هێزە شیعییەکان و وەهمی ناسیونالیزمی عێراقی

د.ئارام ڕەفعەت

2022-09-06

وەهمێک گەشەی پێدەدرێت، وەهمی هەلکشانی ناسیونالیزمی عێڕاقی لەناو هێزە شیعییەکاندا. وەهمی چواندن و وێناکردنی ململانێی نێوان رەوتە شیعەکان، واتە سەدر و ئیتار، بە ململانێی نێوان ناسیونالیزمی عێڕاقی و پرۆکسییەکانی ئێران.

لەم باسەدا بەسەر ئەوەدا باز دەدەین کە شیعیزم وەک بزوتنەوەیەکی تایەفی/مەزهەبی لەگەڵ ناسیونالیزمدا، لەوانەش ناسیونالیزمی عێراقی (ئەگە رشتێک هەبێت بەو ناوە) نایەتەوە. بەسەر ئەوەشدا باز دەدەین کە تەنها ئیدیعای شیعی بوونی هەر هێزێک ئۆتۆماتیکی ئەو هێزە دەخاتە فەلەکی ئێران و هیلالی شیعییەوە.
لەبری ئەوە، پرسیارێک دەورووژێنین و هەوڵ دەدەین وەڵامێکیش دەست بخەین، پرسیاری ئەوەی کامە هێزی شیعی هەیە لە عێڕاقدا پرۆکسی ئێران نەبێت...؟ 
بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە تەرکیز دەخەینە سەر دوو شت، یەکەم مەرجەعەکان وە دووەمیش هێزە سیاسییە شیعییەکانی عێڕاق موقەلیدی کام مەرجەعن.

مەرجەعە سەرەکییەکانی عێراق کێن
بەگشتی دوو حەوزە هەن، حەوزەی نەجەف و حەوزەی قوم. ئەم دوو حەوزەیە هەم ململانێیەکی دەروونئامێزییان هەیە و هەم تەواوکەری یەکترین. حەوزەی قوم تەواوی مەرجەعەکانی ئێرانین و حەوزەی نەجەفیش لەچوار چوار مەرجەعی سەرەکی تەنها یەکییان عێراقی (عەرەبییە) بەم جۆرە:
 سیستانی، ئێرانی.
حوسێن بەشیر نەجەفی، پاکستانی. 
 مەرجەعی ئیسحاق فەیاز، ئەفغانستانی.
 محەمەد سەعید ئەلحەکیم، عێراقی.

ئەم چوار مەرجەعە سەرەکییانە، بەتایبەت مەرجەعی سیستانی، لە حءراقدا زۆرترین موقەلیدیان هەیە.

دەبێت ئەوەش بگوترێت، کازم ئەلحائیری کە عێراقییە و لەجێی ئەلسەدر بۆتە مەرجەع، لە قوم دادەنیشێتبەڵام تەنها مەرجەعی عێراقییەکانە و بە هی ئێرانییەکان هەژمار ناکرێت و موقەلیدی ئێرانی نییە 

هێزە سیاسییەکانی عێڕاق سەر بەکامە مەرجەعن...؟
بەگشتی هێزە سیاسییەکانی عێڕاق دابەش بوون، هەندێکییان لەرووی شەرعی (پرسە شەرعییەکان) و لەرووی سیاسی (کاروباری سیاسی و ئیداری) سەر بەهەمان مەرجەعن و هەندێکیشییان لە رووی شەرعی سەر مەرجەعێکن و لەرووی سیاسیش تەبەعەی مەرجەعێکی ترن بەم شێوەیەی خوارەوە

 هادی ئەلعامری، هاوپەیمانی فەتح، لەرووی شەرع تەبەعەی سیستانییە و لەرووی سیاسیش هی خامنەئی. ئەو لە ٢٠١٠ بە فەتوایەکی خامنەئی وازی لە ٣٠ ساڵ خەبات لەناو مەجلیسی ئەعلا هێنا و چووە ریزەکانی دەوڵەتی یاسای مالیکی.
 نوری ئەلمالیکی، لەرووی شەرعییەوە پابەندی فەتواکانی کازم ئەلحائیرییە و لەرووی سیاسییشەوە خامنەئی.
 حەیدەر عەبادی، شەرعی موقەلیدی ئەلحائرییە و سیاسیش ئێران
قەیس ئەلخەزعەلی، لەرووی شەرعییەوە سەر بە کازم ئەلحائرییە و لەرووی سیاسیشەوە خامنەئی
ئەکرەم ئەلکەعبی، لەرووی سیاسییەوە سەر بە کازم ئەلحائرییە و لەرووی سیاسیشەوە خامنەئی.
عەمار ئەلحەکیم، لەرووی شەرعییەوە موقەلیدی ئایەتوڵا سیستانییە و لەروی سیاسیشەوە تا مانگێک پێش ئێستا سەربەخۆ بوو.
 موقتەدا ئەلسەدر، لەرووی شەرعییەوە سەر بەکازم ئەلحائرییە و لەرووی سیاسیشەوە، بەگشتی سەربەخۆیە.

