چین ئەوروپا دابەش دەکات

2022-11-29

شوان جاف

 

پەرۆشی ئەڵمانیا بۆ بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین، سەرەڕای نیگەرانییەکانی ئەمریکا (لەسەرەتاى مانگى نوفمبر)
 بەڵام ڕیشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا ڕایگەیاند، بەناو "سەردەمی زێڕین"ی پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین کۆتایی هاتووە، سوێندیشی داوە هەڵوێستی بەریتانیا لەبارەی پەکین "پەرەپێدان"ی پێبدات (لە کۆتاى مانگى نۆفمبەر)...!!!
ئۆلاف شۆڵز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا لە 4ی ئەم مانگە گەیشتە چین و لەوێ چاوی بە هاوتا چینییەکەی شی جینپینگ کەوت، لە یەکەم سەردانی بەرپرسێکی ڕۆژئاواییدا بۆ پەکین لەدوای پەتای کۆرۆناوە، گەشتەکە تەنها (١١) کاتژمێری خایاند، کورتترین گەشت بۆ چین بوو سەرکردەیەکی ئەڵمانی. ئەم سەردانە لە ژێر ڕۆشنایی توندبوونەوەی گرژییەکانی پەیوەندییەکانی ڕۆژئاوا و چین دێت.

هۆکارەکانی سەردانەکەی شوڵتز:

گرنگترین ئامانج و پاڵنەرەکانی سەردانەکەی شوڵتز بۆ پەکین لەم کاتەدا بەم شێوەیەن:

١- پاشەکشەکردن لە دژە چینایەتی: "ئەگەر چین بگۆڕێت، دەبێت پەیوەندییەکانی ئەڵمانیا لەگەڵ چینیش بگۆڕدرێن"، شوڵز لە وتارێکی ڕۆژنامەی پۆلیتیکۆ پێش سەردانەکەی بۆ پەکین ئاماژەی بەوە کردووە. تەنانەت لە ژێر گۆڕانی هەلومەرجەکاندا، چین وەک هاوبەشێکی بازرگانی گرنگ بۆ ئەڵمانیا و ئەوروپا دەمێنێتەوە، ناتوانرێت لێی جیابکرێتەوە، ئەمەش لە ڕەوتی ئەڵمانیا بەرەو پتەوکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین دەردەکەوێت.

هەروەها ڕێبازێکی لەو شێوەیە نوێنەرایەتی پاشەکشەکردن دەکات لەو سیاسەتەی کە بەرلین لەلایەن وەزیری دەرەوەی بەرلین، ئانالینا بێربۆکەوە ڕایگەیاندووە، کە پشتڕاستی کردەوە کە هەوڵدەدات ستراتیژییەکی نوێ بەرامبەر بە چین پەرەپێبدات کە جیاوازە لە ڕێبازی هێورکردنەوەی ئەنگێلا مێرکڵ، ڕاوێژکاری پێشووی ئەڵمانیا. چاوەڕوان دەکرا کە ئەم سیاسەتە زیاتر دژە چینی بێت بەو پاساوەی کە، ڕاستەوخۆ دوای دەستبەکاربوونی، بێربۆک پەکینی بە "نەیارێکی سیستماتیکی" بەرلین وەسف کرد.

٢-  جەختکردنەوە لەسەر سەربەخۆیی بەرلین: شوڵتز حەزی دەکرد ڕزگاری بێت لە پشتبەستن بە پێگەی ئەمریکا لە ڕووی سیاسەتی دەرەوە بەرامبەر چین، بە کردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵیدا لەسەر بنەمای پراگماتیک و بە شێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی ئەڵمانیا بکات.

سەرەڕای ئەمەش شوڵتز جەختی لەوە کردەوە کە سەردانەکەی بۆ پەکین بە ڕاوێژ لەگەڵ هاوبەشە ئەوروپییەکان بووە و وەک بەرپرسێکی ئەوروپی سەردانی چین دەکات نەک تەنها بەرپرسێکی ئەڵمانی.

