عێراقی دوای هەڵبژاردن دەكەوێتە ژێر عەمامەكەی موقتەدا سەدر

لە دوای ئەوەی داعش لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٤ دا لەماوەیەكی كەمدا دەستی بەسەر نزیكەی نیوەی خاكی عێراقدا گرت و سوپا و دام و دەزگا ئەمنیەكان. داڕووخان و داعش گەشتە سنورەكانی هەولێر و بەغداد.

لێرەوە ئەمەریكا لە دوای سێ ساڵ لە كشانەوەی لە عێراق جارێكیتر گەڕایەوە عێراق، بەڵام. ئەمجارەیان. بە ستراتیژێكی نوێی و گۆڕانكاری لە سیستەمی سیاسی عێراقدا گەڕایەوە ئەویش دورخستنەوەی حیزبی دەعوەو مالیكی بوو لە دەسەڵات.

بۆ ئەم مەبەستە لەمانگی ئەیلولی ٢٠١٤ ئیدارەی ئۆباما لە نامەیەكدا بۆ مالیكی دوو بژاردەی خستە بەردەمی ئەویش سەپاندنی سزا بەسەر مالیكیدا یان كشانەوە لە دووبارە گرتنە دەستی پۆستی سەرۆكایەتی وەزیران.

مالیكی بژاردەی دووەمی هەڵبژاردو عەبادی كە كەسێكی نزیكی مالیكی و ئەندامی مەكتەبی سیاسی حیزبی دەعوە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران هەڵبژێردرا، بەو مەرجەی دەستبەرداری حیزبی دەعوە و مالیكی بێت.

بەڵام لە دوای سێ ساڵ لە دەسەڵاتی عەبادی هەرچەندە سەركەوتوو بوو لە شەڕی داعشدا بەڵام ئەمەریكا خستە ناو گێژاوێكی ترەوە، ئەویش بەهێزبوونی دەسەڵات و نفوزی ئێران و دەركەوتنی میلیشیای چەكدارەكانی بوو، هەربۆیە لێرەوە كارتی عەبادیش سوتاو ئەمەریكا ڕێگری كرد كە بۆجاری دووەم پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت.

لە دوای هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ ئەمەریكا لە عێراق لە ئەوپەری لاوازیدا بوو بەهۆی زیادی بوونی نفوزی ئێران و میلیشیا شیعەكانەوە و هاوكات كارتی عەبادی سوتابوو، هەر بۆیە ئەمەریكا نزیك بوو لە ئەوەی كۆتایی بە نفوز و دەسەلاتی بێت

،،

چونكە ئێران عادل عبدلمەهدی وەك سەرۆك وەزیران سەپاند و لە پشت پەردەشەوە ژەنڕاڵێكی ئێرانی حكومی عێراقی دەكرد كە قاسمی سولەیمانی بوو.

ئەمەش وایكرد كە نەك تەنها لە ڕووی سیاسیەوە بەڵكو لە رووی ئابووری ئەمنیشەوە ئێران. و ملیشیاكانی بەتەواوی دەستیان بەسەر جومگە سەڕەكیەكانی عێراقدا گرت بەجۆرێك دزەییان. كردە ناو باڵوێزخانەی ئەمەریكا لە بەغددا.

ڕێكەوتنی نهێنی سەدر و ئەمەریكا

ئەگەرچی موقتەدا سەدر یەكەم سەركردەی شیعە بوو كەلە ساڵی ٢٠٠٤ جیهادی دژی ئەمەریكا ڕاگەیاند و میلیشیاكانی سوپای مەهدی دامەزراند كە ژمارەیان لە نێوان٧-٩ هەزار چەكداردا دەبوو لە ساڵانی ٢٠٠٥-٢٠٠٩ بەرپرسیاری كوشتنی ١٢٣٠ سەربازی ئەمەریكا بوون.

لە ئەو قۆناغەدا ئێران. پشتیوانی سەدری دەكرد بۆ شوێنكردنەوەی ئەجنداكانی لە عێراق و لە كۆتاییدا لە ژێر فشاری سەدردا لە ساڵی ٢٠١١ ئەمەریكا لە عێراق كشایەوە، بەڵام سەدر لە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بوو بەهێزێكی پەڕاوێزخرا و ئێران. پشتی بەردا و پشتیوانی مالیكی دووژمنی سەر سەختی سەدری دەكرد.

ئەگەر چی سەدر هاوشان. لە گەڵ سونەكاندا لە ٢٠١١-٢٠١٣ جوڵێنەری خۆپیشاندانی پارێزگا سونییەكان. بوو بەڵام بەهۆی هەژموونی ئێرانەوە ڕێگر لەهەوڵەكانی سەدر كرا بۆ لادانی مالیكی.

