس لەوە دەكات ئەو ساڵانەی نەوشیروان مستەفا لە دەرەوەی وڵات بووە، كۆمەڵە بۆ یەكجاریش پەیوەندی پێوەنەكردوە. پاشان ئاماژە بەوە دەكات: نەوشیروان هەر باوەڕی بە كۆمەڵەو بەلایەنی كەمی ماركسیزم – لینینیزم نەبووە، هەروا بە چەپیش. كەسێكی ناسیۆنالیستی توندڕەو بوو. بەرە بەرە لە بیری لایەنی كەمی دیموكراسیش دادەشۆردرا.

شاخ‌و كۆمەڵە
مەلا بەختیار لەدرێژەی نوسینەكانیدا، نەوشیروان مستەفا بەوە تۆمەتبار دەكات كە بۆ سەپاندنی یەكێتی‌و هەڵوەشانەوەی كۆمەڵە لە نەمساوە گەڕاوەتەوە كوردستان. لەوبارەیەوە دەنووسێت: گومانمان نییە كە نەوشیروان سیاسەتی مام جەلال باش شارەزا بووە. خۆیشی كە گەڕاوەتەوە، كوت‌و مت بەپێی ئەو رێبازە گەڕاوەتەوە كە یەكێتی بسەپێنرێ‌‌و كۆمەڵە پەراوێز بخرێ‌.. هەتا هەڵیدەوەشێننەوە، وەكو هەڵیانوەشاندەوە.
هەر لە درێژەی نوسینەكەیدا، مەلا بەختیار گومان دەخاتە سەر پەیوەندییەكانی نەوشیروان مستەفا بە حكومەتی عێراقەوە، لەوبارەیەوە دەڵێت: ئەو ساڵانەی لە دەرەوە بووە، دوورو نزیك توخنی كوردو كوردایەتی نەكەوتووە. دوای ئەوەش دەبێتە سكرتێری كۆمەڵە، بیری دەچێتەوە حەوت دانە ساڵ، لە خەم‌و پەژارەی كوردایەتی‌و كۆمەڵە دوور بووە. لە شۆڕشی ئەیلولدا وتارێكیشی دژی بەعس نەنوسیووە. چونكە پارەی كەسوكاری لەڕێی عێراقەوە بۆ رۆیشتووە. باشترین بەڵگەش كە دژی عێراق لەو ماوەیەدا نەجوڵاوە ئەوەیە كە پاسپۆرتەكەی لەڕێی سەفارەتەوە گۆڕیوە. سەفارەتیش پاسپۆرت بۆ دوژمنەكانی ناگۆڕێ‌!

دامەزراندنی یەكێتی
مەلا بەختیار دەستەی دامەزرێنەرانی یەكێتی لە دەرەوەی وڵات بە "تیكۆشەرانی پاك" ناودەبات‌و لەبارەیانەوە دەنووسێت: ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەر جگەلە مونزر نەقشبەندی كە موخابەراتی عێراق دەرچوو، باقیەكەیان، تێكۆشەرانی پاك، خاوەن بڕوانامەو كەسایەتی بوون. مام جەلال‌و د.كەمال فوئاد‌و نەوشیروان‌و عەبدولرەزاق فەیلی‌و هۆمەر شێخموس، تێكۆشەرانی باڵی مەكتەبی سیاسی – پارتی- جەلالی بوون. د.فوئاد مەعسوم، عادل موراد، مونزر نەقشبەندی باڵی پارتی- بارزانی- مەلایی بوون.
لە وەڵامی ئەوەشدا كە چۆن نەوشیروان مستەفا بووەتە ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی، مەلا بەختیار دەنوسێت: مام جەلال پەیوەندی پێوە دەكات‌و لە شەو و رۆژێكدا دەبێتە ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی، واتا: ئەگەر مام جەلال هاوڕێی نەباو بانگهێشتی نەكردبا بۆ دامەزراندنی یەكێتی، كۆمەڵە پەیوەندییان پێوە نەدەكرد. پەیوەندیشی پێوە نەكرابا، ئەوپەڕەكەی بڕوانامەی دكتۆرای هێنابا، رەنگبوو دوای راپەڕین وەكو سەدان خاوەن بڕوانامەی دیكە هاتبایەتەوە. یان هەر نەگەڕابایەتەوە.
