پێشەکی
بە دوو هۆکار قسەکردن و نووسین لەسەر پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠٢٣) پێویستە، هۆی یەکەم بەشێکی زۆری ئەو نووسین و وتارانەی دەربارەی ئەم پرسە نووسراون، زیاتر پاڵنەرێکی سیاسی لەپشتیانەوە بووە، دەکەونە دەرەوەی چوارچێوەی بابەتیبوونەوە، لەبەرئەوە گرنگە لە ئێستادا نووسنێک هەبێت ئەم بابەتە لە چوارچێوەیەکی بابەتی گەنگەشە بکات، هۆی دووەم پەیوەستە بە نوێنەرانی هەرێم لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و ئەوانەی لە دانوستان لەگەڵ بەغداد نمایندەی هەرێمی کوردستان دەکەن، بەشێکی زۆری ئەوانە پاشخانێکی دەوڵەمەندی زانینیان نیە دەربارەی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغداد ماف و ئەرکی هەرێم لە چوارچێوەی دەستور و یاساکان، بەم هۆیە زۆر جار لە کاتی داڕشتنی یاسا و بڕیارەکان لە بەغداد دەکەونە هەڵەوە یان فێڵیان لێدەکرێت، یان زۆر جار لە کاتی نووسینی دەقی پڕۆژە یاساکان ناچنە ناو وردەکارییەوە و میکانیزمی جێبەجێکردنی ماددە و بڕگەکانی ناو یاساکان بە وردی دیاری ناکرێن، دەرئەنجامی ئەمەش بریتی دەبێت لە جێبەجێنەکردنی یاساکان، لەسەرووی هەموانەوە یاسای بودجە.

لەو ساڵەوەی حکومەتی عیراق بودجەی داناوە، واتە لە ساڵی (٢٠٠٥)ەوە پشكی هەرێمی کوردستان بە ڕوونی لە یاسای بودجە دیاری کراوە، لە ساڵی (٢٠٠٥)ەوە تا ساڵی (٢٠١٨) پشکی هەرێمی کوردستان بە ڕێژەی (١٧%) لە یاساکانی بودجەی عیراق دیاری دەکرا، بەڵام لە ساڵی (٢٠١٨)ەوە، دوای ڕوودانی کۆمەڵێک ڕووداو کە دیارترینیان گەڕانەوەی حکومەتی عیراق بۆ کەرکوک و فرۆشتنی نەوت لە لایەن هەرێمی و ڕادەست نەکردنی بە بەغداد بوو، چیتر ئەم ڕێژەیە وەک خۆی نەماو و گۆڕانکاری بەسەردا هات. 
بابەتێک هەیە هەر لەسەرەتاوە هاوتای پشکی هەرێم لە بودجەکانی عیراقدا بوونی هەبووە، ئەو بابەتەش بریتییە لەو مەرجانەی حکومەتی عیراق دایناون لە بەرامبەر ناردنی پشکی هەرێمی کوردستان، ئەو مەرجانە لەسەرەتاوە مەرجگەلی زۆر ئاسایی و سادەبوون، بەڵام بە تێپەڕبوونی زەمەن، ئەو مەرجانە گۆڕانکاریان بەسەردا هاتووە، گۆڕاون بۆ مەرجی سەختر.

دەتوانین بە گەرانەوە بۆ یاساکانی بودجەی عیراق سێ وێستگە بۆ دیاریکردنی ئەو مەرجانە بخەینە پێش چاو، وێستگەی یەکەم: ساڵی (٢٠٠٥) لەم ساڵەدا مەرجەکان بۆ ناردنی پشکی هەرێم زۆر سادە بوون، تەنیا مەرجی ئەوە بۆ هەرێمی کوردستان دانراوە کە پێویستە خەمڵاندن بۆ داهاتەکانی بکات، وێستگەی دووەم: ساڵی (٢٠٠٨) وێستگەیەکی نوێیە و لە یاسای بودجەی ئەو ساڵەدا کۆمەڵێک مەرجی قورستر  بەسەر هەرێمی کوردستاندا دەسەپێنرێت، لەوانە ئەرکدارکردنی دیوانی چاودێری دارایی عیراق مەبەستی وردبینیکردنی داهاتەکانی هەرێمی کوردستان، ڕادەستکردنی داهاتە فیدرالییەکان بە حکومەتی ناوەندی، وێستگەی سێیەم: ساڵی (٢٠١٧) ئەم ساڵەش ویستگەیەکی نوێیە و کۆمەڵێک مەرجی تازە و قورستر بەسەر هەرێمی کوردستاندا سەپێنراون، لەوانە ڕادەستکردنی بڕی (٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، ڕادەستکردنی بڕی (٣٠٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی کەرکوک، پێویستە داهاتی فرۆشتنی ئەو نەوتە بگەڕێتەوە بۆ بەغداد، فەرمانکردن بە هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی مووچەی فەرمانبەران دابەش بکات. 

