ئاین له‌ ڕاڤه‌كردنى كارڵ ماركس دا

 لە ئینگلیزییەوە: پێشڕەو محەمەد

 

 كارڵ ماركس (1818-1883)، فەیلەسوفی سیاسیی ئەڵمانی بوو، ئەو لە شاری تریەری ئەڵمانیا، لە دایك و باوكێكی لیبرالی جوولەكە هاتبووە جیهانەوە، ئەو خێزانە بووبوون بە پرۆتێستانت (ئەو كڵێسایەی لەسەر بنەمای ئینجیل دامەزرابوو)، ئەویش بۆ ئەوەی باوكى كارێكی شیاو پەیدابكات.

 لە ساڵی 1836دا، دوای ساڵێك مانەوە لە زانكۆی بۆن، كارل ماركس دەچێتە نێو زانكۆی بەرلینەوە، لەوێدا خەریكی خوێندنی فەلسەفە دەبێت. هزری هیگڵی بە قوڵی كاریگەری لەسەر دادەنێت، بۆیە ئەو بوو بە ئەندامی گروپێكی خوێندكاری ناسراو بە ناوی "هێگلییە لاوەكان"، ئەوان خەریكی برەوپێدانی روانگەی رادیكالی و ئەتایستیی دیالەكتیكی هێگل بوون.

تێزی دكتۆراكەی كارل ماركس لەبارەی فەلسەفەی گریكی، لە ساڵی 1841دا قبوڵكرا. لەبەر ئەوەی نەیتوانی پۆستێك لە زانكۆ وەربگرێت، بۆیە بوو بە ژۆرنالیست لە رۆژنامەیەك بەناوی "راین گاتزیتە" . ماركس وتاری جۆراوجۆر و بەرفراوانی دەنووسی،  بەتایبەتی گرنگی بە پرسە سیاسیی و كۆمەڵایەتییەكان دەدا. هەروەها بەشێوەیەكی كەمیش وەكو ئیدیتۆری لاپەڕەیەك خزمەتی دەكرد، ئەویش بەر لەوەی لەلایەن حكومەتی پرووسییەوە سانسۆر بكرێت. لەنێوان ئەم شتانەشدا، ئەو وتاری لەبارەی رەوشی كرێكارانیش دەنووسی.

لە ساڵی 1843دا ماركس، لەگەڵ هاوسەرەكەیدا، كە تازە زەواجی لەتەكدا كردبوو، سەفەری كرد بۆ پاریس بۆ ئەوەی لە پێگەی سەرنووسەریدا لە بڵاوكراوەی تازە دامەزراوی "ساڵنامەی ئەڵمانی-فەرەنسایی" كاربكات. ئەم ژۆرناڵە زمانحاڵی ئایدیا كۆمیونیستییەكان بوو، بەڵام لە راكێشانی سەرنجی خەڵكی فەرەنسایی بەلای خۆیدا، سەركەوتوو نەبوو. حكومەتی پروسیایی ئیدانەی ئەم ژۆرناڵەی كرد و رایگرت، هەروەها بەدوای دەستەی نووسەرانیدا دەگەڕا بۆئەوەی بیانگرێت.

 جارێكی دی ماركس بێكاركەوتەوە و نەیتوانی بگەڕێتەوە بۆ ئەڵمانیا، ماركس هەموو وزەی خۆی تەرخانكرد بۆ ئەوەی بتوانێت بەرهەمێكی فەلسەفەی سیاسیی بنووسێت تا روانگە سۆسیالیستییەكانی خۆی تێدا بەیان بكات. لەو كاتەدا (1844)، بوو بەهاوڕێی فرەدریش ئەنگلس (1820-1895)، ئەو كوڕی سۆسیالیستێكی پیشەكاری ئەڵمانی بوو، تا كۆتایی تەمەنی وەكو یار و هاوكاری كارل ماركس مایەوە.

