سودانی چارەسەری ناكۆكی نێوان هەرێم و بەغداد دەكات؟

هەرێمی كوردستان  چاوەڕوانی لە حكومەتی نوێی عێراق بەسەرۆكایەتی محمد شیاع سودانی ئەوەیە ، كە بڕیارێكی یەكلاكەرەوە بدات لەسەر هەموو ئەو كێشانەی كە چەندین ساڵە لە نێوان هەولێر و بەغداددا بە هەڵواسراوی ماونەتەوە، بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم و نەوت و غاز و جێبەجێ كردنی ماددەی 140.
2022-11-02

گۆران قادر


ئەوەی لێرەدا گرنگە باسی بكەین،ئەوەیە كە ئایا ئەم حكومەتە سەركەوتوو دەبێت كە ئەو قەیرانانە تێپەڕێنێت و عێراق و هەرێم لە سیناریۆی مەترسیدار ڕزگار بكات، چونكە لە ئەگەری شكستی حكومەت،ئەوا وڵات دەكەوێتە دۆخێكی خراپترەوە لەوەی كە لە رابردوو هەبووە،چونكە سەرباری هەرێم، لە بەغدادیش شەقام و ڕەوتی سەدر چاوەڕوانی زۆر ناكەن،لەو كاتەشدا دۆخێكی ناسەقامگیر دێتە ئاراوە، كە كۆتاییەكەی نادیارە!.
عەبدولقادر نەیل، ئەندامی پەیماننانەی نیشتیمانی پێی وایە كە" كێشەكانی نێوان هەولێر و حكومەتە یەك لە دوای یەكەكان ئاڵۆز و هەمەجۆرە،هیچ حكومەتێك نەك نەیتوانیوە چارەسەریان بكات،بەڵكو هۆكارێك بوون بۆ ئاڵۆزبوونی زیاتری قەیرانەكە،چونكە سەرباری ئەوەی سەرۆك وەزیرانەكانی پێشوو مەبەستیان نەبووە چارەسەری بكەن، رۆڵی وڵاتانی هەرێمی بەتایبەت ئێران ڕێگای نەداوە ڕێكەوتنامەكان جێبەجێ بكەن".

شیاع سودانی حكومەتی سێبەری مالیكی:
هەرێمی كوردستان ئەزمونێكی درێژی لەگەڵ نوری مالیكی هەیە،كەلەو كاتەوە دەست پێدەكات كە لیستی عێراقیەی ئەیاد عەلاوی لە ساڵی (2010)دا سەركەوتنی بەدەستهێنا،بەڵام نوری مالیكی بۆ دوورخستنەوەی عەلاوی لەگەڵ لایەنە كوردییەكان ڕێك كەوت، بەشێوەیەك بەڵێنی زۆری  بە كورد دا، كە لەبەرژەوەندی ئەواندا زۆرترین كار دەكات، بەو مەرجەی كورد پشتگیری بكات،بەڵام دواتر كە بووە سەرۆك وەزیران، مالیكی لە بەڵێنەكانی پاشگەز بوویەوە و پابەندی بەڵێنەكانی نەبوو، ئێستاش نوری مالیكی حوكمداری عێراقە و حكومەتی شیاع سودانی جێبەجێكاری فەرمانەكانیەتی،بۆیە لەسەر ئەو بنەمایە چاوەڕوان دەكرێت سودانیش هەمان كاری مالیكی بكات.
ئەوەی  ئێستا پێویستە سودانی جێبەجێی بكات و پابەندی خۆی بۆ كورد بسەلمێنێت،ئەوەیە كە پێشمەرگە بگەڕێتەوە بۆ كەركوك، یاسای نەوت و غاز دەستكاری بكات، یان بودجەی هەرێمی كوردستان بنێرێت،بەڵام چاوەڕێ نەكرێت ئەو كارانە بكات، چونكە لای ئەوان قابیلی جێبەجێ كردن نیە،تا ئەو كاتەی  هەرێمی كوردستان داهاتی نەوت ڕادەستی بەغداد دەكات،ئەو یاسایەش بەم سیغەیەی ئێستا كە بوونی هەیە ناتوانرێت ڕێكەوتنی لەسەر بكرێت، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت جارێكی دیكە كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغداد بگەڕێتەوە بۆ چوار گۆشەی یەكەم.