لەبەر ئەوەی بەشێکی زۆری ئەو مەرجانەی بەغداد دایناون لە بەرامبەر ناردنی پشکی هەرێمی کوردستان ، هەرێم پابەند نەبووە پێیان، ڕاستەوخۆ بەشێکی زۆری ئەو مەرجانە گۆڕاون بۆ کێشەی نێوان هەولێر و بەغدا، دەتوانین کێشەکانی نێوانیان بەسەر سێ بەشدا پۆلێن بکەین: ئەوانیش برتین لە داهاتەکان مووچە و بودجەی پێشمەرگە و نەوت.

سەبارەت بە مووچە و پێداویستییەکانی هێزی پێشمەرگە، ئەم بابەتە لە ساڵی (٢٠٠٧)ەوە خراوەتە ناو یاسای بودجەی عیراقەوە، سەرەتا ڕێککەوتنی نێوان هەر دوو حکومەتی هەرێم و ناوەند کرابوو بەمەرج بۆ ناردنی پشکی هێزی پێشمەرگە، دواتر و لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٥) مەرجی ڕێککەوتن لابرا، مەرجی ژمارەی دانیشتوان جێگەی گرتووە، بەڵام لەم یاسایەدا واتا یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) مەرجی ژمارەی دانیشتوانیشی لابرد و دەڵێت: پشکی پێشمەرگە لەناویدا مووچەکەیان دیاری دەکرێت لەو بڕەی بۆ سوپای عیراق دیاری دەکرێت، ئەمەش بە هەماهەنگی لەگەڵ فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان و وەزارەتی پێشمەرگە. بەڵام نە ڕێککەوتن  و هەماهەنگی لەم بارەوەیەوە کرا و نە بەغداش مووچە و پێداویستی هێزی پیشمەرگەی دابین کرد.
سەبارەت بە بابەتی نەوت، لە ساڵی (٢٠١٠)ەوە یاساکانی بودجەی عیراق بەڕوونی باسی بابەتی نەوت و گاز دەکەن،  لە یاسای بودجەی (٢٠١٧) بەدواوە بەڕوونی بڕی ئەو نەوتە دیاری کراوە کە پێویستە حکومەتی هەرێم ڕادەستی بەغدای بکات، دواتریش لە بودجەی دوو ساڵی دواتریش هەمان خاڵ دووبارە کراوەتەوە، بەجۆرێک  پێویستە هەرێم ڕۆژانە لایەنی کەم (٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوت لە ڕێگای کۆمپانیا نیشتیمانی بەبازاڕکردنی نەوتی عیراق (سومو) هەرنادە بکات و داهاتەکەی بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی، بەڵام تا ئەم ساتەش هەرێم ئامادە نەبووە ئەو بڕە نەوتە ڕادەست بکات، ئەم بابەتە بووە بە کێشەیەکی گەورەیی یەکلایی نەکراوە لەنێوان هەردوو لادا. 
سەبارەت بە داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێم، لە بودجەی (٢٠٠٥)ەوە هەرێم پابەند کراوە کە خەمڵاندن بۆ داهاتەکانی بکات و حکومەتی ناوەندی ئاگادار بکاتەوە، دواتر لە ساڵی (٢٠٠٧) بۆ یەکەم جار دیوانی چاودێری دارایی عیراق رادەسپێردرێت وردبینی داهاتەکانی هەرێم بکات، هەر لەو لە چوارچێوەی بودجەی ئەو ساڵەدا هەرێم پابەند دەکرێت داهاتە فیدرالییەکانی ڕادەست بکات، تا ئەم ساتەش هەرێم پابەند نەبووە، لەبەر ئەوە ئەم بابەتەش بووە بەشێک لە ناکۆکی نێوان هەولێر و بەغداد.