مەلا بەختیار ئاشكرای دەكات دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی لەلایەن سوریا، لیبیا، فەلەستینیەكان‌و تەنانەت شورەویش پشتیوانی كراون، یارمەتی مادی‌و چەك‌و تفاقیش دراوون. پاشان رەخنەی ئەوەیان لێدەگرێت: ئەوان دەبۆی چەكی فەلەستینی‌و سوری‌و لیبییان بۆ كرابوەوە، پارەی مۆڵی لیبیاو سوریایان دەدرایە، ئەوان كە لە پایتەختەكاندا بەناوی دەستەی دامەزرێنەرەوە، لە باشترین ئوتێل‌و ریستۆرانتەكاندا، كۆدەبونەوەو بەیاننامەیان دەردەكرد، كەچی هەر هێندە باسكی دەسەڵاتیان ئەستوور دەبێ‌، دەكەونە پیلانگێڕان!
بەبڕوای نووسەر سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆی هێزە كوردییەكان لە ئەستۆی نەوەی یەكەم‌و بەهۆی پێشینەی ناكۆكیی جەلالی مەلاییە. لەوبارەیەوە دەڵێت: لەدوای (1976)ەوە، كە یەكێتی‌و پارتی دامەزراوون. شۆڕشی نوێ‌ – گوڵان، بەرپا كرا، نە رابوردوی نەوەی دووەم‌و نە بە بڕیاری نەوەی دووەم، شەڕی ناوخۆ هەڵنەگیرسا. بەڵكو بەهۆی نەوەی یەكەم‌و پێشینەی (جەلالی – مەلایی)‌و چارەسەر نەكردنی ناكۆكیە سیاسیەكانی دوای هەرەس، دیسان شەڕی ناوخۆ سەپێنرایەوە... شەڕی سیاسی‌و شەڕی ناوخۆش، هەر نەوەی یەكەم هەڵیانگیرساندن!!

بەراوردی مام جەلال‌و نەوشیروان مستەفا
مەلا بەختیار مێژووی پەیوەندییەكانی مام جەلال‌و نەوشیروان مستەفا بۆ پێش دامەزراندنی یەكێتی دەگێڕێتەوە، لەوبارەیەوە دەنووسێت: لە سەردەمی جەلالیدا، نەوشیروان پێش مام جەلال، بۆ هەڵوەشانەوەی باڵی مەكتەبی سیاسی لۆبی كردبوو. سەرەتا مام دەیویست یەكێتی وەكو حیزبی "كۆمپنتاگ"ی چین بمێنێ كە چەپەكان لەناویدا چالاك بوون، بەڵام بۆی نەچووە سەر. كە كۆمەڵەش دادەمەزرێ‌، نەوشیروان دەڵێ‌ مام جەلالی تیابێ‌، من نایكەم. كە دەشچێتە دەرەوەی وڵات هەتا مانگی پێنجی (1975) پەیوەندی بە مام جەلالەوە ناكات.. بەم پێشینەیەوە، ئەم دوو سەركردەیە یەكیانگرتۆتەوە!
لەم كتێبەدا، مەلا بەختیار بەروارودو هەڵسەنگاندن بۆ كەسایەتی مام جەلال‌و نەوشیروان مستەفا دەكات، لەبارەیانەوە دەنووسێت: نەوشیروان كەسایەتیەكی بە قابیلیەت بوو، توانایەكی زیاتری لە هەموومان (جگەلە مام جەلال) بۆ لێكدانەوەی روداوەكان‌و نوسین هەبوو. لە نوسیندا لە مام كوردی باشتر دەنوسی‌و مامیش عەرەبیەكەی لەو باشتر بوو. بەردەوام مام جەلال پێچەوانەی نەوشیروان گەشبین بوو. زۆرجار مام جەلال بێڕادە رەچاوی بۆچونەكانی نەوشیروانی دەكرد، هەتا رادەیەك دەشیزانی نەوشیروان هەڵەیە، بەڵام هەر نەیدەویست زویری بكات. بێڕادە متمانەی بە نەوشیروان هەبوو. هەرچیەكی لا باس بكردایە، دەیكردە بۆچونی خۆی‌و دەیسەپاند.

