عەبدولموتەلیب رەفعەت
ئەگەرچى سیاسەتى ئاوى عێراق لە سەردەمى بەعسدا بەوە تۆمەتبار دەكرا كە كوتاییهێنانى پرسى كوردى كردبوە ئامانجێكى سەرەكى لە پرۆژە ئاوييە ستراتيژيەكان کە پێش ئەو سەردەمە پلانی بۆ داڕێژرابوو. بەڵام ئێستا هەندێ لەو پرۆژانە بوەتە بابەتێكى حەتمى و پێویستە وەكو پێداویستیەكى ستراتیژى ببینرێت. بۆ نمونە بەنداوى (بێخمە) كە بە پێى پلانەكان بەنداوێكى گەورەیەو ناوچەكە لە كەم ئاوى دەرباز دەكات.
لە سییەكانى سەدەى رابردوەوە پلانى بەنداوەکە داڕێژراوەو بەبێ هیچ مەبەستێكى سیاسی دژى كورد. بەڵام بڕیارى دەستپێكردن بە دروستكردنى ئەم بەنداوە لە ساڵى (1979)و دواى پەیماننامەى جەزائیر وەكو هۆكارێكى سیاسی تەماشا دەكرا بە تایبەتى كە ئەم بەنداوە دەبێتە هۆى نوقمبونى زەوى و زارى ناوچەى بارزان. هەرچەندە حكومەتى ئەو كاتەى عێراق واى پیشان دەدا كە هۆكارى دروستكردنى بەنداوى (بێخمە) هۆكارێكی هونەرییە و پلانەكانى بۆ سەرەتاى دروستبونى دەوڵەتى عێراقى دەگەڕێتەوە، ئەو كات كورد وەكو یاریكەرێكى بەهێز لە هاوكێشە سیاسیەكاندا حیسابێكى گەورەى بۆ نەدەكرا. لە راستیدا و لە سەردەمى حكومەتى بەعس لە گەڵ هۆكارە هونەرییەكە هۆكارى سیاسیشى لە پشت بوە هەر وەكو پرۆژەى ئاودێرى (حەویجە) كە دروست كرا بە مەبەستى گۆڕینى دیمۆگرافيى پارێزگاى كەركوك.
بەنداوەکە ئێستا بووەتە یەكێك لە پێویستییەكان و بەهێزترین چەک دەبێت بۆ گەلی کورد و گەورەترین سەرمایەشە بۆ داهاتووى نەوەکانمان.
ئەوەى ئێستا گرنگە، لە رابردودا بە هەر مەبەستێك بڕیارى دروستكردنى ئەم بەنداوە درابێت، بەڵام ئێستا بوەتە یەكێك لە پێویستییەكانى كورد و كوردستان و تەنانەت عێراقیش، پێویستە حكومەتى هەرێمى كوردستان كارى جددى لە سەر بكات بە تایبەتى ئەگەر ئایندەى ناوچەكە بە وردى بخوێنینەوەو راڤەى بكەین كە قەیرانێكى كەم ئاوى سەخت و دژوار روبەڕومان دەبێتەوە و تەواوكردنى پرۆژەیەکی لەم جۆرە بە بەهێزترین چەک دەبینرێت بۆ گەلی کورد و گەورەترین سەرمایەشە بۆ داهاتوى نەوەکانمان.
بەنداوى (بێخمە) لەگەڵ (پرۆژەى سازگاركردنى ئاوى سەرسار) دو گەورەترین پرۆژەى ستراتیژین كە عێراق بە گشتى دەرباز دەكات لە كێشەى كەم ئاوى، چونكە سەرچاوەى هەردو پرۆژەكە ئاوى ناوخۆیین بە رێژەی زیاتر لە (70%). ئەم بەنداوه بە حوكمى ئەوەى پرۆژەیەکی فرە مەبەستە گرنگییەكى لە رادەبەدەری هەیە لە هەمو رویەکەوە بۆ کوردستان و عێراق و دەکەوێتە سەر روباری زێی گەورە و نزیکەی (65) کیلۆمەتر لە باکوری شاری هەولێرەوەیە. لە ساڵى (1937) دەست كرا بە دیاریكردنى شوێنى بەنداوەكەو چەندین كارى زانستى لە روى جیولۆجى و خاك هایدرۆلۆجییەوە بۆى كرا. پێش بڕیاری دروستکردنی لە ساڵی (1950)ەوە چەند جارێک دیزاینى بۆکراوەو دواتر لە ساڵی (1979) دوبارە لەلایەن کۆمپانیایەکی ژاپۆنی کاری پشکنین و جیۆلۆجی و روپێوی و دیزاینى بۆ ئەنجامدرا، دواتریش پرۆژەکە دەستیپێکرد. بەڵام بە هۆی شەڕی هەشت ساڵەی ئێران و عێراقەوە کارکردن تێیدا راوەستا و لە ساڵی (1988) دوبارە دەستی پێکردەوە لە لایەن دو كۆمپانیاى یۆگۆسلاڤی و توركییەوە. پاش ماوەیەکی کورت دیسانەوە بەهۆی شەڕی کەنداوەوە لەساڵی (1990) کارکردن تێیدا راوەستا.
