خۆپیشاندان لە زۆربەی شارەكانی ئێراندا ڕوویدا و هەڵگیرسانەكەی بە هۆی نیگەرانی و بێزاری خەڵكەوەیە، كە تێچوی ژیان زۆر گران بووە، ئەمەش فراوان بوو تائەوەی شوێنە ئاینیەكان، دەزگاكانی هێزە ئەمنیەكان كەوتنە بەر شاڵاوی خۆ پیشاندەران، ئەمەش لە كاتێكدایە هێشتا ساڵێك تێنەپەڕیوە كە دەنگدەران سەرۆك كۆماری ئێران حەسەن ڕۆحانیان هەڵبژاردوە.
ئەم مەلا سەرۆكە پێیباشە ووڵاتە دابڕاوەكەی لە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی نزیك بكاتەوە، روحانی بە پیاوێكی میانڕەو دادەنرێت، وە تاڕادەیەك جیهان پشتیوانی لێدەكات دوای ئەوەی كەڕێكەوتنە ئەتۆمیەكەی لەگەڵ دەوڵەتە زلهێزەكانی دنیا ئیمزا كرد.
،،
هەندێك ڕاپۆرت دەڵێن نرخی هێلكە و مریشك بەرزبۆتەوە، ئەوەش دوای بڵاوبونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە لەو وڵاتەدا، هەر ئەمەش بوە هۆی هاندانی خەڵك بۆ دەستپێكردنی خۆپیشاندان .
لەساڵی 2015دا ئیرانیەكان چاوەڕوانی ژیانێكی باشترو مسۆگەرتریان دەكرد، روحانی دوای هەڵبژاردنەوەی پەیمانی سەركەوتنی بە خەڵكی ئێران دا.
روحانی لەئێستادا توندڕەوەكان تاوانبار دەكات، بەوەی ئاگری خۆپێشانداناكەن دەگەشێننەوە، دۆخی خراپی ئابوری ئێران، جۆرێك لە جەمسەرگیری سیاسی لە ناو سیاسەتی ئیراندا دروست كردوە، وە لەسەر ئاستی دەرەوەش دۆناڵد ترەمپ، نەیارێتی خۆی بۆ رێكەوتنە ئەتۆمیەكەی وڵاتەكەی لەگەڵ ئێران پیشانداوە، كە لەساڵی 2015 دا ئۆباما پەسندكرد.
ئابوری ئێڕان چەند خراپە؟
ڕێژەی بەتاڵە لە 12% یە، كەئەمەش گەنجەكان و ژنان زیاتر دەگرێتەوە، لە كاتێكدا كە هەڵئاوسان لە 40% بوە، لە ساڵێ 2013 كە ڕۆحانی هاتۆتە سەر دەسەڵات، وە ئێستا دابە زیوە بۆ 10% واتە دابەزێنێكی باشی بە خۆیەوە بینیوە .
هەندێك ڕاپۆرت دەڵێن نرخی هێلكە و مریشك بەرزبۆتەوە، ئەوەش دوای بڵاوبونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە لەو وڵاتەدا، هەر ئەمەش بوە هۆی هاندانی خەڵك بۆ دەستپێكردنی خۆپیشاندان .
ستراتیجی رۆحانی چیە؟
رۆحانی سەركردایەتی ڕێكەوتنە ئەتۆمیەكەی ئیرانی كرد كە ئیران یۆرانێۆم بپیتێنن تەنها بۆ مەبەستی ئاشتی لەبواری ئەتۆمدا، بە مەرجێك سزای ئابوری لەسەر ئێران لاببرێت و ڕێگەی پێبدرێت كەنەوت لە بازاڕی جیهان دا بفرۆشێت، بەمەش ڕادەی وەبەر‌هێنانی نەوت بەرزكرایەوە بۆ ساڵی 2011 پێش حەسارەكە.
لەگەڵ زیاد كردنی بەرهەمهێنانی نەوتدا هیچ بارگرانیەك لەسەر خەڵكی ئاسایی كەمی نەكرد و كێشەی دارایی لەمپەڕی گەوەرەیە لەبەردەمی خەڵكدا، سەرۆك كۆماریش تەنها قسەی بۆ خۆپیشاندەران، داوای كات و دان بەخۆداگرتن دەكات.
ڕۆحانی چی بە خۆپیشاندەران ووت ؟
داوای لە خۆپیشاندەران كرد واز لەتوندوتێژی بهێنن، تەئكیدیشی كردەوە كە پشتیوانی لەخۆپیشاندانی ئاشتیانە دەكات و ڕەوایە بۆ خەڵك داواكاریەكانی خۆیان بڵێن.
