کارۆخ خۆشناو
هەرێمی کوردستان (وەک دیفاکتۆ) دوای راپەڕینی ساڵی (1991) و کۆڕەو بڕیاری (688) دروست بوو، بەڵام لە رووی یاسایی و دەستووریەوە (وەک هەرێمێکی فیدراڵ) دوای پرۆسەی ئازادی عێراق لە ساڵی (2003) و دواتر نووسینەوەی دەستووری عێراق لە ساڵی (2005) بە فەرمی دانی پێدانرا، هەروەک لە بەندی پێنجەمی دەستووری نوێی عێراقدا و لە ماددەکانی (117 و 120 و 121) ئاماژە بە مافەکانی هەرێم کراوە، بەتایبەت لە ماددەی (120)دا دەڵێت:
،،
"هەرێم دەستوورێک بۆخۆی دادەڕێژێت، هەڕەمی دەسەڵاتەکانی هەرێم و میکانیزمی بەکارهێنانی ئەم دەسەڵاتانە دیاریدەکات بەمەرجێک ناکۆک نەبێت لەگەڵ ئەم دەستوورەدا"
پێموایە ئێستا یەکێک لە کێشە سەرەکییەکانی هەرێمی کوردستان نەبوونی دەستوورێکی هاوچەرخ و دادپەروەرە کە ئەرک و ماف بەشێوەیەکی یەکسان دابەش بکات و لەژێر سایەیدا هەموو دامودەزگا مەدەنی و سەربازییەکان رێکبخرێن و سنوور بۆ هەرسێ دەسەڵاتی (یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری) دابنرێت لە پێناو گەیاندنی کەشتی هەرێمی کوردستان بە کەناری ئارام، هاوشێوەی (هەرێم و وڵاتە) پێشکەوتووەکانی جیهان، واتە دەستوورێک لە پێناو رێگریکردن لە گەندەڵی و بەدیهێنانی دادی کۆمەڵایەتی، بە جۆرێک کە دەرفەتی کاری یەکسان بۆ سەرجەم دانیشتووانی هەرێم بڕەخسێنرێت و ئەرک و ماف بەشێوەیەکی دادپەروەرانە دابەش بکات، بە بێ رەچاوکردنی جۆری رەگەز و رەنگ و ئایین و نەتەوە و ئایدیۆلۆژیا.
نزیکەی سێ هەفتەی دیكه ئەو ماوەیە تەواو دەبێت، کە پەرلەمانی کوردستان دیاریکردبوو بۆ پارتە سیاسییەکانی هەرێم تاکو بۆچوون و سەرنجەکانیان سەبارەت بە تەواوکردنی پڕۆژەی نووسینەوەی دەستووری هەرێم دەرببڕن، لێرەدا پێویستە ئەم پرسە زۆر بە گرنگییەوە وەربگیرێت، چونکە دەستوور (گرێبەستێکی کۆمەڵاتییە و دایکی هەموو یاساکانە) ئەگەر پڕۆژەکە تەواو بکرێت و بخرێتە بواری جێبەجێکردن، ئەوا دەبێتە فریادڕەس بۆ چاککردنی بارودۆخی هەرێمی کوردستان، بە مەرجێک هەموو لایەنەکان بە ئیرادەیەکی بەهێزەوە بێنە پێشەوە، تاکو هەوڵبدرێت (دەستووری هەرێم) بکرێتە ڤاکسینی پەتای (پەرتەوازەیی کوردستان) بۆ ئەوەی زاڵ بین بەسەر ئاسته‌نگه‌كانی ئەم قۆناغە هەستیارە، چونکە راستییەکی حاشاهەڵنەگرە کە پەتای (پەرتەوازەیی کوردستان) ترسناکترە لە پەتای (کۆرۆنا).
لەم قۆناغەدا گرنگە ئێمەی کورد سوود لە ئەزموونی وڵاتان وەربگرین و ئەوەمان لەبەرچاو بێت کە زۆربەی وڵاتانی پێشکەوتووی جیهان بە هۆی نووسینەوەی (دەستوور)ەوە توانیویانە بەسەر کۆسپەکاندا زاڵ بن و کۆدەنگی دروست بکەن و سەقامگیری بەرپا بکەن، بۆ نموونە سەرەکیترین فاکتەری گەشەسەندن و زلهێزبوون و سەرکەوتنی ئەمه‌ریکا، هەبوونی دەستوورێکی کورت و پوخت و پڕ مانایە، کە تەنیا لە (7) ماددە پێکهاتووە و لە سەر ئاستی جیهان بە کۆنترین دۆکیومێنتی نووسراوی کارپێکراو هەژمار دەکرێت، کە تەمەنی (231) ساڵە و تاکو ئێستاش کاری پێدەکرێت.
،،
ئەگەر باوکانی دامەزرێنەری ئەمه‌ریکا زیاتر لە دوو سەد ساڵ لەمەوبەر توانیبێتیان هەنگاوێکی لەم شێوەیە بهاوێژن و دەستوورێک بنووسنەوە، بۆچی ئێمەی کورد نەتوانین سوود لە ئەزموونی ئەوان وەربگرین و هەنگاوێکی لەم شێوەیە بهاوێژین؟
لە کۆتاییدا دەتوانین بڵێین وێنەی هەرێمی کوردستان لە رێگای تەواوکردنی پڕۆژەی (دەستوور)ەوە جوانتر و گەشاوەتر دەبێت لە ئاستی ناوەندە نێودەوڵەتییەکاندا، هەروەها دەستوورێکی هاوچەرخ رۆڵی فریادڕەس دەبینێت بۆ پاراستنی قەوارەی هەرێم لە هەموو هەڕەشە ناوخۆیی و دەرەکییەکان، بە مەرجێک دەستوورێکی رێزلێگیراو بێت و بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە، نەک تەنیا وەک مەرەکەبی سەر کاغەز بمێنێتەوە!
لەم چوارچێوەیەدا ئەرکی سەر شانی هەموولایەکمانە، بە گیانێکی نەتەوەیی و نیشتیمانییەوە هاوکار و هاندەر بین بۆ نووسینەوەی (دەستوورێکی هاوچەرخ) لە پێناو رووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەکان و سوود وەرگرتن لە دەرفەتەکان.
٭ سەرۆکی ئەنیستیتۆی توێژینەوەی (ئەمه‌ریکی-کوردی)