ئێمیل سیوران سەبارەت بە بونیادی کۆمەڵگا قسەیەکی کلیلی و دەقیق دەکات و دەڵێت: کاتێک سیستم دێت بە ئەنقەست بیرکردنەوە یاساغ دەکات، نەک هەر بیرکردنەوە بەشێک نابێت لەخۆی بەڵکو ڕێگریش لە بیرکردنەوە دەکات، ئیدی لەبری دروستبوونی هاونیشتمانی و گەل، تۆپەڵە حەشاماتی جۆراوجۆری بێ جەنبە و بێستراتیژ و نابەرپرسیار لەملاولا دروستدەبن. کاتێک تۆپەڵە حەشاماتی نابەرپرس و بیرنەکەرەوەش دەبنە بەدیلی نەسیجێکی ماقولی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا و بونیادی دروستبوونی گەل، ئەوا هەر ئەم حەشاماتە دەشێ جارێک چەپڵە بۆ سیستم لێبدەن و هەر ئەمانیش جارێکی دیکە شەقی تێهەڵدەن و قڵپی بکەنەوە، جارێک دەنگدەر بن جارێک جوێندەر. ئەم قسانەی سیۆران کتومت وەسفی ئەوە دەکات کە ئەمڕۆ لە جوگرافیاکەی ئێمەدا دەگوزەرێت، کە سیستمەکان ڕێگری لەبیرکردنەوەی ڕەخنەیی دەگرن، حەشاماتێک چەپڵەیان بۆ لێدەدات، بۆ سبەی ڕۆژ هەر ئەم حەشاماتە خۆیان بەر نەفرەتیان دەداتەوە تەماشا لەپێش ڕاپەڕین سەدام دێتە سلێمانی دەیان هەزار کەس چەپڵەی بۆ لێدەدەن، ساڵێک دواتر هەمان ئەو خەڵکە بەر نەفرەتی دەداتەوە، بەشار ئەسەدیش نمونەیەکی زۆر نوێی ئەم باسەیە. 

هەتا بیرکردنەوەی ڕەخنەیی دروست نەبێت، تا سیاسەت و و مێژووی سیاسییمان لەپیرۆزی دانەماڵدرێت و بە چەکوش بت وخودای نێوی نەشکێندرێ، سوڕانەوەی نێو هەمان بازنەی داخراو سەدبارە دەبێتەوە.

مێژوو بەمانا سیاسییەکەی بریتییە لە گەڕان بەدوای هێزدا، بەمانا ئەدەبییەکەشی بریتییە لە گەڕان بەدوای مانادا، بەڵام بە مانا ژیارییەکەی  عیبارەتە لە خۆ دووبارەکردنەوە، بەهەۆی نەبوونی سیستمێکی بیرکەەوە ئەم خۆ دووبارەکردنەوەیە لەسەد ساڵی ڕابردووی ئێمەدا زۆر بەڕوونی هەستی پێدەکرێت.

 ڕووداوی لەسێدارەدانی قازی محەمەد و لەسێدارەدانی حەسەن خەیری دوو ڕووداوی لێک نزیک و هاوشێوەن کە زیاتر لەم باسەمان تێدەگەیەنن، بەڵام ئەمڕۆ ئێمە قازیی محەمەد وەک پاڵەوانێکی نیشتمانی و حەسەن خەیریش وەک ئەحمەق و خائینێک دەبینین، ئەمە بۆچی؟ بە یەک وشە چونکە مێژوو  بە ژێردەستی بەهێزەکاندا دەڕوات، بەهێزەکانیش لێرە ئەوەی هەیانە تەنها حەشاماتێکی گوێگر و خەسیو و ترساوە، دوورن لەبیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە بۆ خۆیان و مێژوویان، بەهێزەکان چۆنیان بوێت تەڵقینی ئەم حەشاماتە دەدەن، چونکە حەشامات هەمیشە چاوی لەتەڵقینی کاریزما و سەرکردە و باوکە. 

