ئەو ڕۆڵەی کە کەرتی تایبەت، کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیا دەیگێڕن لە دەستنیشانکردن، کەمکردنەوە، ڕاپۆرتکردنی لاوازییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و بەرزکردنەوەی هۆشیاری.

بێگومان میدیا دەتوانێت ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕێت لە بەرەنگاربونەوەی تاوانی ئەلکترۆنیدا، ئەویش بەوەی کە ڕاپۆرتەکان لەسەر ئەم بابەتە پەرەپێبدەن و زانیاریەکان بڵاوبکەنەوە تا خەڵکی هۆشیار بنەوە و لە مەترسیەکانی ئاگاداربن. لە ئێستادا میدیای کوردی زۆر کەم بایەخ بەم بوراە دەدات و کەسی تایبەتی نیە لەوبوارەدا کار بکەن. ئەو کەسە پرۆفیشنالانە دەتوانن دوو کار بکەن لەناو میدیادا: یەکەم دەتوانن بەشدار بن لە کەمکردنەوە و نەهێستنی مەترسیەکان بۆسەر دەزگا میدیایەکە تا هاک نەکرێن و زانیاریەکانیان نەشێوێندرێن؛ دووەمیش دەتوانن ڕؤلیان هەبێت لە نوسین وتار و ڕاپۆرت و هۆشیارکردنەوەی خەڵکیدا. 

هەرچەندە سەردەمی نوێی دیجیتاڵکردن دەرفەتی گەورەی ئابووری و کۆمەڵایەتی پێشکەش دەکات، بەڵام هەروەها سروشت و گەورەیی مەترسییە ئەلیکترۆنییەکان دەگۆڕێت و لاوازییەکی نوێ دروست دەکات کە هێرشبەرانی ئەلیکترۆنی هەوڵی قۆستنەوەی دەدەن.

وڵاتانی جیهان و بازرگانەکان بە زۆری دەکرێنە ئامانج. بەڵام زۆرێک لە کۆمپانیاکان بێئاگان یان پێدەچێت بایەخ نەدەن بەمە، تەنانەت ئەو لاوازییانە پشتگوێ دەخەن کە لە ڕێگەی فەزای ئەلیکترۆنی و لە فەزای ئەلیکترۆنیدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.

فەزای ئەلیکترۆنی کراوە و سەلامەت و پارێزراو بۆ کارکردنی متمانەپێکراوانەی ئابووری لە هەمو شوێنێکداپێویستە.

بەپێی ڕاپرسیی جیهانی ئاسایشی زانیاری لە ساڵی ٢٠١٧، لانیکەم ٨٠%ی کۆمپانیاکان لە ئەوروپا لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا لانیکەم یەک ڕووداوی ئاسایشی ئەلیکترۆنییان بەسەردا هاتووە و ژمارەی ڕووداوە ئەمنییەکان لە سەرانسەری هەموو پیشەسازییەکانی جیهاندا لە ساڵی ٢٠١٥دا بە ڕێژەی ٣٨% زیادیکردووە بە بەراورد بە ساڵی پێشووتر.

بەپێی هەندێک خەمڵاندن، دزینی نهێنی بازرگانی و زانیاری بازرگانی و زانیاری کەسی و هەروەها تێکدانی خزمەتگوزارییەکان و ژێرخانی ساڵانە دەبێتە هۆی زیانێکی ئابووری بە ملیارەها دۆلار.

هەرچەندە بەکارهێنانی بەرنامەی رانسۆموێر ڕووداوێکی نوێ نیە، بەڵام هێرشەکانی بەرنامەی فیدیەی Petya و WannaCry لە ساڵی ڕابردوودا بازرگانییەکانی لە سەرانسەری ئەوروپادا پەكخست و ئەمەش پێمان دەڵێت کە پێویستمان بەوەیە بەردەوام بە وریاییەوە کاربکەین.