 

بەهۆی پێداگری حكومەتی پرووسییەوە، فەرەنسا ماركس و كۆمیونیستە ئەڵمانییەكانی دیكەی لە پاریس وەدەرنا. ماركس رۆیشتە برۆكس، ئەنگلس پێویستییە داراییەكانی ئەوی دابین دەكرد. لە ساڵی 1847دا، ماركس و ئەنگلس لە كۆنگرێسی یەكێتی كۆمیونیستی لە لەندەن ئامادەبوون، لەوێدا ماركس روانگەكانی خۆی خستەڕوو و بەرگری لە شۆڕشی كۆمیونیستی كرد. سەرەنجام، ئەنگلس و ئەو بەرپرسیارێتی ئەوەیان پێدرا، كە خەریكی رێكخستنی رێبازی كارەكانی یەكێتییەكە بن. ئەم بەرپرسیارێتییە، بڵاوكردنەوەی مانیفستۆی كۆمیونیست ی لێكەوتەوە (لە ساڵی 1848دا لە ئەڵمانیا بڵاوكرایەوە).

 

دوای شۆڕشی 1848ی فەرەنسا، ماركس سەفەری بۆ پاریس كرد، دواتر بەرەو كۆلۆن رۆیشت، بەڵام بەهۆی ئەوەی پارتە كۆنزەرڤاتیڤەكان دووبارە كۆنترۆڵی ئەڵمانیایان كردبۆوە، بۆیە ماركس گەڕایەوە بۆ پاریس. پاشان لە هاوینی 1849، سەفەری بۆ لەندەن كرد و تا دوایین چركەساتەكانی تەمەنی لەوێ مایەوە. لەو ماوەیەدا ماركس بە هەژاری ژیانی دەبردە سەر، بەڵام دواتر ئەنگلس لایەنی ئابووری ماركسی دابین كرد و ئیدی لەوەبەدوا شێوەژیانێكی ئاسوودە و خۆشی لە لەندەن لەگەڵا خێزانەكەیدا بردەسەر.

 

ئەو بەردەوام بوو لە ئۆرگانیزەكردنی بزوتنەوە كۆمەڵایەتییەكان و بەردەوامی بە نووسینەكانی دا. لە ساڵی 1852دا و تا دە ساڵ، بەشێوەیەكی رێكوپێك بەشداری لە رۆژنامەی "تریبیون نیویۆرك"دا دەكرد. ماركس بەرگی یەكەمی كتێبی "سەرمایە" ی لە ساڵی 1867دا لە ئەڵمانیا بڵاوكردەوە، ئەم كتێبە برێتییە لە رخنەكردنی ئابووریی كەپیتالیزم. "سەرمایە" سەرنجی گشتی بەلای ئایدیاكانی ماركسدا راكێشا و چاپی دووەمی كتێبەكە لەساڵی 1871 بڵاوكرایەوە. كتێبەكە بۆچەندین زمانی دیكە وەرگێڕدرا، بەڵام وەرگێڕانە ئینگلیزییەكەی تا دوای مردنی ماركس، بڵاونەكرایەوە. دوو بەرگی دواتری "سەرمایە" لەلایەن ماركسەوە بەناتەواوی مانەوە، بەڵام دواتر بەهۆی ئەنگلسەوە تەواوكران.

ماركسیزم یان تیۆریی ماركسیستی، لەسەر بونیادی ئەو ئایدیایانە وەستاوە، كە لەلایەن ماركس و ئەنگلسەوە فۆرمولەكران، ئەویش وەكو یەكێك لە رەخنەكردنی كەپیتالیزمی پیشەسازی. ئەم تیۆرییە لەڕەهەندی مێژووی كۆمەڵایەتییەوە لە ئابووری سیاسیی بەتایبەت لە خەباتی چینایەتی دەڕوانێت. لەڕوانگەی ماركسیستییەوە، مێژوو، ئایدیاكان یاخود بەهاكان یان رۆحی گشتگیر، ئاراستە ناكات و نایبزوێنێت. بەڵكە، مێژوو گوزارشت لە خەبات دەكات، ئەو خەباتەی ریشەكەی لەنێو بوونی ماتەریالیدا هەیە، خەباتێكە بۆ نان، پەناگە، بۆ بەرهەمی كرێكار و كۆنترۆڵكردنی ئامرازەكانی بەرهەمهێنان. ئایدیاكانی ماركس-بەتایبەت بەڕێگەی لێكدانەوە و تەفسیكردنەوە جۆراوجۆرەكان و وردەكارییەكانی ماركسیزم-كاریگەرییەكی قوڵی داناوە هەم لەسەر سیاسەتەكانی سەدەی بیستەم و هەم تیۆریی رەخنەیی، تیۆریی ئەدەبی، لێكۆڵینەوە كولتوورییەكان، مێژوو، سۆسیۆلۆژیی، ئابووری، فەلسەفە و ئایین.