بەهەمان شێوە لە ڕووی سیاسیشەوە سەدر بەهاوكاری بارزانی و ئەیاد عەلاوی لە ساڵی ٢٠١٢ هەوڵی لادانی مالیكی كرد بەڵام. ئێران لە ڕێگەی مام جەلالەوە هەوڵەكەی شكست پێهێنا سەدر بڕیاریدا لە ماڵەكەی خۆیدا لە "حەنانە" مان بگرێت.

لەدوای دەركەوتنی داعش و دوورخستنەوەی مالیكی سەدر دەرفەتێكی زێڕینی بۆ ڕەخسا و گەڕایەوە گۆڕەپانەكە و میلیشیاكانی سەرایا سەلامی دروست، بەڵام دروستكردنی زیاتر لە ٦٧ ملیشیای چەكداری لەژێر ناوی حەشدی شەعبیدا ڕێگر بوو لەئەوەی سەدر بەخەونەكەی بگات.

هەربۆیە بەناچاری هەوڵی بەهێزكردنەوەی پەیوەندییەكانی لە گەڵ ئێراندادا بەڵام لە دوای هەڵبژاردنی سالی ٢٠١٨ ئێران جارێكی تر دەستبەرداری سەدر بوو لەبەرامبەر میلیشیاكاندا ئەمەش سەدری تەواو تووڕەكرد، ئەمەش وایكرد كە لە مانگی ئابی ساڵی ٢٠١٩ سەدر وەفدێك بەسەرۆكایەتی ئەحمەد سەدری برازای بنێرێتە واشنت و وەفدەكە لەگەڵ ئەنجومەنی ئاسایشی ئەمەریكا و سی ئای ئەی و كۆشكی سپی و وەزارەتی دەرەوەدا كۆبوونەوە و گەشتنە ڕێككەوتن بۆ هاوكاری كردنی سەدر لە گۆڕەپانی سیاسی عیراقدا.

،،

هاوكات لەسەر ئاستی ناوچەكەش سەدر سەردانی سعودیە و ئیماراتی كرد بۆ ئامادەسازی بۆ جێبەجێكردنی ڕێكەوتنی سەدر و ئەمەریكا بۆ ڕێگری سنوردار كردنی نفوزی ئیران. لە عێراق.

لە كۆتای مانگی ئەیلولی ٢٠١٩ سەدر داوای خۆپیشاندانی ملیۆنی كرد و شۆڕشی تشرینی شیعەكان هەڵگیرسا، كە دروشمەكانیان دژایەتی ئێران. و میلیشیاكانی حەشد بوو، لەبەرامبەردا ئێران هەوڵی سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكان و تیرۆركردنی خودی موقتەدا سەدریاندا لە ڕێگەی فڕۆكەی دوورونی بۆمب ڕێژكراوە بەڵام سەر كوتكردنی خۆپیشاندان. و تیرۆركردنی سەدر بە بڕیاری قاسمی سولەیمانی شكستی هێنا.

خۆپیشاندانە فراوانتر بوو و ئەمەریكاش قاسمی سولەیمانی لە كوتایی ساڵی ٢٠١٩ تیرۆركرد و ئەمەش گۆڕەپانەكەی بۆ سەدر و خۆپیشاندەران چۆڵكرد و لە ئەنجامدا بووەهۆی دەستلەكار كێشانەوەی حكومەتەكەی عبدالمەهدی و نفوزی ئێران لە عێراق گورزێكی گورچك بڕ و كاریگەری بەركەوت.

لە ٨ حوزەیرانی ساڵی ٢٠٢٠ دا كاندیدەكەی سەدر و ئەمەریكا كە مستەفا كازمی سەرۆكی دەزگایی هەواڵگەی عێراق بوو وەك سەرۆك وەزیرانی نوێ هەڵبژێردرا كە ئامانجی حكومەتەكەی سنورداركردنی دەسەڵاتی ئێران و میلیشیاكانی و ئامادەكاری بوو بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە كە میلیشیاكانی حەشد لە گۆڕەپانی سیاسیدا دەسەڵاتیان سنوردار بكرێت.

سەدر عەمامەكەی لەتاران و بەرژەوەندیەكانیلە واشنتۆنە

تیێزێكی باوی كیسنجەری هەیە دەڵێت ( ئەمەریكا دۆست و دووژمنی نیە بەڵكو بەرژەوەندی هەیە) لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر سەدر لە ڕابردوودا دووژمنی ئەمەریكا بووبێت ئەوا لە ئێستادا بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا وادەخوازێت كە سەدر دۆست بێت، ئەم هاوكێشەیەش بۆ سەدریش بەهەمان شێوە دروستە چونكە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا و سەدر لە ئێستای عێراقدا هاوتەریبە لەبەر چەند هۆكارێك:

١-موقتەدا سەدر سەركردە و مەرجەعێكی ئاینی شیعەی عێراقە بەڵام جیاواز لەگەل مەرجەعەكانی تری عێراقی مەرجەعێكی عروبە خوازەو باوەڕی بەمەرجەعیەتی ناوخۆی عێراقی هەیە نەك دەرەكی.