كاتێك دێتە سەر باسی پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ نەوشیروان مستەفا، دەڵێت: لە یەكەم بینینی من‌و نەوشیروان مستەفاوە لە ناوچەی هەكاری، شێوەی هەڵسوكەوت‌و گوفتاریم بەدڵ نەبووە. لەسەر سوكایەتیكردن بە شەهید شیهاب، دوو رۆژ دوای یەكتر ناسینمان، قسەی زبر كەوتە نێوانمان. دەیووت باسی شیهاب مەكەن گێل‌و ترسنۆك بووە. منیش بەرپەرچم دایەوە! بە مام جەلالیشم وت، بانگی كردو بێدەنگی كرد.
بەبۆچونی مەلا بەختیار هۆكارێكی دیكەی ناكۆكیەكانیان ئەوە بووە "نەوشیروان بۆی قوت نەدەچوو، ئەو بە دیلكوژو منیش بە ئاشتیخواز بچمە مێژووەوە!".
سیماكانی كەسایەتی نەوشیروان مستەفا
لەبارەی خەسڵەتەكانی نەوشیروان مستەفا، مەلا بەختیار دەنوسێت: كەم كەسم دیوە بە ئەندازەی نەوشیروان مستەفا، توانای پڕوپاگەندەی سایكۆلۆژی هەبێ‌‌و بشتوانێ‌ لە ماوەیەكی كەمدا، مەرامە سایكۆلۆژییەكانی بڵاوبكاتەوە. سەرەنجام ویستی مرۆڤ لە ویستێكی وشیارەوە بگۆڕێ‌ بۆ رۆبۆتێكی بێهەست‌و بێ‌ نەست‌و بێ‌ ویست!.. كورتیەكەی نەوشیروان نزیكەكانی دەستەمۆ دەكردو نەیارەكانیشی دەكردە شەیتان!
نەوشیروان یەكێك لە سیفەتەكانی ئەوە بوو، لە هەر دۆخێكدا قەناعەتی چۆن بووبێ‌، راستیەكان وەكو خۆی دەگێڕێتەوە. قەناعەتی دژەكانیشی چۆنی بوێت هەڵدەگێڕێتەوە!.. كە قینی هەڵدەگرت، قینەكەی دەرنەدەبڕی، هەتا بۆی هەڵدەكەوت بە هێزو دەسەڵاتی رەهاوە، قینەكە هەڵبڕێژێ‌... یەكێك لە شارەزا باشەكانی شیعری كلاسیكی كوردی بوو... لە پڕوپاگەندە كارامە بوو. باشیش دەیزانی كەی هەل دەقۆزێتەوەو تیرەكانی پڕوپاگەندە چۆن بهاوێ‌، كە دەشیهاویشت، دەیپێكا... لە داڕشتن‌و لێكدانەوەدا لە هەموان باشتر بوو. بە میتۆدی زانستی وتارەكانی دەنوسی. كوردیەكەی پاراوی دەزانی. بەڵام كە مشتومڕە تیۆریەكان لەناو دانیشتنەكاندا قوڵدەبوون، نەك لەڕوی تیۆری ماركسیزم‌و چەپەوە، توانایەكی زۆری نەبوو، بەڵكو بۆ هیچ بوارێكی فەلسەفەی تریش، پێی نەبوو.. هەر بابەتێكی باسكردبا، یان نوسیبا، لەسەر سیاسەت‌و ململانێكان، لۆژیكی گوتن‌و داڕشتنی سفت‌و سۆڵ بوو.. دەسەڵات‌و تواناكانی یەكێتی، لە پارە، راگەیاندن، پلەو پۆست، ئۆرگانەكانی یەكێتی، كۆمەڵەو شۆڕش، لەبەردەستیا بوو، پشتیوانی رەهای مام جەلالیشی هەبوو.