لانیكەم دەتوانین لەدوو رێگەوە تیۆریی ماركسیستی بخوێنینەوە. یەكەم، تیۆریی ماركسیستی بریتییە لە رەخنەكردنێكی شۆڕشگێڕانەی كۆمەڵگەی كەپیتالیستی(سەرمایەداری). ماركس سەرنجی خۆی چڕكردبووەوە لەسەر پێویستی گۆڕانی كۆمەڵایەتی و هەروەها دەیگوت نادادپەروەری و ستەم و زۆرداری لە كەپیتالیزمی پیشەسازی سەدەی نۆزدەهەم و پەیوەندییە ئابوورییەكانیییەوە، سەرچاوەی گرتووە.

 

ئەو شرۆڤەیەی ماركس بۆ ئامرازەكانی كەپیتالیزمی پیشەسازی و ستەمەكانی دەیكات، ئەوا راستەوخۆ گۆڕان بەسەر ئەو سیستەمەدا دەهێنێت، بەم هۆیەوە، كاتێك ئەم سیستەمە گۆڕانی بەسەردا هات، ئەوا ئەو رەنجانەی مرۆڤ لەپێناوی بەرهەمهێناندا دەیدات، كۆتاییان پێدێت. دووەم، كە ئەم خاڵەیان زۆر گرنگە بۆ مەبەستەكەی ئێمە، تیۆریی ماركسیستی نە تەنها برێتییە لە شرۆڤەكردنی پەیوەندییە ئابوورییەكان، بەڵكو بەگشتی شرۆڤەكردنی ئەو بەها و روانگانەیشە، كە كەپیتالیزمی پیشەسازییان دروستكردووە و ئەم لایەنەش كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ئاراستە ناسیاسییەكانی وەكو وەكو ئایین، ئەدەبیات، و بەرهەمە كولتووریی و پراكتیكییەكانی دیكە بەحێهێشتووە. تیۆریی ماركسیستی جەختێكی زۆر لەسەر سروشتی ئیدیۆلۆژیی هەموو هەنگاوەكانی مرۆڤ دەكاتەوە.

