عێراق لە یەکەم هەنگاوەوە تا ونکردنی ڕێگاکە.

د. کاروان حەمەساڵح

دوای پرۆسەی "ٚ ئازادی عێراق" و لە دوای ساڵی 2003 وە ، هاوڵاتیانی عێراقیی و خودی عێراق کەوتن بە سەر دۆخێکی جیاوازی سیاسیی و ئابوری و کۆمەڵاتیی و هتد.

ئەوەی کرایە سیمای ئەو جیاوازیە، هەڵبژاردن بوو، وەک نموونەی نیشتیمانسازیی و ئازادی سیاسیی و دەنگی گەل و حوکمی هاوڵاتی، دواجاریش وەک میکانیزمێکی ڕەها و باوکی دیموکراسیەتی ئەزموون نەکراو لە دوای ناوەڕاستی پەنجاکان لە عێراقدا.

گەلی عێراق بە ئاواتی سڕینەوەی ڕابردوو، وە ئەوسایەکی پر شانازی و داهاتوویەکی پرشندار، ساڵی 2005 بە جۆش و خرۆشەوە لەسەدا 80 یان چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان بەو هیوایەی هاوڵاتیان حوکم بدەن و بەرپرس هەڵبژێرن و لەو ڕێگەوە دەستەڵاتی گەل بکەوێتە کار. هاوشان، زۆرینەی میدیا جیهانیەکانیش هەڵبژاردنەکەیان وەک تەواوکاری پرۆسەی ئازادیی عێراق دەگواستەوە و ئاماژەیان بەوە ئەکرد کە؛ بۆ یەکەم جار گەلی عێراق لە دوای ڕژێمی سەدام، ئازادانە بڕیار دەدات، یان دەیانووت چاودێرانی جیهانیی پێیان وایە ئەم هەڵبژاردنە یەکەم هەنگاوی گرنگە بەرەو ڕێگای دیموکراسی. (ئاندرسۆن و ستانسفیلد، ٢٠٠٥)

ڕێژەی بەشداری بۆ خوار لەسەدا 27 دابەزی، بەمەش نەک وەرگرتنەوەی حوکمی هاوڵاتیان دەستەبەر نەکرا، نەک عێراق هەنگاوی هەڵبژاردنی سەلیمانەی نەنا، بەڵکو ڕێگای دیموکراسیشی وون کرد. هەروەها بە تەزویر مافی دەنگدانی ڕاستەقینەش زەوتکرا. مافی سزادان و لێپرسینەوەش لە هاولاتیان سەنرایەوە، کە دەرەنجام "سایکۆلۆژیای فریودراو"ی لای هاوڵاتیانی عێراقی دروست کرد، کە خۆزگەخواستنیشیان بە ڕابردوو، دەرخەری ئەو ئێش و ئازاری فریودانەیە. چونکە دوای 18 ساڵ تەیکردن بە دوای ژیانێکی باشتر و ئازادی سیاسی و بڕیاردان، بەڵام کە ڕۆژ بوویەوە... دەرکەوت هەڵبژاردن نەک دیموکراسیەت و ئازادیی نەهێنا بەڵکو بوویه کارگەیەکی خراپ بۆ ئینتاجی سیاسیی نا نیشتیمانیی و حکومڕانیەکی دواکەوتوو و نا شەفاف و سیخناخ لە گەندەڵی. ئاخر سیستەمی هەر چوار خولی هەڵبژاردنەکەی ڕابردوو، سیستەمی نوێنەرایەتی یەک بازنەیی فراوان بوو، ئامانجە سەرەکیەکەی بەشداریی زۆرترین لایەن و زیادکردنی فرەیی سیاسیی و دروستکردنی فەزایەکی ئازادیی زیاتر بوو، بەڵام دواجار لەوسەری تونێلەکەوە، فرەیی بڕیار و فرەیی سەرچاوەکانی گەندەڵیی و فرەیی قورخکاریی و فرەیی تەماع بۆ سامانی زەویی و ژێر زەویی و سەرزەوی عێراقی لێ بەرهەمهات. بە جۆرێک لەسەر دەستی ئەو کاستە لە سیاسی، عێراق ڕێگای گەیشتن بە "نیشتیمان"ی وونکرد، هەر بۆیە دوای 16 ساڵ و لە تشرینی 2019 ەوە هاوڵاتیانی خۆپیشاندەر سەرەڕای نەبوونی ئاوی پاک و کارەبا و هەلی کار و ئەمنیەت و هتد، هەموویان لە تەحریرەوە شیعاری "نیشتیمانمان ئەوێت" یان بەرز دەکردوە.