یەکەم: مووچە
سەبارەت بە مووچە و پێداویستییەکانی هێزی پێشمەرگە، ئەم بابەتە لە ساڵی (٢٠٠٧)ەوە خراوەتە ناو یاسای بودجەی عیراقەوە، سەرەتا ڕێککەوتنی نێوان هەر دوو حکومەتی هەرێم و ناوەند کرابوو بەمەرج بۆ ناردنی پشکی هێزی پێشمەرگە، دواتر و لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٥) مەرجی ڕێککەوتن لابرا، مەرجی ژمارەی دانیشتوان جێگەی گرتووە، بەڵام لەم یاسایەدا واتا یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) مەرجی ژمارەی دانیشتوانیشی لابرد و دەڵێت: پشکی پێشمەرگە لەناویدا مووچەکەیان دیاری دەکرێت لەو بڕەی بۆ سوپای عیراق دیاری دەکرێت، ئەمەش بە هەماهەنگی لەگەڵ فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان و وەزارەتی پێشمەرگە. بەڵام نە ڕێککەوتن  و هەماهەنگی لەم بارەوەیەوە کرا و نە بەغداش مووچە و پێداویستی هێزی پیشمەرگەی دابین کرد.
سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەران لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) بۆ یەکەم جار لە خاڵی (ج) بڕگەی سێیەمی ماددە (٩) یاساکەدا حکومەتی عیراق حکومەتی هەرێم پابەند دەکات مووچەی فەرمانبەران بدات، لەو پشکەی کە لە میزانیەی عیراق بۆی تەرخان کراوە، بەتایبەت لەو بەشەی تایبەتە بە قەرەبووی فەرمانبەران، دواین خاڵی بڕگەی سێیەمی ماددە (٩) بڕگەیەکی گرنگ و نوێیە، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە هەر کات حکومەتی هەرێم پابەند بوو بە بڕگەکانی (آ،ب،ج) کە تایبەتن بە ڕادەستکردنی بڕی (٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم و بڕی (٣٠٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی کەرک و دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەران، ئەوا حکومەتی ناوەندی پابەند دەبێت بە ناردنی پشکی هەرێم، واتا ئەم بڕگەیە بەڕوونی پێمان دەڵێت ئەگەر حکومەتی هەرێم پابەندی ماددە و بڕگەکانی ئەم یاسایە نەبێت، کە یەکێک لەو مەرجانە دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانە، ئەوا حکومەتی ناوەند دەتوانێت پشکی هەرێمی کوردستان نەنێرێت.

لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٩) سەبارەت بە دابینیکردنی مووچە و هاوشێوەی یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) هەر دوو بنەمای ڕێککەوتنی حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەندی و ژمارەی دانیشتوانی بۆ دیاریکردنی پشکی پێشمەرگە لە بودجەی وەزارەتی بەرگری عیراق لابردووە، بەشێوەیەکی ڕەها دەڵێت: بەشێک لە بودجەی تەرخانکراو بۆ سوپای عیراق بۆ هێزەکانی پێشمەرگە دابین دەکرێت.

خاڵێکی تری جیاواز کە لەم یاسایەدا هاتووە، لە یاساکانی تر بوونی نیە، ئەوەیە کە ئەگەر حکومەتی هەرێم پابەند نەبوو بە ڕادەستکردنی بڕی نەوتی بڕیار لەسەردراو، ئەوا حکومەتی عیراق بەردەوام دەبێت لە خەرجکردنی پشکی هەرێمی کوردستان بە مووچەی فەرمانبەرانیشەوە، ئەمەش جۆرێکە لە جیاوک کە لەم یاسایەدا دراوە بە هەرێمی کوردستان، چونکە لە هەر هەردوو یاسای پێشوتر، واتا یاسای بودجەی ساڵانی (٢٠١٧،٢٠١٨) دەڵێت هەر کات حکومەتی هەرێم پابەند نەبوو بە ڕادەستکردنی بڕی نەوتی بڕیار لەسەردراو و داهاتە فیدرالییەکان، ئەوا لە پشکی هەرێم دەبڕدرێت، لە بڕگەی پێنجەمی ماددەی (١١) یاسای بودجەی عیراق بۆ ساڵی (٢٠٢١) ئاماژە بە مووچەی فەرمانبەران دەکات و بە جۆرێک حکومەتی هەرێم پابەند دەکات مووچەی فەرمانبەران دابەش بکات، پێویستە حکومەتی هەرێم لە بەشە بودجەی تەرخانکراو بۆ هەرێم پێش هەموو خەرجییەکانی، مووچەی فەرمانبەران جەرج بکات.