فەلسەفەی مێژووی ماركس، بریتییە لە كرۆكی هزری ماركسیستی. ئەمەش بە ماتەریالیزمی مێژوویی ناسراوە، گۆڕانی مێژوویی وەكو دەرەنجامی كردە مرۆییەكان دەبینێت لەنێو جیهانی ماتەریالیدا، بۆیە وەكو دەستكردی خودا یان هێزە سەروومرۆیی یاخود رۆحانییەكان، سەیری ئەم گۆڕانانە ناكات. ماركس لەم روانگە ماتەریالیستییەی بۆ مێژوو، كەوتووەتە ژێر كاریگەریی لودڤیك فویەرباخ (1804-1872)، فویەرباخ جەخت لەسەر رەوشە ماتەریالییەكانی جیهان دەكاتەوە و هەروەها دەكەوێتە رەخنەگرتن لە ئایدیالیزمی هزرینی هێگلی، چونكە بەدیدی ئەو، هێگل جەخت دەكاتەوە لەسەر ئایدیاكان و سروشتی رۆحانیەتی جیهان و گۆڕانی مێژوویی. بەدیدی ماركس، ئەوەی مێژوو بەرەوپێشەوە ئاراستە دەكات، بریتییە لە دیالەكتیك، ئەو دیالەكتیكەی بەهۆی ئابووری و ململانێی نێوان چینە كۆمەڵایەتییەكانەوە هاتۆتەئارا. هێگلیش، وەكو ماركس، وەكو دیالەكتیك سەیری مێژووی دەكرد، گۆڕانی مێژوویی لەسەر بنەمای بزووتنە زنجیرەییە یەك بەدوای یەكداهاتووەكان لەتێزەوە بۆ ئەنتیتێز و لەوێشەوە بۆ سەنتێز، ئیش دەكات. لەكاتێكدا هێگل دەیگوت مێژوو برێتییە لە رۆحی مرۆیی، بەڵام ماركس وەكو شێوازی خەباتی مرۆڤ بەسەر ماتەریال و كەرستەكانی بەرهەمهێناندا، سەیری مێژووی دەكرد. هەر لەبەر ئەم هۆیەشە گوتراوە ماركس هێگلی بەڕاستی هەڵگڕاندۆتەوە. ماتەریال چۆنایەتی شكڵ و شێوەی ئایدیاكان دەردەخات، نەك بەپێچەوانەوە.

 

ماركسیزم وەسفی پەرەسەندنی مێژوویی مۆدێلە جیاوازەكانی بەرهەمهێنان دەكات، مەبەست لەم كۆنسەپتەش برێتییە لە رێگاكانی ئۆرگانیزەكردنی پەیوەندییە ئابوورییەكان لە كۆمەڵگاكاندا، بۆ بەرهەمهێنانە باشەكان. سیفەتەكانی كەپیتالیزم بەدیدی ماركسیستی، وەكو سیستەمێكی ستەمكار و نادادپەروەرانەی كار و بەرهەمهێنان، برێتین لە پەیوەندییە كۆمەڵایەتیی و ئامرازەكان، كە لە بەرهەمهێناندا بەگەڕ دەخرێن. كار لە تەنهاییدا ئەنجام نادرێت، بەڵكو لەنێو تۆڕێكی پەیوەندیی مرۆیی گەورەدا ئەنجام دەدرێت. رۆڵە مرۆییەكانی ئۆرگانیزەكردنیی ئابووریی (یان پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنان) لەگەڵا كار و تەكنۆلۆژییە مرۆییەكاندا (یان هێزەكانی بەرهەمهێنان) رووبەڕوودەبێتەوە بۆ ئەوەی مۆدێلەكانی بەرهەمهێنان بخوڵقێنێت.

مۆدێلەكانی بەرهەمهێنان لە قۆناغە مێژووییەكاندا ئاراستەی جیاواز وەردەگرن. شرۆڤەی كولتووریی ماركسیستی، بەتایبەتی چڕدەبێتەوە لەسەر شرۆڤەكردنی كەپیتالیزمی پیشەسازی، ئەمەش وەكو ئەو سیستەمە ئابوورییە دەبینێت، كە بەندە لەسەر نایەكسانی، و لەم رووەوە، ئەم مۆدێلی بەرهەمهێنانە شتێكی نادادپەروەرانەیە.

 

