ئارارم قادر: دروستكردنی حزبی ئیسلامی ستەمێكی گەورەبوو لە ئیسلامكراو هەڵەیەكی كوشندەبوو موسڵمانان ئەنجامیان دا

2022-11-29

ئیسماعیل حەمەرەحیم
ئارام قادر كتێبێكی نوسیوە بەناونیشانی قورئان و سیاسەت كە خۆی لە 219 لاپەرەدا دەبینێتەوە، لەم كتێبەدا جگەلەوەی كۆمەڵێك هەڵەی زەقو پێچەوانەو دژیەكی تێدایە، ئەگەر بەوردی و بەچاوی رەخنەوە بیخوێنیتەوە نابێت ناوبنرێت كتێب، بەڵكوو لە وتارێكی درێژی مامۆستایەكی ئاینی دەچێت كاتێك، ئەم كتێبەی بۆیە نوسیوە بۆئەوەی پێمان بڵێت كە قورئان بانگەشەی دەوڵەتی مەدەنی دەكات نەك دەوڵەتی دینی، كەچی خۆی وەك كەسێكی مەزهەب سونی پەڕگیر دەردەكەوێت و بەموو لەدەق و تەنانەت لەراڤە راڤەكارانی پێشوو لای نەداوە...
لەلاپەرەشەشی پێشەكییەكەیداو لەپەرەگرافی كۆتاییدا دەڵێت لەم بابەتەدا واتە لەكتێبەكەدا تەنها پشتمان بەقورئان بەستووە، بەڵام چەندین فەرمودەو رای زانایان و نوسەرانی بەكار هێناوەو تەنانەت بۆ راستاندنی قسەكانی پشتی كەناڵەكانی راگەیاندنیش لەوانە روداو رۆژنامەی الاتحادیش بەستوووە، سەیری لاپەرەكانی(27،73،79،76،87،112....)
لە پێشەكی كتێبەكەیدا لەلاپەرە 11لەپەرەگرافی پێش كۆتاییدا دەڵێت( لەقورئاندا كەباس لە سیاسەت و دەسەڵات كراوە مەبەست پێی حوكمی مەدەنییە، نەك حوكمی دینی)..
بەڵام لەتەواوی كتێبەكەیدا پێمان ناڵێت حوكمی مەدەنی چییەو چۆنە و چۆن دروست دەكرێت..تەنها بێئەوەی پشت بەهیچ سەرچاوەو زانستی هیچ قوتابخانەیەكی سیاسی ببەستێت، چەند جیاوازییەكی كردووە لەنێوان حوكمی مەدەنی و حوكمی دینیدا...
یەكێك لەكێشەكانی ئەم نوسەرە ئەوەیە زۆر دژیەكی لەنوسینەكانی دەبینرێت و تەنانەت جاری واهەیە لەلاپەرەیەك شتێكی وتوە لەلاپەری دواتردا پێچەوانەی ئەوەی پێشوی خۆی نوسیوە بۆنمونە لەلاپە(13) دەڵێیت( دەوڵەتەكانی ئومەوی و عەباسی و سەلجوقی و عوسمانی دەوڵەتی دینی نەبوون و دەوڵەتی مەدەنی بوون)،كەچی لەلاپەرە(17) دا دەڵێت(گەورەترین فریودان و هەڵخەلەتاندن لەسەردەمی مەعاوییەی كوری ئەبوسوفیان دامەزرێنەری دەوڵەتی ئومەوی بوو، چونكە شورای هەڵوەشاندەوەو دەوڵەتی بنەماڵەیی و پشتاوپشتی دروستكردو بەرگی دینی بۆدوری...) هەروەها لەسەر دەوڵەتی عەباسی دەڵێت(دەوڵەتی عەباسی كە دروست بوو لەسەر جینۆسایدی بەنوئومەییە بونە دەوڵەت و دروست بوون. وەهەستان بە كۆمەڵكوژی....) هەرخۆی دەڵێت ئەمەش بەهیچ شێوەیەك لەئیسلامدا رێگەپێدراونییە) جگەلە دژیەكیەكەش ئایا ئەگەر دەوڵەتانێكی پێشوو بەم شێوەیە دروست بوبێت، پێمان ناڵێی كوێی ئەم دەوڵەتە مەدەنییەو بەچ پێوەرێك ئەو دەوڵەتانە مەدەنی بوون؟
هەڵەگەورەكەی ئەم كەسە سیاسییە ئەوەیە نەهاتووە بەپێی قوتابخانە سیاسییەكان پێناسەی دەوڵەتی مەدەنی و دینی بكات، یان لانیكەم بەویستی خۆی پێناسەی دەوڵەتی مەدەنی و ئاینی و دیكتاتۆری ودیموكراسی.. ...بكات. بۆئەوەی ئەو دەوڵەتانەی پێ بپێوێت كەدەوڵەتی مەدەنین یان دەوڵەتی دینی...