٣- پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوریەکان: یەکێک لە پاڵنەرە گرنگەکانی پشتبەستنی ئەڵمانیا بە هاوبەشی لەگەڵ چین، ئەو دۆخە ئابوورییە قەیراناویەیە کە ئەڵمانیا شاهیدییەتی، ئەمەش وای لێکرد لەم سەردەمەدا کار لەسەر پەرەپێدانی هاریکاری لەگەڵ چین بکات، بە لەبەرچاوگرتنی پێویستی ئابووری ئەڵمانیا بۆ ئەوە هاوبەشی ئابووری لە ژێر ڕۆشنایی ئەو جەنجاڵی پاشەکشەی کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە ئابووری ئەڵمانیا بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی وزە لە ژێر ڕۆشنایی کاردانەوەکانی شەڕی ڕووسیا و ئۆکرانیا.

لە میانی دیدارەکەیدا لەگەڵ سەرۆک شی، شوڵتز جەختی لەوە کردەوە کە هەوڵدەدات پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات پەرەپێبدات، هاوکات هاوکارییەکانی تریش بەرزبکاتەوە، وەک (گۆڕانی کەشوهەوا، ئاسایشی خۆراک، وڵاتانی قەرزاری زۆر، وزەی نوێ، زیرەکی دەستکرد و دیجیتاڵکردنی). هیچ بەڵگەیەک نییە لەسەر زاڵبوونی ڕەچاوکردنی ئابووری لە سروشتی ئەو شاندەی کە یاوەری شوڵتز بووە، بەو پێیەی شاندەکە نزیکەی ١٢ بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیا گەورەکانی ئەڵمانیا لە بوارەکانی (پزیشکی، وزە، پیشەسازی، ئۆتۆمبێل و ئەوانی دیکە لەخۆگرتبوو).

چین گەورەترین هاوبەشی بازرگانی و وەبەرهێنانی ئەڵمانیایە، بەو پێیەی قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی گەیشتە زیاتر لە (٢٤٥) ملیار یۆرۆ لە ساڵی ٢٠٢١. هەروەها وەبەرهێنانی ئەڵمانیا لە کەرتە جیاوازەکاندا لە چین هەیە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠٢٢ گروپی کیمیایی BASF کارگەیەکی لە باشووری چین کردۆتەوە و کۆی وەبەرهێنانەکانی تا ساڵی ٢٠٣٠ نزیکەی ١٠ ملیار یۆرۆ بووە، ئەمەش جگە لە وەبەرهێنانەکانی ئەڵمانیا لە بواری ئۆتۆمبێلدا، بەتایبەتی بە چڕبوونەوەی نزیکەی ٤٠%ی فرۆشی کۆمپانیای ڤۆڵکسواگن ئەڵمانی لە چین.

پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە کۆمپانیاکە ڕەتیکردووەتەوە کارگەکەی لە شاری شینجیانگ دابخات، ئەمەش دوای شەرمەزارکردنی نێودەوڵەتیی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچەکەدا. کۆمپانیاکە پلانی هەیە لەگەڵ کۆمپانیای تەکنەلۆژیای چینی هۆرایزۆن ڕۆبۆتیکس، کارێکی هاوبەشی گەورەی نەرمەکاڵا بکات، کە قەبارەی وەبەرهێنانەکەی ٢ ملیار یۆرۆیە.

واتا ستراتیژی و هێمادارەکان:
ڕوون بوو کە کۆبوونەوەی سەرۆک شی و ڕاوێژکاری بەریتانیا شوڵتز چەندین واتای هەبوو، کە دەتوانرێت بەم شێوەیە وردەکارییەکانی بخرێتەڕوو:
١- خێر و بەرەکەتی ئەڵمانیا بۆ سەردەمی (شی): سەردانەکەی شوڵتز دوای ماوەیەکی کەم لە دەستبەکاربوونی سەرۆک (شی) بۆ خولی سێیەم بوو بە سەرۆکایەتی چین. هەروەها یەکەم سەرکردەی ئەوروپایە کە دوای بیستەمین کۆنگرەی CPC سەردانی چین دەکات. ئاماژە بەوەشکراوە، سەردانەکە بۆ پەکین سەرەڕای ڕەخنەکانی ڕۆژئاوا لە سەرۆک شی، و ترسی گرتنەبەری سیاسەتی توندڕەو، چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوە، ئەمە جگە لە هەوڵەکانی واشنتۆن بۆ فشارخستنە سەر یەکێتی ئەوروپا بۆ ئەوەی هەڵوێستی توندتر بەرامبەر چین بگرێتەبەر، بەتایبەتی لەگەڵ سەبارەت بە سیاسەتەکانی بەرامبەر بە تایوان. هەروەها واشنتۆن دەیەوێت وەبەرهێنانەکانی ڕۆژئاوا لە چین دابەزێت، ئەمەش بۆ ئەوەی ئابووری چین لاواز بکات و بەمەش بەرزبوونەوەی پەکین بۆ ڕیزەکانی زلهێزەکان خاو بکاتەوە.