گوتاری ماركس لەبارەی خەباتی چینایەتی لەنێو كۆمەڵگەی كەپیتالیستیدا گوزارشت لە پەرەسەندنی رەوتی ئابووریی دەكات لە قۆناغی سەرەتاییەوە بۆ فیودالی و پاشان بۆ كەپیتالیستی، لە هەر قۆناغێكیشدا لەگەڵ مۆدێلە سەروەرەكانی بەرهەمهێناندا، خەباتی چینایەتیش پەیدا بووە. تەنها لە پەرەسەندنی كۆمەڵگەی سۆسیالیستیدا بەهۆی ئەو مۆدێلە بەرهەمهێنانە تایبەتمەندەی هەیەتی، ئەوا جیاوازیی و ململانێی چینایەتی كۆتایی پێدێت. گۆڕانی مێژوویی تەنها ئەو كاتە روودەدات، كە لەنێوان چینەكاندا ململانێیەكی كۆنتێكستی دیالەكتیكی ئامادەیی هەبێت. دژایەتی نێوان ئەو چینانەی كۆنترۆڵ دەكەن و ئەو چینانەی كۆنترۆڵ دەكرێن، لە راستیدا بەناچاری بە ململانێی چینایەتی كۆتایی پێدێت. ئەم دیالەكتیكی بەریەككەوتنی چینایەتییە، كۆمەڵگەیەكی نوێ بونیاد دەنێت. ئامانجی كۆتایی، بێگومان، برێتییە لە كۆمەڵگەی سۆسیالیستی، واتا ئەو دۆخەی چینایەتی تێدا نەبێت.

پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنان، لە مۆدێلی كەپیتالیستی بەرهەمهێناندا، برێتییە لەوەی كرێكاران كاردەكەن بۆ ئەوەی كەرەستە خاوەكان بگۆڕن بۆ دوا كاڵای ئامادەكراو و، خاوەن كاڵاش كۆنترۆڵی فرۆشتن و دابەشكردنی بەرهەمەكان و كۆكردنەوەی بەها زیادەكانیان دەكات. ماركس دەڵێت وەها سیستەمێك بەناچاری دەگۆڕێت بۆ پەیدابوونی چینایەتی، چونكە سوودمەندەكان كەپیتالیستەكانن، كە كۆنترۆڵی ئامرازەكانی بەرهەمهێنانیان كردووە (واتا كۆنترۆڵی سەرچاوە سروشتییەكان و كارگەكان و ماشینەكان و سەرچاوەكانی دیكەی كەرەستەخاوەكانیان كردووە)، نەك پرۆلیتارەكان، كە لەبەرانبەر هێزی كارەكەیان كرێ وەردەگرن بۆ ئەوەی ژیانیان رێكبخەن. بۆرژوازەكان، كە چینی مامناوەندن، نە خاوەن سەرمایەن، نە كرێكاریشن، بەڵكو بەگشتی كارە خزمەتگوزارییەكانی وەكو مامۆستایەتی و پزیشكی دەكەن. ئەگەرچی ئەم چینە خزمەتگوزاری بۆ دوو چینەكەی دیكە ئامادە دەكات، بەڵام بە گشتی لەنێو هەمان چینی كەپیتالیستیدا ریزبەند دەكرێت.

بەدیدی ماركس، دامەزراوەی ئابووریی (یان مۆدێلەكانی بەرهەمهێنان)، برێتییە لە شێوازەكانی دیكەی سیمای كۆمەڵگە. كۆنسەپتەكانی ژێرخان و سەرخان ئەم جۆرە پەیوەندییانەی كۆمەڵگە شیدەكاتەوە. تێگەی ژێرخان ئاماژە بۆ مۆدێلی ئابووریی بەرهەمهێنانی كۆمەڵگە دەكات، كە سەرخانی كۆمەڵگە دیاریدەكات، سەرخان، برێتییە لە هەمان مۆدێلی بەرهەمهێنانی سیاسیی، كۆمەڵایەتیی، ئایینیی، هونەریی، مۆراڵیی، زانستیی و كولتووریی كۆمەڵگە. بەپێی ئەم روانگەیە، ئایین، بۆ نموونە، مۆدێلێكی سەربەخۆ یان خۆبەڕێوەبەریی چالاكیی مرۆیی نییە، بەڵكو ئەمە مۆدێلی بەرهەمهێنان و پەیوەندیەكانیی بەرهەمهێنانە، كە لە كۆمەڵگەدا دەردەكەوێت و فۆرم بە ئایین دەدات و پێگەكەی دیاریدەكات. كەواتە سەرخان، برێتییە لە تیۆرییەكی ماتەریالیستی، كە ئایین وەكو بەشێك لە سەرخانی كۆمەڵگە دەبینێت.

