د. كامەران مەنتك
یەكێك لەبنەما سەرەتایی وسەرەكیەكانی هەر هەڵبژاردنێك بوونی متمانەیە بەو هێزو لایەنانەی ركابەری دەكەن وئەو دامودەزگایانەی هەڵبژاردنەكە بەڕێوە دەبەن، ئەگەر ئەو متمانەیە لەئارادا نەبێت هەڵبژاردن لەپڕۆسەیەكی دیموكراسی وبەكارهینانی مافیكی مەدەنی، دەبێتە گاڵتەجاری وفریودانی خەڵك، لەبەرئەوەی نەك ئەو گۆڕانكاریانە ناهێنێتە دی، كە خەلك دەیانەوێت لەرێگای دەنگدانەوە بەدەستی بێنن، بەڵكو دۆخە چەقبەستووەكە درێژ دەكاتەوە ودەرفەتێكی تر بۆ گەندەڵكاران وئەو هێز وكەسانە دەڕەخسێنێت، كە بەدەستی ئەم وئەو كاردەكەن ولەپیناو بەرژەوەندیە كەسیەكانی خۆیان دەجەنگن!
راستە دوای راپەڕین لە هەرێمی كوردستان ودوای رووخانی رژێمی بەعسیش لەئێراق خەلك بەخۆشحالی وگەرم وگوڕیەوە بەرەو سندووقەكانی دەنگدان هەنگاوی نا
،،
بەلام بەهۆی ئەو دۆخە سیاسی وكۆمەڵایەتی ورۆشنبیریەی لەناوەخۆی ئەو ولاتە وژینگەسیاسیە هەرێمیەكەیدا هەبوو، تا ئێستا هیچ هەڵبژاردنێكی پاك لەو وڵاتەدا نەكراوە
لەزۆربەی هەڵبژاردنەكاندا دەنگی ناڕازی بەرزربۆتەوە وهێزەكان یەكتریان بەساختەكردن وگۆڕینی دەنگەكان تۆمەتبار كردووە، بەڵام لەكۆتایدا بەرژەوەندیەكانی خۆیان رێكخستووە ولەسەر دابەش كردنی كورسیەكانی پەرلەمان رێككەوتوون! بەمەش ئەو هەلبژاردن ودەنگدانەی خەلكیان لە كرۆكەوە پووچەڵ كردۆتەوە وهیچ بەهایەكیان بۆ نەهێشتۆتەوە، سەدان ملیۆن دۆلاریان لە موڵكی گشتی بەهەدەرداوە وهەڵبژاردنەكە جگە لە پڕۆسەیەكی قێزەونی فریودانی خەلك وشانۆگەریەكی پووچگەرایی زیاتری لێبەرهەم نەهاتووە.
ئەم بێمتمانەییە بۆتە هۆی ئەوەی ، هەڵبژاردن لەدوای هەلبژاردن رێژەی بەشداریكردنی خەڵك كەمتر بێتەوە ولەجیاتی ئەوە بیر لەوە بكریتەوە، كە ئایا چۆن دەنگ بدەن ودەنگ بەچ لایەنێك بدەن بۆئەوەی گۆڕانكاری لە دۆخی وڵات ئەنجام بدەن، لەبەر بێهیوابوون لەهەموو لایەنەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسی ئێراق بەگشتی، خەڵك بیر لەوە دەكاتەوە بچێت بۆ دەنگدان ودەنگەكەی خۆی بسووتێنێت، تاوەكو دەنگەكەی ساختە نەكرێت وكەسێكی تر سوودی لیوەرنەگرێت، یاخود لەبنەڕەتدا بایكۆتی هەڵبژاردنەكە بكات ونەچێتە دەنگدانەوە؟!
ئێستا لەهەریمی كوردستان گفتوگۆیەكی چڕ لەسەر ئەو دوو بیرۆكەیە هەیە، لایەن وهێزە سیاسیەكان بەگەرمی هانی خەلك دەدەن بۆئەوەی بەشداری هەڵبژاردنەكان بكەن وئەگەر لەگەڵ هیچ لایەكیشدا نەبوون، دەنگەكانی خۆیان بسووتینن! بەڵام ئاڕاستەیەكی تر داوای بایكۆتكردن دەكات.
دیارە بایكۆت كردن ودەنگ سووتاندن دوو پڕۆسەی سیاسی جیاوازن وهەریەكەی واتا وكاریگەری خۆی هەیە. وەك ئاماژەی پێكرا، لایەنەكان داوای بەشداریكردن دەكەن، خۆیان وەك خەمخۆر ورۆشنبیر ودڵسۆز نیشان دەدەن بە لێبوردەییەوە داوا پەیام بۆ خەڵك دەنێرن، بەشداری هەڵبژاردنەكان بكەن، دەست بەرداری ئەو مافەی خۆیان نەبن ودەنگ بەكاندیدەكانی ئەوان بدەن، ئەگەر هەر نا دەنگەكانیان بسوتێنن، دیارە ئەمەش شێوازێكە لەفریودانی خەڵك، لەبەرئەوەی تەنیا چوون بۆ دەنگدان، واتای شەرعیەتدانە بە پڕۆسەیەك، كە لەبنەڕەتدا جێگای متمانە نیە، ئەوان دەیانەوێت زۆرترین خەلك بەشداری بكات، لەكۆتایشدا، بەهۆی كەموكوڕیەكان وڕیگا زۆرەكانی ساختەكردن لە هەڵبژاردنی ئەلیكترۆنیدا، بەئاسانی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكە بگۆڕن!.