٢- خواستی پەکین بۆ بێلایەنکردنی نفوزی ئەمریکا: شی جەختی لە گرنگی ڕێزگرتنی یەکتری نێوان هەردوو وڵات کردەوە، لەگەڵ پەرۆشییان بۆ بەرەنگاربوونەوەی هاوبەش و ڕەتکردنەوەی ڕەخنە و دەستوەردان سەبارەت بە هاوبەشی نێوانیان، هاوکات کارکردن بۆ پاراستنی بوونی کەناڵە ڕاستەوخۆکانی پەیوەندیکردن لە نێوانیاندا، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە پەکین دەیەوێت کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی چین نەبێت، ئەڵمانیا نیگەرانە لە سیاسەتەکانی واشنتۆن بەرامبەر بە پەکین، بەتایبەتی ئەمریکا کە ئارەزووی فشارخستنە سەر وڵاتانی ئەوروپا دەکات بۆ ئەوەی هەڵوێستی دوژمنکارانە بەرامبەر چین بگرنەبەر.

٣- گرنگیدانی بەرلین بە لایەنەکانی مافی مرۆڤ: شوڵتز پێش گەیشتنی بۆ چین ڕایگەیاند کە بڕیارە هەندێک پرسی "سەخت" بۆ هاوتا چینیەکەی بوروژێنێت، لەوانە ڕێزگرتن لە ئازادییە مەدەنییەکان و مافی کەمە نەتەوەییەکان لە شینجیانگ، هەروەها وەک جەختکردنەوە لەسەر ئازادی و دادپەروەری بازرگانی نێودەوڵەتی.

شوڵتز پێش گەشتەکەی لەگەڵ چالاکوانانی دژە مافی چینیش گفتوگۆی کرد. دووپاتکردنەوەی ڕەتکردنەوەی ئەڵمانیا لە زۆرێک لە پراکتیزە و پێشێلکارییەکانی چینی. ئیتر باسی جەختکردنەوەکەی لەسەر گرنگی ئاڵوگۆڕی بیروڕا و پەیوەندیکردن لەگەڵ لایەنی چینی لەسەر پرسە مشتومڕاوییەکانی نێوانیان ناکەم.

لەلایەکی دیکەوە چین هۆشداری دا لە هەر جۆرە دەستوەردانێک لە کاروباری ناوخۆی وڵاتەکەی، هەر تۆمەتێکیشی ڕەتکردەوە کە پەیوەندی بە مافی مرۆڤ و هەلومەرجی ناوخۆی وڵاتەکەیەوە هەبێت، بەگوێرەی ئەوەی کە لەلایەن وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە، ژاو لیجیانەوە ئاماژەی پێکراوە، ئەمەش بەو مانایەیە کە پەکین ڕەتیدەکاتەوە لەگەڵ بەرلین بگەنە لێکتێگەیشتن لەسەر ئەم پرسانە.

٤-  هەوڵی شوڵتز بۆ ئیدانەکردنی ڕووسیا: شوڵتز دووپاتی کردەوە کە سەرکەوتوو بووە لە پاڵنانی پەکین بۆ ئەوەی هەڵوێستی توند بەرامبەر ڕووسیا بگرێتەبەر، بە پشتڕاستکردنەوەی ئەوەی کە هەردوو وڵات ڕێککەوتوون لەسەر دژایەتیکردنی هەر جۆرە بەکارهێنانێکی چەکی ئەتۆمی لە شەڕی ڕووسیا و ئۆکرانیادا، کە هەڵگری چەکی ناڕاستەوخۆیە ئیدانەکردنی مۆسکۆ، بە پاساوی ئەوەی کە ئەو مۆسکۆیە کە خاوەنی چەکی ئەتۆمییە، و هەڕەشەی بەکارهێنانی دەکات، بەڵام گێڕانەوەی چینی کەمتر ڕەخنەی لە ڕووسیا گرت، چونکە ئاماژەی بەوەدا کە شی دڵنیایی دەداتە شوڵتز کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت دژی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی بێت یان هەڕەشەی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی، و ڕۆڵ دەگێڕن لە ڕێگریکردن لە قەیرانی ئەتۆمی لە ئۆراسیا.