بە تێڕوانینی مەلا بەختیار، سێ‌ گرێ‌ لە كەسایەتی نەوشیروان مستەفادا هەبووە، ئەوانیش: یەكەم: نەخۆشیەكی فیزیكی – سایكۆلۆژی هەبوو، بە دەستی خۆی نەبوو، هەر كاتێك فشاری عەسكەری یان سیاسی یان هەر كێشەیەكی تری لەسەر دەبوو، رەشبینی دایدەگرت‌و نائومێدی بەسەریا زاڵ دەبوو. دەیان جار ئەم حاڵەتەكان لێ‌ دیووە، یان لە ژورەكەی نەدەهاتە دەرەوە، یاوەكو بایكۆتی كۆبونەوەكانی دەكرد.. یاخود بڕیاری دەدا وازبهێنێ‌‌و شۆڕش بەجێبهێڵێ‌.
دووەم: بەهۆی تواناكەیەوە كەمترین گوێی لە ئەندامانی سەركردایەتی دەگرت، بەڵكو لە كۆبونەوەكاندا، بەرانبەر زۆریان (نەك هەمویان!) رووشكێن بوو. لە هەر گفتوگۆیەكیش بهاتایەتە پێش، ئەگەر بواریشی بدایە رای جیاواز بدرێ‌، لە دوا ئەنجامدا بۆچونی خۆی دەسەپاند. پێشتر لۆبیشی بۆ بۆچونەكانی دەكرد!
سێهەم: لە تەنگانەدا ئازا نەبوو. چەند جارێك لێی قەوماوە، لاوازییەكی سەیری پیشانداوە.. لە شەڕی سەركردایەتیشدا، شەڕ لە شێنێ‌ بوو، ئەو لە ناوزەنگ لاواز بوو.

خەسڵەتەكانی كەسایەتی مام جەلال
لە كتێبی لەبری بیرەوەریدا، مەلا بەختیار بەم جۆرە بۆچونی خۆی لەبارەی كەسایەتی مام جەلال ئاشكرا دەكات: خەسڵەتی مام جەلال وابوو، كاتێك بەشێك لە كێشەكان رووبەڕووی خۆی نەبونایەتەوە، پشوی لە چارەسەردا درێژ دەكردو كاتی زیاتری دەدایە چارەسەر، بەڵام كە كێشەكان رووبەڕووی خۆی دەبوونەوە، یان دەتەقینەوە، هەڵوێستی توندی وەردەگرت‌و نەرمییەكەی جارانی نەدەما. ئەمەش زۆرجار زیانی دەگەیاندە یەكێتی‌و شۆڕش‌و كۆمەڵە. ئەم خەسڵەتە لە سیاسەتی مام دا، هەتا جیابوونەوەی ئاڵای شۆرش درێژەی كێشا.
سروشتی لە ستراتیژو تاكتیكدا وابوو، كاتێك دەستی بە گوریسی بڕیارێكەوە دەگرت، دەزوەكانی تری لەگەڵ نەیارو دژەكان نەدەپساند. هەرگیز تاكتیكی فەرامۆش نەدەكرد، گەرچی سوریش دەیزانی ستراتیژ گرنگترە. كە بڕیاری ستراتیژی دەدا، ماوەیەك بە گوڕو گەرمیی، تەواوی توانای خۆی‌و یەكێتی بۆ تەرخان دەكرد. كە بیشیزانیایە گرتنەبەری تاكتیكیش پێویستە بێ‌ سێ‌‌و دوو بڕیاری دەداو گوێی نەدەدایە ئەو رەخنانەی لەسەر ستراتیژ دەگیرێ‌! بۆیە چەند دۆستەكان رێزیان دەگرت، لە هەمانكاتدا دوژمنەكانیشی نەیاندەتوانی بە تەواوەتی فەرامۆشی بكەن. هەمیشە دەیزانی پاشەكەوتی تاكتیك بۆ گۆڕینی بڕیار بپارێزێ‌.