دیارە لە هەشتا ساڵی ڕابردوودا مەکینەی ئیعلامی بەدست کێوە بووە و کێ بەهێز بووە لەم ناوچەیەدا، کێی ویستبێت بە جاش و خۆشفرۆش و کێشی ویستبێت بە موقەدەس و نیشتمان پەروەر ناساندویەتی، زۆرجار ڕاکردنی وەک داستان و داستانی وەک ڕاکردن لێکداوەتەوە و حەشاماتیش باوەڕیان پێ هێناوە، ئەسڵەن هەر ئەو ماشێنە ئیعلامییە خودی خۆی داهێنەری وشەیەکی ناشیرینی وەک جاش بووە بۆ نێو فەرهەنگی سیاسی ئێمە.

کەوتنە داوی سیاسەتی پاوانخوازیانەی یەکێتی سۆڤێتی جاران لە دژی دەوڵەتەکەی ڕەزا شا بۆ دروستکردنی کۆمارێک لەنێو جەرگەی ئاگر و ئاسنی عێراقی پاشایەتی و ئێرانی شاهەنشایی هیچ جیاوازییەکی نییە لەگەڵ کەوتنە داوی موستەفا کەمال ئاتاتورکەوە، بەبۆچوونی من قازیی محەمەد و حەسەن خەیری لە جوڵە و جەوهەردا جیاوازییەکیان نییە، گەر پاڵەوانێتی بەو پێوەرەی بۆ قازیی محەمەد دانراوە لە پاکی نییەت و قوربانیداندا بێت بەبێ خوێندنەوەی هەلومەج،  ئەوا کەس ناتوانێت دڵی حەسەن خەیری شەق بکات و نییەتەکەی ئەو بخوێنێتەوە و بڵێت نیەتی خراپبووە و خیانەتی کردووە، نابێت دوو پێوەر بۆ پێوانە قەبوڵکەین "کیل بمکیالین"، خۆ گەر کاری هەردووکیشیان کارێکی نامەدروس و بێ ستراتیژ و نەخوێندنەوەی هەلومەرج بێت ئەوا ئەنجام کاری هەردووکیان هەمان ئەنجامە، ڕەنجیان بێ بەر و پاییزیان بێ جوجەڵەیە.

وەک ئاماژە بۆ هەڵسەنگاندنی کارێک لەڕێگای ئەنجام و بەرهەم و کۆتاییەکەیەوە فارسەکان دەڵێن جوجەڵەکان کۆتایی پاییز بژمێرە، مێژووی پاییزانەی ئێمە لانی کەم لە سەد ساڵی ڕابردوودا مێژوویەکی تەواو جوجەڵە قڕان و زڕ و بێ بەرهەم بووە، هۆکارەکەشی تەنها نەخوێندنەوەی هەلومەرج و مامەڵەی پەرچەکرداری بووە بۆ ڕووداوەکان نەوەک پلان و ستراتیژ و پێوانەکردنی هەلومەرج.

فردیک نیتشە دەیگوت هیچ هێزێک کاریگەر نابێت تا خاسیەت لەو هێز و ڕوداوانە وەرنەگرێت کە ئەم دژیانە، بەڵام لەسەرێکی دیکەشەوە مەحاڵە لەژێر کاریگەری ڕووداوەکاندا بتوانیت کاریگەری لەەر ڕووداوەکان بەجێبهێڵیت، ئەوەی دەتکاتە کاراکتەرێکی بەهێز ئەوەیە لەژێر هەژموونی  ڕووداوەکانی دەوروبەرت دەرچێت ئەوسا بڕیار بدەیت، لەژێر کاریگەرییاندا بڕیاردان مەحکومت دەکات بە شەپۆل و هەڵبەز و دابەزی ئەوەی ڕوودەدات.  دەبێت باڵانسێک لەنێوان وەرگرتنی خاسییەت لە ڕووداوەکان و نەکەوتنە ژێر کاریگەری ئەم ڕووداوانە وەربگیردرێت. دەرچوون لە ژێرهەژمون و کاریگەری ڕوودا واتە جوڵەی ناوەکی و لەخۆ و ڕەسەن لەپاش بیرکردنەوەی زۆر و پرساندنی زۆر و هەڵسەنگاندنی زۆر، ئەمەش تەنها لەڕێگای عەقڵی گەورەی بیرکەرەوە و پرسیارکەرەوە مەیسەر دەبێت و دێتە دی، نەوەک سیاسی پراگماتی و فرسەتتەڵەب و  شۆڕشگێڕی بێ ڕوئیا و بزنسمانی نەوت بتوانن بیهێننە دی.