 

ژێرخانی ئابووریی لەلایەن سەرخانێكەوە پشتیوانی دەكرێت، كە ژێرخانەكە دەیەوێت جیاوازییە چینایەتییەكان بەشتێكی سروشتییانە دەربخات و بڵێت مرۆڤ هیچ توانستێكی نییە بۆ گۆڕانپێدانی ئەم واقیعیەتە گشتگیرە. بەپێی تێگەیشتنی ماركسیزم، وەها سیستەمێك لە بنەڕەتەوە سیستەمێكی وەبەرهێنە و تەنها دەشێت بەڕێی خەباتی دیالەكتیكیی نێوان چینەكانەوە گۆڕانی بەسەردا بهێنرێت. ئەم خەباتە كاتێك روودەدات، كە نادادپەروەری و دژایەتی لەنێو سیستەمی نایەكساندا دەربكەوێت. ماركسیزم پێشبینی ئەوە دەكات، كە خەباتی چینایەتی سەرەنجام كەپیتالیزم لەناودەبات و سیستەمێكی سۆسیالیستی بێچین وەكو جێگرەوە دادەمەزرێنێت. ئەم رووداوە، ئاماژە بە كۆتایی مێژوو دەكات، ئەمەش بەو مانایەی گۆڕانێكی دیكەی ئابووریی روونادات، چونكە پەیوەندییە نایەكسانەكانی چینایەتی، كە خۆراكی خەباتی دیالەكتیكییە، ئیدی لەئارادا نەماوە و لەنێوچووە.

ماركسیزم روودەكاتە پرۆسەی نامۆبوونیش، بەتایبەتی كۆمەڵگە بەسەر چینی كۆمەڵایەتی جیاوازدا دابەشدەبێت، بەتایبەت چینی باڵا دەست بەسەر ئەو كاڵایانەدا دەگرێت، كە لەلایەن چینی خوارەوە بەرهەمهێنراوە. نامۆبوون-دەرەنجامی پەیوەندییە نابەرابەرە چینایەتییەكانە، كە مۆدێلی كەپیتالیستی بەرهەمیدەهێنێت-ئەم پرۆسەیەش دوو شێوازی هەیە. یەكەم، لە مۆدێلی كەپیتالیستی بەرهەمهێناندا، ئەو سیستەمەیە، كە كرێكاران كاڵاكان بەرهەمدەهێنن، بەڵام تەنها كەپیتالیستەكان دەبنە خاوەنی كۆی قازانجی كاڵاكان. هەر لەبەر ئەوەیە كرێكار كاتێك لەبەرهەمی كارەكەی بێبەش دەبێت، ئەوا نامۆ دەبێت. دووەم، كرێكاران لە سیستەمی كەپیتالیستیدا بەخۆشیان نامۆ دەبن. بەدیدی ماركس، ئەم نامۆبوونە كاتێك روودەدات، كە كرێكاران دەبن بە كاڵا، چونكە ئەوان كارە نامۆبووەكەی خۆیان لەبازاڕدا دەفرۆشن، تەنها كاڵا سەختەكانی دیكە نەبێت. بەمجۆرە، كرێكاران بە ئینسانیەتی خۆیشیان نامۆدەبن.