ئەلحەکیم و ئەلسەدر دوو وانەی ئێرانی بۆ عێڕاقی.
هەڵبەت جیاوازییەکی عەمار ئەلحەکیم و موقتەدا ئەلسەدر لەگەڵ سەرجەم سیاسییەکانی تر ئەوەیە کە لەرووی نەسەبەوە، هەردووکیان وەریسی دوو مەرجەعی سەرەکی پێشووتری نەجەف بوون، ئەمییان هی مەرجەعی موحسین ئەلحەکیم و ئەویشییان هی سادق ئەلسەدر. هەر ئەم جیاوازییەش وایکردووە، کە ئەو دوانە لەرووی سیاسییەوە پابەندی حەوزەی قوم و مەرجەعی خامنەئی نەبن. ئەمەش هۆکاری سەرەکی کوشتنی سیاسی هەریەک لەو دوو کەسایەتییەیە لەلایەن ئێرانەوە.
کوشتنی سیاسی عەمار ئەلحەکیم:
لە ساڵی ٢٠١٠، عەمار ئەلحەکیم سەرپێچی خواستی  عەلی خامنەئی دەکات کە داوای لێکردبوو پشتیوانی مانەوەی نووری مالیکی بکات. لەوساوە ئەو دەکەوێتە بەر نەفرەتی ئێران.
کوشتنە سیاسییەکە بە جیاکردنەوەی هادی ئەلعامری، کە باڵی سەربازی مەجلیسی ئەعلا بوو دەستپێدەکات و بەبچوکردنەوەی مەجلیسی ئەعلا بۆ لاوەکیترین هێزی سیاسی کۆتایی هات. دواجار، مانگێک لەمەوبەر، ئەلحەکیم تەبەعییەتی خۆی بۆ ئێران تازە کردەوە.

کوشتنی سیاسی موقتەدا ئەلسەدر
موقتەدا لەرووی شەرعییەوە کار بە فەتواکانی ئەلحائیری دەکرد و ئەو مەرجەعیی بوو. هەرچەندە لە ٢٠٠٨ بەولاوە پێوەندی ئەو حائری و موقتەدا گرژییان تێکەوتووە، بەڵام هەروەک لەخوارەوە روونی دەکەمەوە، موقتەدا ناچارە لەرووی شەرعییەوە پابەندی فەتواکانی ئەلحائری بێت. لە ٢٨ی ئاب ئەلحائری داوای لە موقتەدا کرد کە دەسبەرداری سیاسەت بێت و رۆژێک دواتریش لە ٢٩ی ئاب موقتەدا پابەندی خۆی دەربڕی و بڕیاری وازهێنانی لە سیاسەت دا. لەدوا کۆنگرەی رۆژنامەوانیش لە ٣٠ی ئابدا ئەنجامی دا، موقتەدا تەئکیدی کردەوە کە لەرووی شەرعییەوە من ناتوانم سیاسەت بکەم و نایکەم، کە ئاماژەیە بە پابەندبوونی بە فەتواکانی ئەلحائیری.

چۆن ئایەتوڵا ئەلحائیری شیعەی عێڕاقی تەسلیمی ئێران کرد؟
وەک لەسەرەوە ئاماژەم پێدا، زۆرینەی هەرە زۆری کەسایەتییە کاریگەرەکانی ناو ماڵی شیعی، هەر لە مالیکییەوە تا خەزعەلی و ئەلسەدر لەرووی شەرعییەوە سەر بە مەرجەعی ئەلحائیرین. حائیرینیش، لەدوا فەتواکەی خۆیدا، کە هەم وازهێنانی خۆی راگەیاند و هەم داوای لە موقەلیدەکان کرد لیرە بەدواوە پابەندی مەرجەعەکەی خامنەئی ببن. وەک دەزانین، خامنەئی هەم مەرجەعی سیاسی و هەم شەرعییە، جگە لەپێگەی وەک رابەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران. بەمجۆرە، هەموو موقەلیدەکانی ئەلحائیری دەبێت لە ئێستاوە پابەندی خامنەئی بن.


ئایا موقەلیدەکانی ئەلحائیری ناچارن پابەند بن بە مەرجەعی خامنەئییەوە...؟
بەڵێ ناچارن...
هەموو موقەلیدەکانی ئەلحائیری، کە لەسەرەوە ئاماژەم پێدان، پێشتر موقەلیدی ئەلسەدر بوون.
جیاواز لە موقەلیدەکانی مەرجەعەکانی تر، هەرکەسێک بووە موقەلیدی مەرجەعی محەمەد سادق ئەلسەدر، دەبێت تا مردن بە موقەلیدی ئەم مەرجەعە بمێنێتەوە. ئەمە لەلایەن سادق ئەلسەدر وەک مەرج بەسەر هەر کەسێکدا سەپێنراوە کەدەیەوێت ببێتە موقەلیدی مەرجەعەکە. هەر ئەمەشە، موقتەدای ناچار کرد لە دژوارترین و ناسکترین ساتەکانی ژییانی سیاسی خۆی، جامە ژەهرەکەی کازم ئەلحائیری بخواتەوە و لەسەر خواستی ئەو واز لە سیاسەت بێنێت. 

ئێستا کە موقتەدا سیاسەت ناکات، دەتوانێت لەرووی سیاسییەوە موقەلیدی خامنەئی نەبێت، بەڵام لەرووی شەرعییەوە، وەک هاوڵاتییەک، ناچارە پابەندی مەرجەعەکەی خامنەئی بێت. ئەوەی بۆ موقتەدا راستە، بۆ ئەوانی تریش راستە کە موقەلیدی ئەلحائیری بوون، لەوانەش مالیکی و عەبادی و عامری و خەزعەلی هتد، هەڵبەت بۆ ئەوانە ئەم پابەندبوونە شەرعی و سیاسییە بە خامنەئییەوە جۆرێکە لە ئیمتیاز.
ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە، کێ ماوە، کام هێز و کەسایەتی شیعی ماوە کە سەر بە مەرجەعەکەی خامنەئی نەبێت...؟