هەروەها شوڵتز داوای لە هاوتا چینیەکەی کرد کە کاریگەری وڵاتەکەی بەکاربهێنێت بۆ ئەوەی فشار بخاتە سەر ڕووسیا، چاوەڕوان ناکرێت بەرلین لەم هەوڵەدا سەرکەوتوو بووبێت، بەتایبەتی کە پەکین وەشانی ڕووسیی ململانێکان پەسەند دەکات، کە سەرهەڵدانی شەڕ دەخاتە ئەستۆی ئەمریکا و هەوڵەکانی بۆ درێژکردنەوەی ناتۆ بۆ سنوورەکانی ڕووسیا.

دابەشبوونی ناوخۆ و ڕۆژئاوا: 

ئەم سەردانە کاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، و چەندین ئاماژە و کاردانەوەی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرت، ڕەنگە دیارترینیان بریتی بن لە:

١-  ناکۆکییەکانی هاوپەیمانی حکومەتی ئەڵمانیا: شوڵتز ڕێبازێک دەگرێتەبەر کە ئامانجی بەهێزکردنی پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەکانە لەگەڵ چین بەشێوەیەکی پراگماتیک، هاوکات ئەندامانی هاوپەیمانی حکومی نیگەرانییەکانیان لەبارەی زیادبوونی وابەستەیی پیشەسازییەکانی ئەڵمانیا بە چین تا ڕادەیەک زیاد دەکەن کە هەڕەشە لە سەربەخۆیی ئابووری ئەڵمانیا دەکات، لە دووبارەکردنەوەی سیاسەتی ڕاوێژکاری ئەڵمانیادا ئەوەی پێشوو، ئەنجێلا مێرکڵ، ڕەتیکردەوە پشتبەستنی ئابووری ئەڵمانیا بە سەرچاوە وزەی ڕووسیا کەم بکاتەوە.

وە وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ئەم هەڵوێستەی دەربڕی، بەو پێیەی ئاماژەی بەوەدا کە ئەو هەڵانەی لە ڕابردوودا لە پەیوەندی لەگەڵ ڕووسیادا کراوە، پێویستە لە مامەڵەکردن لەگەڵ چین دوور بخرێنەوە، ئەمە جگە لەوەی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان ئەم ڕێبازە ڕەتدەکەنەوە لە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ چین، وەک یەکێتی دیموکراتی مەسیحی.
پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە ناکۆکییەکانی ناو حکومەتی ئەڵمانیا لەم دواییانەدا توندتر بوون بەهۆی ڕێگەدان بە کۆمپانیای کەشتیوانی چینی "کۆسکۆ" بۆ کڕینی پشکێک لە تێرمیناڵی کۆنتێنەر لە بەندەری هامبۆرگ لە ترسی دەستخستنی چینی ژێرخانی ستراتیژی ئەڵمانیا، بەڵام ئەڵمانییەکە ڕاوێژکارەکە ڕۆیشت و ڕەتیکردەوە گوێڕایەڵی بانگەوازەکان بێت بۆ ڕەتکردنەوەی ئەو گرێبەستە لەبەردەم ٦ وەزیر، و کۆمپانیاکە ڕێگەی پێدرا پشکێکی کەمینە بەدەستبهێنێت.