هەرلەسەر دژیەكییەكانی لەلاپەرە(15) دەڵێت( پێویستە دین رزگاربكرێت لەبكرێت لەدەست سیاسەت وچەواشەكاریحاكمەكان...)كەچی لەلاپەرە(20)دادەڵێت
(ستەمێكی گەورە لە قورئان دەكرێت ئەگەر بوترێت قورئان پەیوەندی بەسیاسەتەوەنییە و سیاسەتی تیانییە)
لەلاپەرە (22)دا گورزەگەورەكە لەحزبە ئیسلامییەكان و مێژوی خۆشی دەدات و دەڵێت( دروستكردنی حزبی ئیسلامی ستەمێكی گەورەبوو كەلەئیسلام كراوەوهەڵەیەكی كوشندەبوو كەموسڵمانان كردیان....هەروەها دەڵێت (پێویستە بانگەوازو كایەو كاری سیاسی لەیەكتر جیابكرێتەوە...)
(لەكۆتایی پێشەكییەكەشیدانوسیویەتی ئەم بەرهەمە تێروانیینی خۆمانە بۆ ئایەتەكان) كەچی لەمسەری نوسینەكەی بۆئەوسەری لەیەك ئایەتدا تێڕوانینی خۆی نەنوسیوەو و هەموو لێكدانەوەكانی پشتی بەراڤەی زانایانی پێشوو بەستووە، یان تەرجەمەی حەرفی ئایەتەكانی كردووەو وەك خۆی لەسەرەتای پێشەكییەكەیدا ئاماژەی بۆ كردووە....
یەكێك لەسەرنجە بێوەڵامەكانی ئەم كتێبە ئەوەیە كە دوو ئەندام مەكتەب سیاسی پێشوی یەكگرتوو كۆمەڵ ( محمد رەئوف لەیەكگرتوو، تۆفیق كریم لە كۆمەڵ)بەم كتێبەدا چونەتەوە كەچی بەم بەرێزەیان نەوتووە ئەمە كتێب نییەو تەنها ریزكردنی چەند ئایەتێكی قورئانەو ماناكردنیەتی بە زمانی كوردی، هەرچەند من بۆخۆم بروام نییە ئەو دوو بەرێزە ئەم كتێبەیان خوێندبێتەوە، چونكە ناكرێت بەم نوسینە بوترێت كتێب، لەئەوەڵ تائاخری بخوێنەرەوە نازانیت دەیوێت چی بڵێت و داوای چی دەكات هەرلەلاپەرە 50دا لەپەرەگرافی یەكەمدا دەڵێت(  خودا زوڵمی لەسەر خۆی حەرامكردووە)، دوای دوودێڕی تر دەڵێت(ستمەكار سەربازو شمشێری خودایە لەسەر زەوی) باشە دەكرێت ستەمكارێكی وەك سەدام و هیتلەر سەربازی خودابن جەنابی نوسەر؟ ئایا سەدام ئەو میللەتانی عیراق و ئێرانی قڕكرد سەربازی خوایە؟ ئەمەیە تێگەشتنە تایبەتەكەت بۆ قورئان؟
ئەم بەرێزە لەچەند شوێنێكدا ناوی دەوڵەتی ئومەوی و عەباسی و عوسمانی بەدەوڵەتی مەدەنی دابینكەری مافی گەلانی بندەستی ئەو دەوڵەتانە ناودەبات، بەڵام زیاتر لەوە باسی خوێنرێژی و دەستدرێژیەكانی ئەو دەوڵەتانەی كردوە، بۆنمونە سەیری لاپەرە(58) بكە بزانە دەوڵەتی مەدەنی بەوشێوەیە هەڵسوكەت لەگەڵ نەیارەكانی دەكات؟
لەكاتێكدا لەسەردەمی ئەمەوی و عەباسی وعوسمانی و سەلجوقیدا ئیسلام زۆرترین پانتایی سەرزەوی كەوتە ژێردەسەڵاتی، بەبەراورد بەسەردەمی چوار خەلیفەكە، كەچی دەڵێت (هۆكاری ئەوەی كە ئیسلام نەگەشتە هەموو دونیا ئەوەبوو ئەو دەوڵەتانە شورایان هەڵوەشاندبویەوە) سەیری پەرەگرافی پێشكۆتایی لاپەڕە77 بكە. كەچی لەلاپەرە 84 وەسفی ئەم دەوڵەتانەدەكات و دەڵێت (بەهۆی ئەمانەوە ئیسلام گەشتە روسیاو ئەفریقاو ....)
لەلاپەرە78 ئایەتێكی نوسیوە لەمانای ئایەتە وشەی زیادكردووە لەكاتێكدا لە تێكستە عەرەبییەكەدا شتی وای تێدانییە....
سەیری لاپەرەی 82 بكە بزانە چۆن وە مەلایەكی سونی پەڕگیر باسی موعتەزیلەو خەوارج و شیعەدەكات، لەكاتێكدا نوسەر ئیدیعای كرانەوەو تەفسیری نوێدەكات...