مام قسەی لە هیچ دەسەڵاتدارو هێزدارێك نەدەخواردەوە. بۆ توند وەڵامدانەوە وەزیرو گزیری نەدەزانی. بە تەلەفۆن لە تاراندا گوێم لێبووە بە وەزیری بەرگری ئێرانی وتوە: تۆ درۆزنی.. لە دانوستانی (1984)یش، توند وەڵامی هەڕەشەی تاریق عەزیزی دایەوە. عیزەت دوری لە كۆبونەوەیەكدا قسەی سەدامی هێنایەوەو وتی ئەمە لای ئێمە یاسایە. مام پێیوت: لای ئێوە یاسایە، ئێمە تەنها دەستورێك گەل هەڵیبژێرێ‌، بە یاسای دەزانین!
مام جەلال، بە قابیلیەتترینی ناو یەكێتی بوو. هیلاكی نەدەزانی. كۆڵدان بەلایا گوزرەی نەدەكرد.. لە تەنگانەدا بێڕادە ورەی بەرز بوو. لەو ساڵانەی لەگەڵیدا بوم، ترسم لێ‌ نەبینیوە.. هەندێك خەسڵەتیشی هەبوو، هەتا كۆچی دوایی كرد وازی لێنەهێنا: توڕە دەبوو، لە توڕە بووندا بڕیاری هەڵەی دەدا. لە بڕیارداندا لەسەر مەسەلە چارەنوسسازەكانیش زۆرجار بۆچونی خۆی بە توڕەبوون تێدەپەڕاند. لەكاتی ناكۆكی‌و شەڕدا سەرەتا بەشی ئاشتی تیا نەدەهێشتەوە‌و هەموو شێوازێكی عەسكەری‌و سیاسی‌و پڕوپاگەندەی بۆ شكاندنی بەرامبەرەكان دەگرتەبەر. دەركی سیاسی زۆر بەهێزبوو. لە كۆبونەوەدا لایەنی سیاسی یان هەڤاڵانی سیاسی رستەیەكیان گوتبا، لە باقی مەبەستیان تێدەگەیشت..
كەی هەستی بكردایە ناكۆكیەكان مەترسی لەسەر یەكێتی‌و شۆڕش دروست دەكەن، پشووی لە گفتوگۆ درێژدەكردو رای خۆی نەدەسەپاند. رێزی ژنی زۆر دەگرت‌و باوەڕیشی بە یەكسانی هەبوو، بەڵام بە قۆناغ. رێزی لە ئەندامانی سەركردایەتی دەگرت، بەڵام بۆ بڕیاری سیاسی گرنگ تەنها گوێی لەو ئەندامانە دەگرت كە توانایان هەبوو. لەدوای دوەمین كۆنگرەشەوە بۆچونی وابوو زۆربەی سەركردایەتی شایستە نین. بۆیە درەنگ درەنگ كۆبونەوەی سەركردایەتی دەكرد. دەیوت ئەم سەركردانە سودیان لە كۆبونەوەدا نییە. هەندێكیان گوناحە سەركردایەتی یەكێتین. بە تەكەتول بونەتە سەركردایەتی! دەشیگوت قەت یەكێتی سەركردایەتی وا لاوازی نەبووە.

دورخستنەوەی مام جەلال‌و هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی
مەلا بەختیار لە كتێبەكەیدا نەوشیروان مستەفا بەوە تۆمەتبار دەكات كە چەند جارێك هەوڵی هەڵوەشانەوەی یەكێتی‌و كۆتایهێنان بە خەباتی داوە. لەوبارەیەوە دەڵێت: ئێوارەیەكی زستانی (1986)، نەوشیروان مستەفا هاتە لام، پێیوتم خۆت دەزانی من مام جەلالم قبوڵ نییە. ئێوە پشتگیریتان دەكرد. ئەگینا زوو دەرمدەپەڕاند. مام جەلال سەفەری كردوە. ئەگەر تۆ لەگەڵم رێك بكەوی. بروسكەی بۆ دەكەین نەیەتەوە. ئیتر وتەبێژی رەسمی یەكێتی بێت لە دەرەوەو نەگەڕێتەوە. پرسیم من چی بكەم، وتی بەڵێنم بۆ بنووسە لەگەڵم دەبیت. منیش پێموت قەت شتی واناكەم‌و ببورە بەڵێنی وانادەم. ئەو رەتكردنەوەیە سێ‌ ساڵ‌و نیوی تر منی لە زیندان هێشتەوە. هەروەها دەڵێت: لەدوای هەڵبژاردنی (1992)، لە بارەگاكەی خۆی پێیوتم: خوا.. تۆو سالار بگرێ‌، ئەگینا مام جەلالم دەردەپەڕاند. منیش وەڵامم دایەوە: خوا تۆ بگرێ‌، كە یەكێتیت وا لێكرد خەڵك زۆرتر متمانە بە پارتی بكات.
