ئاسۆ عەبدوللەتیف
نەتەوە یەکگرتوەکان، یونامی UN ، هەرگیز دەوڵەتی قوڵیی بڕیاربەدەست نییە، سیستمی جیهانگیریی ئابوری و سیاسی و جڤاکیش نییە بتوانێت دەستکاری مۆدێلی حوکمڕانی بکات وەک ئەوەی عێراق یان تورکیا، ڕێکخراوێکی ڕوکەشسازیی مۆدێلیزاسیۆنی دوای جەنگی جیهانی دووەمە بۆ ڕێگریی لە دەرهاوێشتەو مەترسیی پێشێلکارییەکانی جەنگ و برسێتیی کە لە ساڵی ١٩٤٥ وەک دەزگایەکی کۆکراوەی نێودەوڵەتیی دروستکرا بۆ ئاسایش و ئارامی و مافی مرۆڤ و یەکسانی و ئازادی وتن و چالاکییە مەدەنیەکان و پەیوەندیە نێودەوڵەتیی و حکومییەکان.
بەڵام دواتر وەک دەستکەلاو گۆچانی دەوڵەتانی زلهێزی جیهانی هاتە هەژمارکردن و تێکەڵاوی سیخوڕگەریی و گەندەڵیی و گەمە جۆراوجۆرەکان هات و لە چەندین دەوڵەتدا نەک شکستی خوارد بەڵکو دژ وەستایەوە لەگەڵ بنەماو پرەنسیپە ئەخلاقی و ئیتیکییەکانی خۆی، بۆیە بەرزکردنەوەی تۆنی دەنگی و ژاوەژاوەکانی خاتوو بلاسخارتی نێردەی نەتەوە یەکگرتوەکان لە کوردستان و عێراق ئەوەندە کاریگەریی نییە. لە بنەڕەتدا دەموەردان لەو پرس و خواستە سیاسیی و جڤاکیانە کاری ئەوان نییەو وەک لە بێژنگدانی ئاوە.
بەدیوێکی تردا نەتەوە یەکگرتوەکان وەک مزگەوت و کەنیسەو پەرستگای مرۆڤە دیندارەکانە بۆ وەعزو ئیرشادو ئامۆژگاریی و بەخشینەوەی نوقڵی ئاشتیی و ناتوانن دەستکاری هیچ ستراتیژو یاساو نۆرم و پارادایم و سیستمێک بکەن و تەنانەت واعیزو مەلای مزگەوتەکەش ناتوانن بگۆڕن.
ئەمریکا بەو جەبەروتەی خۆیەوە سیستم و ماف و ئازادییە کەلتوریی و سیاسییەکانی لاگرنگ نییەو کار بۆ پرۆژە جێنتڵمانەکانی دەکات بە فۆڕمی دیکەی پراگماتی و مادییگەراو یەک براندی خۆی ناگۆڕێتەوە بە یەک ملیۆن سندوقی دەنگدان. هیچ دیموکراسیەت و هەڵبژاردن و مافی مرۆڤی بۆ گرنگ نییە، ئیدی دەزگایەکی ملکەچی سیاسی لەرزۆکی وەک یووئێن چی پێدەکرێ، بینیمان لە ساڵی ٢٠٢١ بەتەنیشت ڕێکخراوەکەی بلاسخارتەوە ئەمریکا بۆی گرنگ نەبوو شەرعیەت بداتەوە بەو فۆرمه دینیی و حه‌نه‌فییه ماتریدییه پاكستانی ئه‌فغانییەو دەوڵەت بخاتەوە دەستی توندئاژۆترین و ڕەقترین بزوتنەوە کە تاڵیبانە و ئێرانیشی پێی رازیی کرد؟
ئه‌مه‌ریكا خۆی به به‌رنامه لەگەڵ دەسەڵاتی عەسکەری و پۆلیسیدایە و بە ئاشکرا سه‌له‌فیه‌تی دینیی ئوسوڵیی گه‌شه پێده‌دات له ئه‌فغانستان و عێراق و پاکستان و تورکیا و ئێران و بۆ عێراقیش بینیمان چەند فیرقەو کەتیبەو لیواو گروپگەلی حەشدو سەرایاو سەربازگە لە بن گوێکانیدا لەدایک بوون و قسەی نەکرد.