هەروەها موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، وەك پێشووتر وەك وەرەقەیەكی دانوستان و فشار دەمێنێتەوە، سودانی لە ماوەی حوكمرانیەكەی بەكاریدەهێنێت،سودانی ئەو بڕە پارەیە نانێرێت كە هەرێم داوای دەكات،چونكە دژ بە بڕیارەكانی پێشوو دەبێتەوە، كە وا پێویست دەكات لە پەرلەماندا گۆڕانكاری تێدا بكرێت،بۆیە لە چەند مانگی داهاتوودا كێشەكان سەرهەڵدەدەنەوە.

كێشە كەڵەكەبووەكان:
كاتێك هاوپەیمانی سێ قۆڵی هەڵوەشایەوە و پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدر دەستیان لەكار كێشایەوە، دۆخێكی نوێ هاتە كایەوە كە چوار چێوەی هەماهەنگی حكومەت پێكبهێنن،لایەنی كوردیش بەڵێنی پاڵپشتیان بۆ كاندیدی چوارچێوەی هەماهەنگی دەربڕی، بەبێ ئەوەی مەرجێك دابنێن،بەڵام نەخشە ڕێگایەكیان بۆ حكومەتی نوێ دانا، كە بریتی یە لە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغداد،كە زیاتر پەیوەستە بە یاسای نەوت و غاز كە پێویستە لە ماوەی كەمتر لە ساڵێك یاساكە گۆڕانكاری تێدا بكرێت، بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان پارێزگاری لە مافەكانی خۆی بكات.
كەیسێكی دیكە، ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستانە، كە لە سەردەمی حەیدەر عەبادیدا لە ڕێگای سوپا و حەشد و میلیشیاكان كۆنترۆڵ كرانەوە و هێزە كوردییەكان دەركران، بۆ چارەسەری ئەو ناوچانە مادەی (140)دانراوە، بەڵام هیچ حكومەتێكی عێراق ئەو مادەیەی جێبەجێ نەكردووە، بەڵكو دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق، بە زەبری هێز ئەو ناوچانەی لە كورد وەرگرتەوە، كە ئێستا هاوڵاتیانی كورد بەدەست چەندین پێشیلكارییەوە دەناڵێنن.

پرسێكی دیكەی گرنك بریتی یە لە پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق كە لە نێوان ساڵانی 2014-2018 كە برەكەی 44 ملیار دۆلار بوو، هیچ بڕێك بۆ هەرێم نەنێردرا، هەروەها دوای ساڵی (2018)ش 12 ملیار دیاری كرا،بەڵام لەو بڕەش تەنها لەسەدا پێنجی نێردرا، هەروەها لە ساڵی 2022شدا بری 200 ملیۆن دۆلار دیاری كرا، كە ئەویش هەموو مانگێك نەنێردراوە.

كێشەی دەستوەردانی دەرەكی:
ئەوەی وا لە حكومەتەكەی سودانی دەكات، كە پابەندی خۆی بە بەڵێنەكانیەوە بسەلمێنێت و كێشەكان چارەسەر بكات، بریتی یە لەوەی تا چەند دەتوانێت بەبێ كاریگەری وڵاتانی هەرێمی بەتایبەت ( ئێران و توركیا) كارەكانی خۆی بكات،ئەمە جگە لە فشاری هێزە ناوخۆییەكان و میلیشیاكان، كە ئەوانیش كاریگەری خۆیان دەبێت، ئەگەر حكومەت سەربەخۆیانە كارەكانی بكات،ئەوە كێشەكان چارەسەر دەبن، بەڵام بە پێچەوانەوە دۆخەكە بەرەو ئاڵۆزی دەڕوات.
ئەوەی چاوەڕێ دەكرێت،ئەوەیە كە حكومەتەكەی سودانی سەرەتا هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكان دەدات،بەڵام دواتر بە بیانوی هەمەجۆرەوە خۆی لە جێبەجێ كردنی بەڵێنەكان دەدزێتەوە، لەم كاتەشدا دۆخێكی ئاڵۆز لە نێوان هەرێم و بەغداد دروست دەبێت، كە وەك پێشوو ململانێ دەستپێدەكاتەوە، هەروەها لە ناوخۆش ئەگەری شكاندنی بێدەنگی لەلایەن سەدرەوە هەیە، كە دەكرێت لە كاتی نائومێد بوونی پەنا بۆ شەقام بەرێتەوە،لەم ڕوانگەیەوە حكومەتەكەی سودانی لەبەردەم ئاڵنكاری قورسدایە، جگە لە چاكسازی و ڕێكەوتن لەگەڵ هەرێم هیچ بژاردەیەكی دیكەی نیە، خۆ ئەگەر ئەم كارە نەكات، ئەوا دەبێت چاوەڕوانی حكومەتێكی ناسەقامگیر و پڕ لە كێشە بكات.