مەلا بەختیار لە كتێبەكەیدا دەگەڕێتەوە بۆ سەروەختی پەلامارەكانی ئەنفال لە ساڵی (1988)‌و دەڵێت: هەر نەوشیروان‌و پەیڕەوانی بوون لەكاتی ئەنفالەكاندا چەندین نامەی نهێنیان بۆ سەدام‌و كاربەدەستانی بەعس دەنارد، داوای لایەنی كەمی مافی كوردیان دەكرد، هەوڵیاندەدا نەك كێشەی كورد بەشێك بێ‌ لە كێشە دیموكراسیەكانی عێراق، بەڵكو دەیانویست سۆزی سەدام بۆ چارەسەری پینەو پەڕۆ راكێشن! ئەو كاتە مام جەلال نەیهێشت، ئەگینا رێكەوتنی خراپتریان لە رێكەوتنی (29/حوزەیران/1964) جێبەجێ‌ دەكرد. لەسەر ئەم رێڕەوەش سەدان پێشمەرگەیان پاڵ پێوەنا تەسلیم بنەوە. كەوتنە گیانی دەرپەڕاندنی كادرە باشەكان، بە هەندێك لە سەركردەكانیشەوە. بەڵكو سەدام لێیان خۆشبێ‌! لە ساڵانی (1988 – 1989)دا نەوشیروان سەدان كەسی پاڵپێوەنا خۆیان تەسلیم بكەنەوە‌و دەشیویست ئاشبەتاڵی پێ‌ بكات.
لەدرێژەی ئەم باسەدا، مەلا بەختیار دەڵێت: لەكۆبونەوەیەكی مەكتەبی سیاسدا، دوای تێكشكانی ئەنفالەكان، نەوشیروان مستەفا ویستویەتی قەناعەت بە كۆبونەوەكە بكات، بەیاننامەیەك بڵاوبكەنەوەو بڵاوەی لێ‌ بكەن‌و لە دەرەوەی وڵات خەریكی كاری دیبلۆماسی بن‌و رۆژنامە بە زمانی كوردی – عەرەبی دەربكەن. تەنها كۆسرەت رەسوڵ‌و جەبار فەرمان بەرپەرچیان داوەتەوەو پێیانگوتوە ئەم شۆڕشە هی تۆو مام جەلال نییە. تۆ ئارەزوی خۆتە، ئێمە درێژە بە شۆڕش دەدەین.
ئەندازیاری راپەڕین
سەبارەت بە راپەڕینی بەهاری (1991)‌و ناوبردنی نەوشیروان مستەفا بە ئەندازیاری راپەڕینەكە، مەلا بەختیار دەڵێت: من هیچ گومانم نییە، سەركەوتنی راپەڕین‌و دوای راپەڕینیش، سەرەنجامی راست‌و دروستی ئەو سیاسەتە نەبوو كە پەیڕەوكرا، بەڵكو بەهۆی داگیركردنی كوەیت‌و گۆڕانكاریە ئیقلیمی‌و عێراقیەكەوە بوو كە هاتنە پێشەوە. ئەگینا دڵنیام كە چارەنوسی یەكێتی، بە رێكەوتنی مفاوەزاتێكی لەرزۆك لەسەر دەستی نەوشیروان‌و هاوڕێ‌ سازشخوازەكانی، تەواو دەبوو. هەروەكو چۆن پێش داگیركردنی كوەیت خەریكی ئەو مفاوەزاتە بوون. مام جەلالیش دژی بوو!... ئەوەی رۆڵی چارەنوسسازی لەو دۆخەدا گێڕا، هەڵەی ستراتیژی حكومەتی عێراق بوو بەداگیركردنی كوەیت‌و گۆڕانكاریەكانی دوای ئەو كە هاتنە پێشەوە. بەداخەوە تائێستاش هەن پێیانوایە ئەندازیاریی نەوشیروان بوو نەخشەی بۆ راپەڕینەكە داڕشتبوو. كە كۆڕەوەكەش روویدا، ئەوەی نەوشیروان بە مام جەلال‌و سەركردایەتی یەكێتی دەووت، هیچ دوژمنێك زاتی نەكردوە ئەو (جنێوانە!!) بدات كە خۆم لە كوردستان‌و لەندەنیش لێمبیستوە‌و قسەكانیش لەم قۆناغەدا جارێ‌ هی نوسین‌و گێڕانەوە نین!!