٢- ئەمەریكا و سەدر لە سنورداری دەسەڵات و نفوزی ئێران لە عێراقدا هاوبەشن هەردوولا دەیانەوێت سنورێك بۆ ئێران. دابنێن و بەبێ هاوكاری یەكتر ئەم كارە ئەستەمە.

٣- بەهەمان شێوە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی لە یەك كاتدا دوژمنی ئەمەریكا و سەدرن و هەڕەشە لە بەرژەوەندی هەردولایان دەكات.

٤-سەدر خەونی گەشتن بە كورسی مەرجەعیەتی سیاسی هەیە لە دوای مردنی سیستانی كە ئێستا دۆخی تەندروستی نا جێگیرە و تەمەنی هەڵكشاوە، بەهەمان شێوە ئەمەریكا لە ئێستاوە ئامادەكاری دەكات بۆ دوای مردنی سیستانی و ڕێگری لەئەوەی ئێران دەست بەسەر مەرجەعی یەكەمی شیعەكاندا بگرێت كە نەجەف و كەربەلایە.
٥- هەروەها لە ڕووی سیاسیشەوە تا كە هێزی ڕێكخراو یەكگرتووی شیعە سەدرییەكانە كە ئەمەش بۆ ستراتیژی درێژخانەی ئەمەریكا گرنگە و كەمتر مەترسی دابەشبوونیان هەیە.

٦- لە ڕووی مەزهەبیەتی سیاسی شیعەشەوە سەدر باوەڕی بە ویلایەتی فەقیهی ئێران نیە و ئەمەش بۆ ئەمەریكا گرنگە

،،

چونكە نایەوێت دەوڵەتێكی ئاینی شیعە لە عێراق دروست بێت هاوشێوەی ئێران.

ئەمانە و چەند هۆكارێكی تر وادەكات كە دڵۆپەی بەرژەوەندیەكانی سەدر و ئەمەریكا برژێنە یەك جامەوە، بەڵام ئایا سەدر لە دوای هەڵبژاردن هەڵوێستی چی دەبێت؟ ئایا ئێران لە گەمەكانی ئەمەریكا و سەدر بێدەنگ دەبێت؟ شەقامی عێراقی سەدریان وەك مەرجەع قبوڵە؟ هەڵوێستی كورد و سونە چی دەبێت لەبەرامبەر ستراتیژی ئەمەریكادا؟ئەمانە ئەو گریمانانەن كە گرەنت نەكراون و لە دوای هەڵبژاردن ڕوون دەبنەوە.

دەرئەنجام

١- بەپێی پێشبینیەكان سەدر براوەی هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق دەبێت و ڕۆڵی یەكلای كەرەوەی دەبێت لە دیاریكردنی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقدا.

٢- لە دوای خۆپیشاندانەكانی تیشرین و هاتنەسەردەسەڵاتی كازمییەوە حكومەت و جومگە سەرەكیەكانی وەك بانكی ناوەندی و هەواڵگری و سوپا و ئاسایشی نیشتیمانی ڕادەستی سەدرییەكان كراون.

٣- دەوڵەتی قوڵی مالیكی و ئێران لەلایەن كازمییەوە بنكۆڵ كراوە ئەمەش لەبەرژەوەندی سەدر و ئەمەریكایە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا.

٤-هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق قۆناغێكی ڕاگوزەر دەبێت لەنێوان عێراقی دوای سەدام و عێراقی ئایندەدا و ئەمەریكا و كەنداو ئێران گرەوی لەسەر دەكەن، هەربۆیە مەترسی ئەنجامنەدانی یان یان. پشێوی گرژی پێش و دوای هەڵبژاردن ئەگەرێكی كراوەیە لە ژێر كاریگەری گۆڕانكارییە. ناوچەییەكاندا

٥- بۆ سەدر گرنگە مەرجەعیەتێكی سیاسی لە كوردستان هەبێت كە دژی حەشد و ئێران بێت و هاوكاری بێت لەگەشتن بە كورسیەكەی سیستانی.

٦- لە هەڵبژاردنی داهاتوودا سەدر كاندیدی ڕاستەوخۆی لە ڕەوتی سەدر نابێت چونكە نایەوێت هێز و جڵەوی شەقام لەدەست بدات ، بەڵكو دەیەوێت لە پشت پەردەوە سەرۆك وەزیران دیاری بكات بەهاوكاری ئەمەریكا و كورد.

٧- سەدر پشتیوانی ئەمەریكا و كەندا و ئیسرائیل دەكات بە قەڵغانی بەرگری لەبەرامبەر هێرش و كاردانەوەكانی ئێراندا، مردنی خامەنەئی و گۆڕانكاری لە ئێران،عێراق بەتەواوی دەخاتە ژێر عەمامەكەی موقتەدا سەدرەوە.