یەكێكی تر لەو هەڵانەی بەرێز ئارام قادر تێی كەوتووە، ئەوەیە بۆخستنەروی داتاوزانیاری پشتی بەنوسراوی فەرمی و داتای حكومی نەبەستووە بەڵكوو هاتووە نوسینی نوسەرێكی وەرگرتووە كەلەمیدیادا بڵاوی كردۆتەوە، بۆنمونە لەلاپەڕە 144دا زانیاری نوسیوە لەسەر موچەو ئیمتیازاتی سەرۆككۆمارو .......پەرلەمانتارپلەباڵاكان، نوسیویەتی سەرچاوە ڕوداو، الجزیرە، عربیە جدیدە..

 


وەك پێشتریش باسمانكرد كێشەئەوەیە نازانیت نوسەر داوای چی دەكات و دەیەوێت چی بڵێت، لەلایەك دەڵێت مەعاوییە دەوڵەتی مەدەنی هەبووە، لەلایەكی دیكەش بەخوێنرێژو لادەر لەشوراو دژە نەیار ناوی دەبات سەیری لاپەرە82 بكە...
لەلاپەرە 90 لەپەرەگرافی كۆتایدا ئاماژە بەوە دەكات كە مرۆڤ لەبەهەشتیشدا تاوان و گوناه دەكات و قابیلییەتی ئەوەی تێدایە گوناه بكات، بەڵام ئاماژەی بۆهیچ تێكست یان دەق و راو سەرچاوەیەك نەكردووە...
یەكێكی دیكە لەو رەخنانەی لە نوسینە دەگیرێت ئەوەیە زۆر بێزاركەرو بێزانیاریی و لاوازەو دەڵێی بۆكۆڵانەكەی خۆیانی نوسیوەو موخاتەبەی دانیشتوانی گەرەكێكی شارۆچكەی عەربەت دەكات سەیری لاپەرە 102 بكەو خۆتان هەڵەو لاوازییەكانی نوسەر ببینن، بۆنمونە نازانێت جگەرە دەكێشرێت و عەرەق دەخورێتەوە، ئەو دەڵێت( جگەرە دەخوات و عەرەق دەخوات ).....پاشان زمانی نوسینەكەی ئەوەنە نوسینێكی ئاینی و مەزهەبییە ئەوەندە نوسین و لێكدانەوەیەكی سیاسی نییە بۆئەو ناوەی هەڵی بژاردووە سەیری لاپەرەكانی(105،تا109) بكە.
لاپەرە 118 دیسان باسی باشەی دەوڵەتی ئەمەوی و عەباسی و عوسمانی دەكات و دەڵێت (ئەم دەوڵەتانە مەركەزی نەبوون) لەكاتێكدا هەموو سەرچاوە مێژوییەكان ئەوەیان نەشاردۆتەوە كە لەو شارەزورو قەرەداخەوە باج و سەرانە كۆكراونەتەوەو براوەنتەوە بۆ ئەستەمبوڵ و شام، فەرمان بۆ دامەزراندنی والی و موتەسەڕیفەكان لەئەستەمبوڵەوە دەرچون.....نازانی دەیەوێت چی بڵێت...هەمتر دەچێتەوە سەر خوێنرێژی و تاوانەكانی مەعاوییە سەیری لاپەڕە 133 بكە
لەلاپەرە 135دا شتێك دەڵێت بێئەوەی ئاماژە بۆهیچ سەرچاوەیەك بكات وەك ئەوەی خۆی لەوێ بوبێت دەڵێت( ئەبرەهاتبوو بۆ روخانی كەعبەو گۆڕینی قیلە لەمەكەوە بۆ حەبەشە)
یەكێكی تر لەو هەڵانەی بەرێز ئارام قادر تێی كەوتووە، ئەوەیە بۆخستنەروی داتاوزانیاری پشتی بەنوسراوی فەرمی و داتای حكومی نەبەستووە بەڵكوو هاتووە نوسینی نوسەرێكی وەرگرتووە كەلەمیدیادا بڵاوی كردۆتەوە، بۆنمونە لەلاپەڕە 144دا زانیاری نوسیوە لەسەر موچەو ئیمتیازاتی سەرۆككۆمارو .......پەرلەمانتارپلەباڵاكان، نوسیویەتی سەرچاوە ڕوداو، الجزیرە، عربیە جدیدە..