هۆشیاری ئاسایشی ئەلیکترۆنی بریتییە لە تێکەڵکردنی هەردوو زانین و ئەنجامدانی شتێک بۆ پاراستنی سەروەت و سامانی زانیاری بزنسێک. کاتێک کارمەندانی کۆمپانیایەک ئاگاداری ئاسایشی ئەلیکترۆنی دەبن، ئەوە مانای ئەوەیە کە تێدەگەن هەڕەشەی ئەلیکترۆنی چییە، کاریگەرییە ئەگەرییەکانی هێرشی ئەلیکترۆنی لەسەر کارەکەیان و هەنگاوەکانی پێویست بۆ کەمکردنەوەی مەترسی و ڕێگریکردن لە دزەکردنی تاوانی ئەلیکترۆنی لە فەزای کاری ئۆنلاینیان.

دروستکردنی کولتوورێک لە دەوری هۆشیاری ئاسایشی ئەلیکترۆنی لە شوێنی کاردا بەو مانایە نییە کە مەترسی دزینی زانیاری یان تاوانی ئەلیکترۆنی بۆ کارەکەت بە تەواوی بنبڕ دەکەیت.

 بەرنامە زیانبەخشەکان گەشەیان کردووە، لەگەڵ پەرەسەندنی هەر ڕیشاڵێکی نوێدا زیاتر و ئاڵۆزتر دەبن، و پێشبینی دەکەین پەرەسەندن و گەشەکردنی هەڕەشە ئەلیکترۆنییەکان و بەرنامە زیانبەخشەکان ببینین کە بڵاوببنەوە. بەپێی ڕاپۆرتێک ڕۆژانە ١٢٣ جۆری نوێی بەرنامەی زیانبەخش لە ساڵی ٢٠٠٥دا دۆزراوەتەوە. لەو ساڵەدا ١٠ هەزار لەو هەڕەشانە جۆری نوێی بەرنامەی زیانبەخش بوون. دوای 11 ساڵ، لێکۆڵینەوەکان دەریانخست کە هەر چرکەیەک، چوار جۆری نوێی بەرنامەی زیانبەخش لە Q3ی ساڵی 2016دا دۆزرایەوە-

زۆر گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئەمانە ئەو جۆرانە بوون کە کۆمپانیاکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی دۆزیویانەتەوە و دەستنیشانیان کردووە. لەگەڵ گەشەکردنی جۆرە نوێیەکانی بەرنامە زیانبەخشەکان، کۆمپانیاکان پێویستە دڵنیابن لەوەی کە ڕێوشوێنی ئاسایشی گونجاو جێبەجێ دەکەن، کارمەندەکانیان پەروەردە دەکەن و هەر لاوازییەک نەهێڵن کە وایان لێدەکات تووشی هێرش ببن. هەڵەی مرۆڤ ئیستغلالێکی گەورەیە کە دەتوانێت ببێتە هۆی غەرامەکردن و زیانێکی زۆری بازرگانی.

ئاشکرایە کە لاوازترین ئەڵقە لە ئاسایشی ئەلیکترۆنیدا فاکتەری مرۆییە و ئەگەر کارمەندەکانت نەتوانن بڕیارێکی ئاگادارانە و پەروەردەکراو بدەن سەبارەت بە شتێکی سادە وەک ئەوەی پەیوەندی بە چ تۆڕێکەوە بکەن یان کام کەس هاوپێچی ئیمەیڵ بکەن، ئەوا مەترسی ئەوە دەبێت کە هێرشێکی ئەلیکترۆنی وێرانکەر بێتە سەرت.

بۆیە ئاسایشی ئەلیکترۆنی بزنسەکەت زۆر گرنگە و ئەوە بەرپرسیارێتی تۆیە کە کولتوری شوێنکارێکی ئاگادار دروست بکەیت کە لە دەوری هۆشیاری ئاسایشی ئەلیکترۆنیدایە.