بەنداوەکە بەپێی دیزاینەکەی توانای کۆکردنەوەی ئاوى نزیکەی (14-17) ملیار مەتر سێجا دەبێت واتە نزیکەی سێ ئەوەندەى بەنداوی دوکان.
مەبەستی سەرەکی لە دروستکردنی ئەم پرۆژەیە بریتی بو لە نەهێشتنی مەترسی لافاو، کۆکردنەوەی ئاو، بەرهەمهێنانی وزەى کارەبا. بەرزی ئەم بەنداو نزیکەی (186) مەترەو درێژییەكەى (480) مەترە و توانای کۆکردنەوەی ئاوى نزیکەی (14-17) ملیار مەتر سێجایە واتە نزیکەی سێ ئەوەندەى بەنداوی دوکان و شەش ئەوەندەى بەنداوی دەربەندیخان و ئەوەندەو نیوێك بەرانبەر بە بەنداوى موسڵە. روبەری زەوی داپۆشراو بە ئاو نزیکەی (100) کیلۆمەتر دوجا دەبێت و توانای بەرهەمهێنانی نزیکەی (1500) مێگاوات کارەبای دەبێت بە پێى دیزاینەكان.
گرنگى ئەم بەنداوە لەوەدا خۆى دەبینێتەوە كە پرۆژەیەكە بۆ كۆكردنەوەى ئاوى خاوێن بۆ خواردنەوەو كشتوكاڵ و هۆكارێكە بۆ چاككردن و پەرەپێدانى هاوسەنگى ژینگە لە زۆرێك لە ناوچەكانى كوردستان و دەربازبون لە كێشەى وشكە ساڵى و هەروەها ناوچەیەكى گرنگ و فراوان دروست دەكات بۆ گەشتوگوزار. تەنانەت لە كێشەى بێ كارەبایى دەربازمان دەكات، چونكە دیزاینى ئەم بەنداوە لە ئاستێكى زۆر بەرز دانراوە و جیاوازى زۆر هەیە لە بەرزى سەرو خواروى بەنداوەكە بە پێچەوانەى بەنداوەكانى تر. واتا تۆڕباینەكان بە كەمترین رێژەى ئاو كاردەكەن و كارەبایەكى زۆر بەرهەمدەهێنن.
ئێستا كێشەى بەنداوى بێخمە لە نێوان عێراق و هەرێم لە سەر قەبارەى خەزنى بەنداوەكەیە، چونكە هەرێم پێیوایە كوردستان دەكاتە دوبەشەوە ئەمە لە لایەكەوە، لە لایەكى ترەوە هەرێم دەیەوێ تواناى خەزنكردنى ئاو لە بەنداوەكە كەم بكاتەوە بۆ نزیكەى (7,45) ملیار مەتر سێجا بەمەبەستى پاراستنى زە وی وزار پاراستنى (50) لادێ لە نوقمبون سەرەڕاى دیاریكردنى زەوى نوێ و قەرەبوکردنەوەیان. بەڵام لە راستیدا كەمكردنەوەى تواناى خەزنكردنى بەنداوەكە بەو دیزاینەى كە هەرێمى كوردستان پێشنیارى كردوه شتێكى خراپە، چونكە ئەو سودەى نامێنى نە بۆ عێراق و نە بۆ كوردستان. بەرهەمهێنانى وزەى كارەبا تێیدا دادەبەزێت لە (1500) بۆ تەنها (140) مێگاوات و لە روى هونەرییەوە بە تایبەتى بۆ كەرتى ئاودێرى ئەو قەبارەیە سودى بۆ عێراق و كوردستان نامێنێت و سودةكانى لە (100%) دادەبەزێت بۆ تەنها لە (10٪).
Saywan forwarded a message
Saywan Mariwani
تەواوكردنى بەنداوى بێخمە عێراق و كوردستان بە تەواوەتى دەرباز دەكات لە هەڕەشەكانى توكیا و ئێران.
بۆیە تەواوكردنى بەنداوى بێخمە عێراق و كوردستان بە تەواوەتى دەرباز دەكات لە هەڕەشەكانى توكیا و ئێران لە سەر سەرچاوە نێودەوڵەتییە هاوبەشەكان. ئەمە ماناى ئەوە نییە كە دەستبەردارى روبارو جۆگا نێودەوڵەتیەكان بین واز لە مافەكانى خۆمان بێنین لەو روبارانە، بەڵام من بۆ خۆم زۆر رەشبینم لە ئیدارەى عێراق و هەرێمى كوردستان، بۆیە ئەم پرۆژەیە بە باشترین بژاردە دەزانم. ئەم دو حكومەته تا ئێستا نەوتیان وەكو كارتى فشار بەرانبەر پرۆژە ئاوییەكانى توركیا بەكارنەهێناوە، بەڵكو بە پێچەوانەوە تەنانەت نەوتیشیان خستوەتە خزمەتى ئابورى و پرۆژە ئاوییەكانى ئەو وڵاتەوە.