پاشان ئەم پیاوە دیارە خۆی ماندوو نەكردووە بۆنوسینی ئەم بابەتە، چونكە ناكرێت باسی هێرشی مەغۆلەكان بكەیت، بەڵام بنوسیت سەرچاوە رۆژنامەی الاتحاد، وەك ئەوەی لەلاپەرە 146دا باسی كوشت و بری مەغۆلەكان دەكات، لەگەڵ بونی ئەو هەموو سەرچاوە مێژووییانە نوسیویەتی الاتحاد هەروەها لەسەر روداوەكانی وڵاتی بۆسنە ڕوەنداو میانمار بەهەمان شێوە پشتی بە كەناڵی الجزیرە بەستووە.....لەكاتێكدا دەیان سەرچاوەی باوەڕپێكراوی دیكە هەن، چونكە ئاشكرایە كەكەناڵەكانی راگەیاندن چەند لایەنگرانە هەڵسوكەوت لەگەڵ روداوەكان دەكەن.....
لەلاپەرە(157) دەڵێت( كوشتن لەسەر مەزهەب و ئاین، تەواو بابەتێكی سیاسییەو كارێكی نەشیاوە، لەولاشەوە دەڵێت عەباسی و ئەمەوی دەیان كوشتارو جینۆسایدیان كردووە)، نازانێ‌ چۆن لەو وەهم و خەیاڵاتەی هەیبووە بۆ عەباسی و ئەمەوی رزگاری ببێت....
ئارام قادر نزیكەی سی ساڵ ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی ئیسلامی بووە، كەچی لەلاپەرە 158 دەڵێت( خودا سورەتێكی قورئانی ناوناوە مونافقون) لەئێوە دەپرسم خوداناوی سورەتەكانی قورئانی نا، یان مرۆڤ؟ ئاخر ئەمە چ بێئاگاییەكە. بۆیە گومانەكەم بویە یەقین كە ئەو بەرێزانەی ئەركی پێداچونەوەی ئەم كتێبەیان لەئەستۆگرتووە یان نەیان خوێندۆتەوە یان وەكئەم هەڤاڵەمان بێئاگان...ئەمانەو زۆر شتی دیكەش بۆنمونە زۆرباسی ئەوە دەكات كەنابێت جیاكاری دینی و مەزهەبی و نەتەوەیی بكرێت كەچی لەلاپەرە(169 تا173) زۆر خراپ وتەنانەت پیس ناوی جولەكە دەبات....
لەسەرەتای كتێبەكەدا لەلاپەرە 69 دەڵێت  (مرۆڤە ساڵحەكان سەركەوتودەبن)، لەلاپەرە 214 دەڵێت (ئایدۆلۆژیاو دین و مەزهەب  پەیوەندی نییە بەسەركەوتنەكانەوە!!!! نمونەی هیندو یابان و چین دەهێنێتەوە.).... لەپێشەكی كتێبەكەدا دەڵێت( پشتم بەهیچ تەفسیرێك نەبەستووە بۆ وەرگێرانی ئایەتەكان چونكە راجیایی زۆر هەیە لەسەر مانای ئایەتەكان ) كەچی لەكۆتای كتێبەكەیدا لەلاپەرە 217 دەڵێت(سودم لە تەفسیری قورئانی پیرۆز بۆ زمانی كوردی( محمد ساڵح بامۆكی بینیوە) ئەمە چەندی بەچەند.....