ڕۆحانی ڕەشنوسی بودجەیەكی گەورەی 337 ملیار دۆلاری پێشكەش بە پەرلەمانی ووڵاتەكەی كردەوە، كە بڕی 100 ملیار دۆلاری بۆ خزمەتگوزاریەكانە، كەدەتوانێت هەلی كاری زۆر دروست بكات، وە خێزانە هەژارەكان لەڕێگای پڕۆگرامی چاودێری كۆمەڵایەتیەوە یارمەتی بدرێن و ئاستی گوزارانیان بەرزبكرێتەوە.
كێشەی بانكەكان
سندو‌قی نەختی دەولی دەمێكە ئێرانی ئاگادار كردۆتەوە كە كێشەی بانكەكەكان چارەسەر بكات كە بانكەكان پارەی نەختیان تیا نەماوە، پێویستە چاكسازی تەواو لەسیستەمی بانكی و سیستەمی مالی دا بكات.
هەر ئەوەی خەڵك ناتوانێت قەرز وەربگرێت بەڕێژەی سودی نزم خەڵكی ئێرانی تەواو بێزاركردەوە ، لە چەند رۆژی رابردوودا ڕۆحانی بڕیاریدا بڕی 3 ملیار دۆلاری ئەمریكی بخاتە ناو بانكەكانەوە بۆ پڕكردنەوەی ئەو كێشەیە.
،،
سندو‌قی نەختی دەولی دەمێكە ئێرانی ئاگادار كردۆتەوە كە كێشەی بانكەكەكان چارەسەر بكات كە بانكەكان پارەی نەختیان تیا نەماوە، پێویستە چاكسازی تەواو لەسیستەمی بانكی و سیستەمی مالی دا بكات.
حەساری ئابوری لەسەر ئیران لابراوە؟
زۆربەی كۆمپانیا ئەمریكیەكان خۆیان دورە پەرێز ڕاگرتوە، بە هۆی قەدەغەكردنی بڕیاری ساڵی 1995 كەڕێگا نادرێت كۆمپانیا ئەمریكیەكان بازرگانی و بەر‌هێنان بكەن، ئەمریكیەكان پێیانوایە ئێران پشتیوانی لە تیرۆر دەكات، لەوەتەی ترامپ، بەسەرۆكی ئەمریكا هەڵبژێراوە لەساڵی 2017 دا، سزای زیاتری بەسەر ئێراندا سەپاندوە، بەهۆی پڕۆگرامی ساروخی بالستیكی كە سوپای پاسداران سەرپەرشتی دەكات، ترەمپ داوای لە كۆنگرێسی وڵاتەكەی كردەوە كە لەرێكەوتنە ئەتۆمیەكە بێنە دەرەوە.
وڵاتان چۆن بیر لە ئابوری ئێران دەكەنەوە؟
هەندێ كەس لە ئەمریكاو ئەوروپا بیر لەوە دەكەنەوە كە یارمەتی ئابوری ئێران بدەن كە قەبارەكەی بە قەدەر قەبارەی ئابوری نەمسا دەبێت، بەمەش پشتیوانی لە میانڕەوێكی وەك ڕۆحانی بكرێت بۆ ئەوەی پابەند بێت بەپەیمانە ئەتۆمیەكەوە. بەڵام زۆری تر هەن زۆر بە گومانن و لەو بڕوایەدان هەتا ئێران ئابوریەكەی بەهێز بێت زیاتر پشتیوانی لە تیرۆر دەكات، وەك حیزب للەی لبنانی، ڕێكخراوی حەماس و سەرۆكی سوریا.
ئایا كۆمپانیا بیانیەكان گەڕاونەتەوە بۆ ئێران ؟
هەندێك كۆمپانیای بواری نەوتی و ئاوەدانكردنەوە گەڕاونەتەوە ئیران، وەهەندێك كارگەی دروستكردنی ئۆتۆمیێل وەك پیژۆ و سیترن، بەڵام ژمارەی كۆمپانیاكان زۆر كەمترن لەوەی كە حسەن ڕۆحانی پێشبینی دەكرد.
لە مانگی نۆڤمبەردا تۆتاڵی فەرەنسی گرێبەستێكی ئیمزاكردوە بۆ گەشەپێدانی 3 كێڵگەی گاز، بەس پابەند نابیت ئەگەر شتێك ڕووبدات، چونكە تەحویلكردنی پارە و سزای ئابوری ئەمریكی وا لە كۆمپانیا بیانیەكان دەكات زۆر بەووریاییەوە مامەڵە لە گەڵ ئیران بكەن.
ئەم بابەتە وەرگیراوە لە ماڵپەری بلومبێرگی ئەمریكیەوە
لینكی راپۆرتەكە
https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-01-02/how-iran-s-economic-strains-helped-stoke-protests-quicktake-q-a