لەلایەکی دیکەوە هۆشدارییە ئابووری و هەواڵگرییەکانی نێو ئەڵمانیا زیادی کردووە سەبارەت بە مەترسییەکانی زیادبوونی پشتبەستنی ئابووری بە چین بۆ هەناردەکردن و بۆ کەرەستەی خاو و کەرەستەی زەوی دەگمەن، کە چین لە هەناردەکردنیدا زاڵە، بەڵام هۆشدارییەکانی وەزارەتی کاروباری ئابووری (سەرکردایەتیی لەلایەن پارتی سەوزەوە) هەروەها وەزارەتی دەرەوە حکومەتەکەی بە سەرۆکایەتی شوڵتز و لەگەڵ ئەودا کۆمەڵگەی پیشەسازی ئەڵمانیا بێهیوا نەکرد، بەهۆی هەنگاونان بۆ پێشەوە لە بەهێزکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ چین.

٢- ئەگەری دابەشبوونی ئەوروپی-ئەمریکی: هەندێک لە خەمڵاندنەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە نزیکبوونەوەی ئەڵمانیا و چین ڕەنگە زیان بە پەیوەندی ئەڵمانیا لەگەڵ ئەمریکا بگەیەنێت لە کاتێکدا جیاوازی نێوان جەمسەرەکانی ئەمریکا و چین لە چوارچێوەی پەرەسەندنی شەڕی تەکنەلۆژی نێوانیان و ململانێ لەسەر تایوان، بەو پێیەی هەنگاوەکانی ئەڵمانیا بە شێوەیەک دێن دژ بە ئاراستەکانی ئەمریکا، کە ڕەنگە ئەڵمانیا بخاتە بەردەم فشارەکانی ئەمریکا بۆ سنووردارکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین.

ئەم سەردانە ڕەنگە پاڵ بە سەرکردەکانی تری ئەوروپاوە بنێت بۆ ئەوەی هەنگاوی هاوشێوە بنێن و نزیکبوونەوە لەگەڵ چین بەرز بکەنەوە، وەک ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا، بە گوتەی ڕۆڤێتز، ماکرۆن پێشنیاری یاوەری شوڵتزی کردووە لەو سەردانەدا بۆ ئەوەی کاریگەرییەک لەسەر یەکگرتوویی یەکێتی ئەوروپا بدات، بەڵام شوڵتز ڕەتیکردەوە پێشنیارەکە.

لە کۆتاییدا، سەردانەکەی شوڵتز بۆ پەکین ڕەنگدانەوەی خواستی بەرلینە بۆ ئەوەی خۆی لەگەڵ سیاسەتی ئەمریکادا نەناسێنێت کە ئامانجی دژە چینە، بە لەبەرچاوگرتنی بێتوانایی ئابووری ئەڵمانیا لە بەرگەگرتنی پچڕانێکی لەو شێوەیە لەگەڵ پەکین، بەتایبەتی دوای ئەوەی بەرلین تێچووی ئابوورییەکی زۆری دا بەهۆی مەیلەکەیەوە بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە سەرچاوەکانی وزە، ڕووسی لەسەر پاژنە.
ڕیشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا ڕایگەیاند، بەناو "سەردەمی زێڕین"ی پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین کۆتایی هاتووە، سوێندیشی داوە هەڵوێستی بەریتانیا لەبارەی پەکین "پەرەپێدان"ی پێبدات.

ئەمڕۆ (٢٩/١١/٢٠٢٢) سوناک لە یەکەم وتارەکەیدا لە سیاسەتی دەرەوەدا، پەیوەندییە ئابوورییە نزیکەکانی لەگەڵ چین بە "بێهەڵوێست" وەسفکرد.
جەختیشی لەوە کردەوە کە شانشینی یەکگرتوو لە ئێستادا پێویستی بە گۆڕینی بیرکردنەوەی دیدەوانی بە "پراگماتیزمی بەهێز" هەیە لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ڕکابەرەکانیدا.
بەڵام ناوبراو هۆشداری دا لە "قسەی جەنگی سارد"، جەختی لەوە کردەوە کە ناتوانرێت گرنگی جیهانی چین پشتگوێ بخرێت.
سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ڕووبەڕووی فشاری پەرلەمانتارانی پارتی پارێزگاران بووەتەوە، کە پۆستیان لە حکومەتدا نییە، بۆ ئەوەی لە مانگی ڕابردووەوە وەک سەرۆکی پارتەکە و سەرۆکوەزیرانی وڵاتەکەی دەستبەکاربووە، هەڵوێستێکی جەختکەرەوەتر لەبارەی چینەوە بگرێتەبەر.