ئەوەی دەبێت هەڵوێستی لەسەر بکەین ئەوەیە  ئێمە ئەمڕۆ ئەداتێکمان پێ نییە نییەت بخوێنێتەوە، لە سیاسەتیشدا نییەت و دڵسۆزی مانایان نییە، چونکە ستراتیژ و پلان و دەوڵەتسازی کەمتر گوێ بۆ نییەت دەگرن. دونیا گوێی لەوە نییە تۆ چەندە مەزڵومی، نییەتت چییە، چۆن جینۆساید کراویت و  داپڵۆسێندراویت، ئەوەی دونیا و هەژمونەکەی حیسابی بۆ دەکەن ئەو بیرکدنرەوە و  میتۆد و ستراتیژانەن کە تۆ بۆ دەرچوون لە تراژیدیا و ئازارەکانت سەرڕێیان دەخەیت و خۆتیان لەئازار پێ ڕزگار دەکەیت.

 زیاتر لە هەشتا ساڵی تەواوە ئێمە باجی سوڕانەوە لە نێو هەمان بازنەی داخراودا دەدەین، پەخشانە شیعری سیاسی بۆتە بەدیلی زانکۆ و تینک تانک و بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و پرساندن پلان و  ستراتیژ و میتۆدی بەرەنگاربوونەوەی خەم و ئازار وتراژیدیا. "خەونی شاعیرانە" بەجۆرێک هەناسەی سوارکردوین تەنانەت ناتوانین خوێندنەوەی دروست بۆ مێژووی نزیکی خۆشمان بکەین و پەندی لێورەبگرین!  

ئەمڕۆ دونیا چاوی لە تراژیدیا کەفوکوڵی عاتیفەی کەس نییە، بەقەولی کیسینجەر  لە سیاسەت و ستراتیژی سیاسیدا نە خیانەتی هەمیشەیی هەیە نە دۆستایەتی هەمیشەیی، ئەوەی هەیە تۆ و پلانەکانی تۆن بۆ نیشتیمانەکەت، دونیا ئەمڕۆ چاوی لە هەستانەوە و ڕزگاربوونە لەو کۆتوبەندانەی کە عاتیفە و خەونی شاعیرانە دەیانسەپێنن بەسەر تۆدا، ژیان و ماندووبوون لەپێناو ژیانسازی و نیشتمانسازیدا زۆر گرانتر و نەکردەتر و مەحاڵترە لە مردن و قوربانیدان بۆ ژیان، ئەوانەی بەردەوام باس لە خوێن و قوربانی شەهادەت دەکەن بۆ نیشتمان دەبێ لێکۆڵینەوەی دەرونزانی و کۆمەڵایەتی لە بیرکردنەوە و تەرزی ژیانیان بکرێت، ئەو گرێیانە دەربخرێت کە گیرۆدەی مردنی کردووە بۆ نیشتمان، لەهەمووشی گرنگتر دەسەڵات دەبێت لە هەموو کەس زیاتر خۆی لە حەشامات و پەڕاوێزخستنی بیرکردنەوە بترسێت، چونکە هەر ئەوانەی ئەمڕۆ چەپڵەی بۆ لێدەدەن هەرئەمان سبەی بەر شاپانی دەدەن و قڵپی دەکەنەوە، چونکە ئەمە جەوهەر و نەسیجی حەشاماتە، ئەم زۆر لەوە بودەڵەترە ئەم یاسایەی حەشامات لەبەرژەوەندی خۆی بگۆڕێت.