دەردەكانی یەكێتی
بەدەر لە گێڕانەوەی مێژوو، مەلا بەختیار باس لە دۆخی ئێستای یەكێتی‌و گرفتەكانی حزبەكەی دەكات. لەوبارەیەوە دەڵێت: مەترسیدارترین كێشە لەناو یەكێتی، كێشەی دەستەگەری پلەو پۆست خوازی بوو. تەكەتولی بێ‌ شوناسی ئایدۆلۆژی بوو. نەبوونی مەركەزییەت‌و مەرجەعیەت بوو!! بەردەوامیش ئەو كێشانە جەزرەبەیان لە یەكێتی داوە... مەدرەسەی پیلانگێڕان، مەدرەسەی مل شكان، تازە بۆتە نەریت لەناو یەكێتیدا‌و زیاتر لە (35) ساڵە دەسەپێنرێ‌!.. لە مێژوی كۆمەڵەو یەكێتیدا، دەیان پیاوی مل ئەستور مل ئەستور كرانە مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی، بەڵام كەمترینیان كاریگەرییان هەبوو. ئێستاش مەگەر ناویان بنوسرێ‌ ئینجا بزانرێ‌ كە سەركردایەتی بون، ئەگینا لە یادەوەریدا نین.
بۆ بەڵگاندنی وتەكانیشی نمونەی ئەوە دەهێنێتەوە: لەناو یەكێتیدا، بەتایبەتی لە پۆستە باڵاكان‌و لەناو بنەماڵەی مام جەلالیشدا، هەبوون نەك هەڵوێستیان بەرامبەر جیابونەوەی گۆڕان نەبوو كە دەیانویست یەكێتی تێكوپێك بشكێنن‌و مام جەلالیش بە شكستخواردویی كۆتایی پێبهێنن، بەڵكوپلە باڵاكانی یەكێتی‌و بنەماڵەكەشی، سازشیان لەگەڵ گۆڕان تا ئەو رادەیە دەكرد، كە ژێر بەژێر هاوكاریشیان بۆ دەناردن.
لە كۆبەندی بۆچونەكانیدا لەبارەی ئێستای یەكێتیەوە، مەلا بەختیار دەڵێت: یەكێتی بەهۆی هەڵە بنچینەییەكانی شاخ‌و شار، لەناو بازنە داخراوەكەیدا قەتیس مایەوە. بۆیە ساڵەهایە هێندەی رەخنە لە یەكێتی هەیە، زۆر كەمتر ستایش دەكرێ‌. ئەم دۆخەی یەكێتی تێیكەوتوە، بە پڕوپاگەندە، میدیا، سایتی ساختەو قەبەكردنی كێشە سیاسیەكانی نەیارانی دەربازی نابێ‌. بەڵكو زیانی زۆرتر دەكات. خەریكەی مایەی شانازییەكانی شاخیش لەدەستدەدات!! ئەگەر یەكێتی فریای چارەسەركردنی هەڵە بنچینەییەكانی لە: هزر، فەلسەفە، پێكهاتە، بەرنامەی گۆڕانكاری‌و دادپەروەری كۆمەڵایەتی نەكەوێ‌، بە خێراییەكی پێوانەیی، دۆخی لەناوخۆیداو لەناو جەماوەرداو لە ناوچەكەشدا خراپتر دادەتەپێ‌! ئەگەر دوچاری روداوی نەخوازراویش نەبێتەوە!!