،،
كەواتە دەتواتنین بڵێین دەنگ سووتاندن، بەشداریكردن و شەرعیەتدان بە پڕۆسەیەكی سیاسی، كەلە بنەڕەتدا لەسەر ساختە وساختەكاری بونیاتنراوە ونەك خەلكانی بێلایەن، بگرە حزب وهێزەكان خۆشیان متمانەیان پێی نەماوە!
هەرچی بایكۆت كردنە واتای رەتكردنەوەی كۆی پڕۆسەكەیە، بەشێوەیەك لەشێوەكان ناڕەزایەتی ومانگرتنێكی مەدەنیانەیە وشەرعیەت سەندنەوەیە لە پرۆسەیەك، كە باوەڕیان پێی نەبووە، ئەگەر رێژەی ئەوانەی ئەو مافە، واتە مافی بایكۆت كردن بەكاردەهێنن بەرێژەیەكی بەرچاو زۆر بێت، ئەوان هەڵبژاردنەكە لەرووی یاسایشەوە بەهای نامێنێت ودەبێت پەنا بۆ دووبارە كردنەوەی ببرێت، بەتایبەتیش ئەگەر لایەنێكی بەهێزو كاریگەری ئۆپۆزسیۆن هەبێت وداوای دووبارە هەڵبژاردنەوە بكات!. كەواتە دەكریت رۆژی دەنگدان، وەك پەرچەكردارێك بۆ دۆخە ئاڵۆزەی هەیە ولەپیناو ئەوەی تاك بەهای خۆی بگەڕێنێتەوە وچیتر رێگا نەدات وەك بوونەوەرێكی بێئاوەز وناكامڵ مامەلەی لەگەلدا بكرێت، دەتوانێت رۆژی دەنگدات بكاتە رۆژێكی بایكۆتكردنی مێژوویی ومانگرتنێكی سەرتاسەری، بەمەش پەیامێكی راشكاوانە دەنێرێت وراستەقینەی ئەو دۆخە رووندەكاتەوە، كەوا كوردستان و ئێراقی پیادا رەتدەبێت!
لێرەدا پرسیارێك دێتە ئارا، ئایا رێژەی بەشداریكردنی خەڵك لەدەنگدان كاریگەری لەسەر ئەنجامەكانی دەنگدان دەبێت؟ بێگومان نەخێر، لەبەرئەوەی لە بنەڕەتدا هەڵبژاردن بۆ فریودانی خەڵك ونیشاندانی ئەو دیوەی كۆمەڵگایە، كە نیەتی! لەهەڵبژاردنی ساڵی (2018) بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە رێژەی بەشداریكردن لەكۆی ئێراق گەیشتە 20-22% لەهەندێك شاردا لە 5-6% تێنەپەڕی، وەك شاری بەسرە بۆ نمونە، كە ئەمە بە هەموو پێوەرێك هیچ بەهایەك بۆ هەڵبژاردنەكە وەك بنەمایەكی دیموكراسی ناهێڵێت، چۆن دەكرێت ئەو رێژەی كەمەی كۆمەڵگا، كە بەسەر رەوت وحیزب وكەسایەتی جیاوازەوە دابەش بووە نوێنەرایەتی 80% كۆمەڵگا بكات، لەكاتێكدا زۆرینەی سادە لە هەڵبژاردندا (50+1)ە! لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش رێژەكە زۆر لەو رێژەیەی ئێراق باشتر نەبوو، وەك باس دەكرێت لەشارێكی وەكو هەولێر سەرەڕای ئەو هەموو ساختە كاریەی كرا، 11% ی خەڵك بەشداری هەڵبژاردنیان كرد! لەو جۆرە هەڵبژاردنانەدا پێشینە زلهێزەكان وهێزە هەرێمیەكان لەگەڵ هێزە گەندەڵەكانی گۆڕەپانەكە پێكهاتوون، بۆ پاراستن وهێشتنەوەی بەرژەوەندیەكانی خۆیان لەسەر حیسابی بەرژەوەندی ومافەكانی خەڵك دەیانپارێزن ودەیانهێڵنەوە
،،
بۆیە بەشداریكردن لەو جۆرە هەڵبژاردنە جگە لەسووكایەتی كردن بەخود هیچی تر نیە! لەبەرئەوەی تەنیا بەچوونی خەڵك بۆ دەنگدان، بەبێئەوەی رەچاوی دەنگەكان بكرێت ولەسەر ئەو بنەمایە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دیاری بكرێت
هەوڵدانێكە بۆئەوەی شەرعیەتێكی ساختە بدەنە ئەو هێزانەی، كە لەبنەڕەتدا داردەستی خۆیانن وئەجێنداكانی ئەوان جێبەجێدەكەن! هەرچۆنێك بێت بایكۆت كردن لەرووی دەروونیەوە بەهایەك بۆ تاكەكانی كۆمەلگاكانی دەهێڵێتەوە وهیچ بەهایەكیش ناداتە هەڵبژاردنەكە وپەیامێكە، كە ئەو جۆرە هەڵبژاردنە ناتوانێت هیچ لەدۆخە گەنیو وچەق بەستووەكە بگۆڕێت!.