تیۆریی ماركسیستیی، ئیدیۆلۆژیی وەكو هۆشیارییەكی درۆزن دەبینێت، چونكە واقیعیەتی ماتەریالی و كۆمەڵایەتی بەلاڕێدا دەبات و هەوڵدەدات مرۆڤ لەو شوێنەدا بهێڵێتەوە، كە سیستەمی كەپیتالیستی بۆی دیاریكردووە. لە وەها بەلاڕێدابردنێكدا، مرۆڤەكان ناتوانن پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنان بەوچەشنە ببینن، كە لەڕاستیدا بوونی هەیە. بەمجۆرە، ئیدیۆلۆژیی یەكێكە لە رەهەندەكانی سەرخان: خۆی لەلایەن بونیادی ئابوورییەوە بەرهەمهێنراوە و ئەركەكەیشی برێتییە لە رەوایەتیبەخشین بەو بونیادە. ئیدیۆلۆژییەكان ئەوە دیاریدەكەن، كە دەتوانن چجۆرە بیركردنەوە یان چ باوەڕێكیان هەبێت لەبارەی سیاسەت و ئایین و ئەدەبیات و رەهەندەكانی دیكەی كولتوور. بەڵام ئیدیۆلۆژییەكان ئۆتۆنۆم نین، ماركس دەڵێت ئەوانە وابەستەی مۆدێلە زاڵەكانی ئابووریی بەرهەمهێنانن و، بوون و درێژەپێدانی ئەم مۆدێلە زاڵە ئاراستە دەكەن. بۆ نموونە، ئێتیكیی كاری پرۆتستانتیی، بەهای كاری سەخت بەرزدەنرخێنێت و لە وەرگرتنی سوود و قازانجدا، ئارەزووی مرۆڤەكان بۆ بەرژەوەندی كەسی لەبەرچاو ناگرێت. پرۆتستانتیزم وەها ئێتیكێك ویست و خواستی خودا دەزانێت. كەواتە وەها بەرژەوەندیخوازییەك، برێتییە لە جێبەجێكردنی ئەركێكی ئایینیی. لە رواگەی ماركسیستییەوە، ئێتیكیی كاری پرۆتستانتیی، نموونەی هەمان ئەو ئیدیۆلۆژییەیە، كە رەوایەتی بەو مۆدێلی ئابووریی بەرهەمهێنانە دەدات، كە دەڵێت پێویستە كرێكاران سەعاتی كاركردنیان زیاد بێت و لە بارودۆخێكی سەختدا كاربكەن. ئەو كرێكارەی بەرگری لەم ئێتیكیی كاركردنە درۆزنانەیە دەكات، واتێدەگات كاری سەخت برێتییە ئیرادەی خودا و هەڵبژاردنێكی ئازاد، بەڵام لەڕاستیدا ئەم ئێتیكە بەلاڕێدابردنی واقیعیەتە، برەو بەو مۆدێلی بەرهەمهێنانە دەدات، كە كرێكاران دەچەوسێنێتەوە بۆ ئەوەی كەپیتالیستەكان ببنە خاوەنی قازانج و سوودمەند بن. كرێكار لەو وەهمەدا دەژی، كە خاوەنی هەڵبژاردن و ویستی ئازادە، بەڵام لەڕاستیدا خاوەن هیچ ویستێكی ئازاد نییە.

 

بەناوبانگترین جەختكردنەوەی ماركس لەسەر سروشتی ئیدیۆلۆژیی ئایینە، كە دەتوانین وەسفەكەی ماركس بۆ ئایین لەم رستەیەدا ببینینەوە: "ئایین تلیاكیی كۆمەڵانی خەڵكە". ئەم رستەیە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە ئایین بەڵێنی پاداشت و دادپەروەریی دەدات لە ژیانی دواڕۆژدا بۆ ئەوەی بەرگەی نادادپەروەری و چەوساندنەوە و ستەمەكانی ئەم جیهانە بگرێت. ئایین كاتێك دادپەروەری رەوانەی ژیانی ئەودنیا دەكات، ئەوا بەم كارەی دەبێتە رێگر لەبەردەم شۆڕشی جەماوەر دژ بە چینی دەسەڵاتدار، ئەو چینەی بەرهەمی كرێكار بۆخۆی دەبات. بەدیدی ماركسیزم، ئەوكاتە دەتوانین بەدروستی لەئایین تێبگەین، كە تێكستە پیرۆزەكان، سرووتەكان، و دیاردەكانی دیكەی ئایین بخەینە نێو رەوشی ماتەریالی كولتوور و لێكدانەوەی بۆ بكەین، بەتایبەتی بیخەینە نێو هەلومەرجی ئابووریی زاڵی بەرهەمهێنانەوە.