تێپەڕاندنی نەریت و عورفی سیاسیی کۆن لە عێراق پێدەچێت زۆر زەحمەت بێت، نە ئەمریکاو نە یووئێن و نە هیچ دەزگایەک دەرەقەتی نایەت، بەتایبەت بۆ ڕزگاربوون لەو چەقبەستوویی و بنبەستە دەستوریی و یاسایی و پەڕلەمانییەی دروست بووە لەنێوان ئەقتابە گەورەکانی دوای هەڵبژاردن. لە عێراق نە بەدیل هەیەو نە شۆڕش و نە ئومێدی گۆڕانکاریی و نە مۆدێلێکی نوێ بۆ سیاسەت و حوکمڕانیی و دیموکراسی و دنیایەکی مۆدێرن و مەدەنی، ئەوەی هەیە خڵتەو پڵتە کۆنەکەیە بە دیزاینی نوێوە. هەر پارتە کۆنەکانی دەوری تەنورەکەن و هەزار دەوریان بینیوەو دەیان وەزارەتیان ئەزموون کردووە، وڵاتێک گروپ و پارتێک جورئەتی ئەوە نەکات بێتە ئۆپۆزسیۆن بەدەنگی بەرز، لە ترسی لێپێچینەوەی یاسایی و گەندەڵیی سیستماتیک و بەیاساییکراو، دەی هەر بەو دۆخە دەگات کە عێراقی تێ کەوتوە، ئیدی گۆچانەکەی بلاسخارت چیپێدەکرێ؟
ئەوەی ڕوونە ئەم جوڵانەی بلاسخارت نە بۆ ڕیفۆرمەو نە شۆڕش و نە گەورەکردنی شەقام و ئۆپۆزسیۆن، تەنها هەرێمێکی باشتریان دەوێت، بەڵام دامەزراوەتر بۆ ئەرکی ستراتیژیی و ئابوریی گەورەتر.
ئەگینا بلاسخارت و هاوڕێکانی دەزانن چەندین ساڵە، لە تورکیا چی دەگوزەرێ ؛
• دەزانن دەیان پارتی سیاسی لەسایەی نەبوونی ئازادییدا داخراون و ئازادی نەتەوەیی و مافی مرۆڤ لەوپەڕی خراپیدایە؟
• سەدان سەرۆک شارەوانی و پەرلەمانتاری هەدەپەیی لە زیندان توند کراون و قەیووم لە جێگایان دانراون بەبێ شەرعیەتی هەڵبژارد.
• دوو هاوسەرۆکی شەرعی حوکمی زیندانی تاکە کەسی و تاکڕەوی و قەرەقۆش دەخۆن بەبێ پرەنسیپی ئەخلاقی و دادگەریی.
• هەزاران داناو زاناو لایەنگری بزوتنەوەی فەتحوڵا گویلەن لە زیندان توندکراون.
• سیستم بەتەواوی لە پەڕلەمانییەوە کرایە سەرۆکایەتی و سوڵتانیی بۆ ئەردوغان و هیچ میمبەرێکی یوئێن نەهاتە دەنگ و هیچ نێردەیەکی یووئێن نەهاتە قسە.
• دەیان میدیاو تیڤی و بلاڤۆک داخراون بەدرێژایی دەساڵی ڕابردوو، لەشکرکێشی بۆ وڵاتانی دراوسێ و داگیرکاری عەفرین و بەکارهێنانی درۆنی نایاسایی و بۆمبی ژەهراوی و بایەلۆژیی سنوردار لە سەرێکانی و گرێ سپی و هەندێک ناوچە.
ئایا بلاسخارتەکەی تورکیا لەگەڵ چەند پارتی دژە دەسەڵات کەوتۆتە ئارگۆمێنت و کەمپەین بۆ هۆشداریی سیاسی و کەلتوریی؟