هەر بۆیە دوای ئەو خۆپیشاندانە فراوانە کە لە ١ ی تشرینی ٢٠١٩ ەوە دەستی پێکرد و زۆرینەی شار و شارۆچکەکانی خواروو و ناوەڕاستی عێراقی گرتووە، سیستەمی هەلبژاردنی نوێی بازنە بچووک و هەڵوەشاندنەوەی حکومەت و پاشان هەڵبژاردنی پێشوەختە سەپێنرا. (سەرەتاییترینی گۆڕانکاری لەم هەڵبژاردنەدا کەمبوونەوەی ژمارەی کاندیدەکانە بە بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی رابردوو. ژمارەی کاندیدەکان لە ٧،١٧٨ کاندیدەوە کەم بۆتەوە بۆ ٣،٥٣٢ کاندید، وە ڕێی لە سەرۆک حیزبەکان قورس کردووە کە خۆیان کاندید بکەن، چوونکە دەکرێ لە بازنەی فراوانا زۆرترین دەنگ بهێنن، بەلام لە بازنەی بچووکدا، بڕیارەکە بۆیان قورسە!)

جا ئێستا عێراق چەند ڕۆژێکی کەمی ماوە بەرەو ئەو هەڵبژاردنە پێشوەختە و بەو سیستەمە نوێیە، وە وەک دوترێت بە چاودێریەکی چرەوە.

کە دەکرێت بەشێکی ئەمەش بۆ بایکۆتی هەندێک لایەن و کەسایەتی عێراقی و دواتر هەڵمەتێکی نیمچە ڕێکخراوی خۆپیشاندەران و سیاسیەکانی گرووپی تشرین بگەرێتەوە (ئەگەر چی هەندێکیان بە ئامانجی لاوازکردنیان، پەلکێشکران بۆ ناو هاوکێشە و کێکی سیاسی لایەنەکان!) بەڵام هیوایەک بۆ ڕەواندنەوەی ترسی کەمیی بەشداری هەڵبژاردن، مەرجەعیەی شیعە و وەقفی سونیی و بەشێک لە زانایانی ئاینی هەرێم کە بە فتواو و بەیاننامە هاتونەتە سەرخەت. لەولاشەوە کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانیش خەریکی دۆزینەوەی حیللەیە بۆ خراپترین سیناریۆکان، چوونکە ناشاردرێتەوە کە ترسی کەمی بەشداریی هاولاتیان ترسێکی ڕاستەقینەیە، چوونکە ئەو پەیامە گەیشتووە، کە ووڵاتانی جیهانیی و ووڵاتانی دراوسێش، جیاواز لە ڕابردوو، لە پاڵ گرنگیدانیان بەوەی کام لیست و کام کاندیدی سەربەخۆ سەرکەوتوو دەبێت و چۆن حکومەتی دوای هەڵبژاردن پێکدەهێنرێت، زیاتر لەوە چاوەکان لەسەر دۆزینەوەی ڕێگا سەرەکیەکە، چاویان لەسەر گێرانەوەی بەهایە بۆ هەڵبژاردن و ڕێژەی بەشداریی هاوڵاتیانیی عێراق لەم هەڵبژاردنەدا، چونکە دەزانرێت کە داماڵینی هەڵبژاردن لە ماناکانی لە ماوەی ڕابردوودا، هێشتا لە زیهنی هاوڵاتیاندا ماوەتەوە.

جا ئەگەر چی لەوانەیە مەشهەدی سیاسیی عێراق زۆر لە ڕابردوو جیاواز نەبێت (بە هۆی ڕێکەوتنی ئاشکرا و نهێنی پێش هەڵبژاردنی نێوان کوتلە شیعی و سونیی و کوردیەکان، لە نموونەی تەحالوفی ئاشکرای حەیدەر عەبادی و عەمار حەکیم، وە ڕێکەوتنی نهێنی نێوان پارتی و سەدر یان یەکێتی و عامریی.) بەلام ئەگەر فەزاحەتی ٢٠١٨ و ڕابردووی دوور تریش دووبارە بێتەوە، ئەوا عێراق دەبێت چاوەڕێی سەرلێشێوانی زیاتر و خۆپیشاندانی بەهێزتر و دواتر بێ ئومێدی زیاتر و بێ متمانەیی زیاتر بە سیاسیەکانی و وونکردنی تەواوەتی ڕێگاکە بکات، کە بەهیواین ئەمە دوورترین سیناریۆ بێت و ئەم هەڵبژاردنە موفاجەئەی خێر و جیاوازی پێ بێت، بۆ ناوخۆ و دەرەوە.