پرسی مووچە لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠٢٣) لەو ڕەشنووسەی کە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقەوە ئاراستەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق کراوە، بە ڕوونی ئاماژە بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم ناکات، ئەمەش پێچەوانەیە لەگەڵ یاساکانی بودجەی ساڵەکانی (٢٠١٧، ٢٠١٨، ٢٠٢١) وەک لەسەرەوە ڕوونمان کردووە لەم یاسایانەدا بە ڕوونی ئاماژەیان بۆ پرسی مووچەی فەرمانبەران کردووە، بەڵام لەو هەموارەی کە لەلایەن لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە لە پڕۆژە یاساکەدا کراوە، پرسی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی بۆ زیاد کراوە، بە جۆرێک حکومەتی هەرێم پابەند کراوە بەوەی کە دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان لە پێشینەی کارەکانی بێت.

دووەم: گەڕانەوەی پاشکەوتی مووچە:

یەکێکی تری لەو بابەتانەی لەلایەن لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە بۆ ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجە زیاد کراوە، پرسی گەڕاندنەوەی پاشکەوتی مووچەیە، بە جۆرێک حکومەتی هەرێم پابەند کراوە بە گەڕاندنەوەی بڕی (١٠%) مووچە پاشەکەوتکراوەکانی لەگەڵ پێدانی مووچەی هەر مانگێکدا، پرسی دانانی گەڕاندنەوەی پاشکەوتی مووچە لەناو پڕۆژە یاساکەدا بەم شێوەیە بەدەر نیە لە کەموکوڕی وکەلێنی یاسایی و دارایی، هێشتنەوەی بەم جۆرە ئەم بڕگەیە جێبەجێ نابێت و ئامانجەکەی ناپێکێت، مووچەخۆران شایستە داراییەکانی خۆیان وەرناگرنەوە، بۆئەوەی ئەم بڕگەیە ئامانجی خۆی بپێکێت و نەکەوێتە دەرەوەی چوارچێوەی جێبەجێبوونەوە، گرنگە چەند خاڵێک هەیە ڕەچاو بکرێت، بەرلەوەی بێمەسەر باسکردنی ئەم خاڵانە بە گرنگی دەزانم ئاماژە بۆ ئەوە بکەم کە بڕیاری پاشکەوتی مووچە کە لە ڕابردوودا لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دەرچووە، بڕیارێکی نادرووست بووە، غەدر و ناحەقیەکی گەورە بووە لە مووچەخۆران کراوە، گەڕاندنەوەی ئەو پاشەکەوتە مافێکی ڕەوا و بێ چەندوچوونی هەموو مووچەخۆرانە، بەڵام گەڕاندنەوەی ئەم مافە بە جێگیرکردنی تەنیا بڕگەیەک لە پڕۆژە یاسای بودجە نایەتەدی، پێویستە ئەم بابەتە بە شێوەیەکی وردتر بیری لێ بکرێتەوە و پلانی بۆ دابنرێت، دوای هەڵسەنگاندنی هەموو ڕەهەندەکانی لەوانە ڕەهەندی دارایی ویاسایی، دووبارە بخرێتەوە ناوە پڕۆژە یاساکە، مانەوەی پرسی پاشکەوت لەناو پڕۆژە یاساکەدا بەم شێوەی ئێستا ڕووبەڕووی چەند گرفت و کەموکوڕییەک دەبێتەوە، لە گرنگترین ئەو گرفت و کەموکوڕیانە ئەمانەن:

1. لەو بڕگەیەی کە ئاماژە بۆ گەڕاندنەوەی پاشکەوتی مووچە دەکات، هیچ تەرخانکراوێکی دارایی بۆ ئەم مەبەستە دیاری ناکات، ئەمەش بەو مانایە دێت کە پێویستە حکومەتی هەرێم لەو پشکەی لە یاساکەدا بۆ هەرێم دیاری کراوە، ئەم بڕە لە پاشکەوت بداتەوە، ئەمەش گرفتی گەورە بۆ مووچە دروست دەکات، چونکە لەو بارەدا حکومەتی هەرێم ناچار دەبێت بەشێک لەو داهاتەی بۆ دابەشکردنی مووچە تەرخان کراوە، تایبەتی بکات بە گەڕاندنەوەی مووچە، ئەمەش نەک گرفتی پاشکەوت چارەسەر ناکات، بەڵکو گرفت بۆ دابەشکردنی مووچەش دروست دەکات و مەترسی دووبارەبووەنەوەی پاشکەوت و لێبڕین زیندوو دەکاتەوە، ئەگەر دابەشكردنی مووچە لە ئێستادا پێویستی بە (٩٢٢) ملیار بێت، ئەگەر مانگانە بڕی (٩٠)  ملیاریش بۆ گەڕاندنەوەی پاشکەوت تەرخان بکرێت، ئەو بڕەی بۆ دابەشکردنی مووچە تەرخان کراوە، تووشی کورتهێنان دەبێت، چونکە بڕی (٩ ترلیۆن و نزیکەی ٢٣٠ ملیار) بۆ مووچەی فەرمانبەران دابین کراوە مانگانە دەکاتە (٧٦٩) ملیار.
2. پرسی پاشکەوتی مووچە پێشتر براوەتە بەردەم دادگای فیدرالی و دادگاکەش لە داوای ژمارە (١٤٦/فیدرالی/٢٠١٧) بڕیاری لەسەر داوە، ناوەڕۆکی داواکە بەم شێوەیە: داواکار تانەی لە دوو بڕیاری حکومەتی هەرێم داوە، بڕیارێکیان لە ڕۆژی (١/٦/٢٠١٦) دەرچووە و تایبەتە بە پاشکەوتکردنی بڕی (٥٠%) مووچەی فەرمانبەران بۆ ماوەی چوار مانگ، هەروەها بڕیاری ژمارە (٦٤) ساڵی (٢٠١٦) کە لە ڕۆژی (٣/٢/٢٠١٦) دەرچووە، داواکار بە پاساوی ئەوەی ئەم بڕیارانە پێچەوانەی ماددەکانی (١٤، ١٥، ١٦) دەستوری عیراقن، داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەم بڕیارانە دەکات، بەڵام دادگاکە ئەم داوایەی ڕەتکردۆتەوە بە پاساوەی ئەوەی لە لایەک ئەم بڕیارانە بڕیاری کارگێڕین و تانەلێدانیان دەکەوێتەوە دەرەوەی دەسەڵاتەکانی دادگای فیدرالی، لە لایەکی تر بەپێی ماددە (١٢١) دەستوری عیراق، هەرێمی کوردستان خاوەن هەر سێ دەسەڵاتی یاسادانان و دادوەری و جێبەجێکردنە، دەتوانێت لەم چوارچێوەیەدا دەسەڵاتەکانی خۆی پیادە بکات.

کەواتە دانانی بڕگەی تایبەت بە گەڕاندنەوەی پاشەکەوتی مووچە بەبێ هیچ پاڵپشتیەکی دارایی و یاسایی، ڕووبەڕووی چارەنووسێکی نادیاری دەکاتەوە، لە یەکەم هەوڵی تانەدان لەم بڕگەیە لەبەردەم دادگای فیدرالی دوور نیە دادگاکە هەڵی بوەشێنێتەوە.

3. دانانی بڕگەی تایبەت بە گەڕاندنەوەی پاشەکەوتی مووچە، پابەندکردنی حکومەتی هەرێم یان حکومەتی ناوەند بە گەڕاندنەوەی ئەم پاشەکەوتە، پابەندکردنی حکومەتی هەرێم بە گەڕاندنەوەی پاشکەوت لە چوارچێوەی پشكی تەرخانکراوە بۆ هەرێم، دەکەوێتە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، پێشوتر دادگای فیدرالی بڕگەیەکی تایبەتی بە قەربووی کەموکورتی لە مووچەی فەرمانبەرانی عیراقی ڕەتکردۆتەوە، لە یاسای ژمارە (٢٣) ساڵی (٢٠٢١) یاسای بودجە، لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بڕگەیەک بۆ ماددەی (٥٠) یاساکە زیاد کراوە، کە تایبەتە بە پابەندکردنی وەزیری دارایی عیراق بە دیاریکردنی بڕێک پارە بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەی لە قەرەبووی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان دروست دەبێت، بەڵام دادگاکە ئەم بڕگەیەی هەڵوەشاندۆتەوە بە پاساوی ئەوەی پێچەوانەی بڕگەی یەکەم و دووەمی ماددەی (٦٢) دەستوری عیراقە.

لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە بڕگەیەک بۆ ماددەی (٣٣) یاساکە زیاد کرابوو، کە حکومەتی عیراقی پابەند دەکرد بە تەرخانکردنی بڕێک پارە بۆ گەڕاندنەوەی ئەو بڕەی لە مووچەی فەرمانبەران و خانەنشنیانی عیراق بڕاوە، کە بڕکە نزیکەی (٣،٨%) بوو، بەڵام دادگای فیدرالی لە داوای (١٧/فیدرالی/٢٠١٧) بە پاساوی ئەوەی  ئەم بڕگەیە دووبارە تەرخانکردنە و دەبێتە هۆی زیادکردنی خەرجییەکان، ئەم بڕگەیەی هەڵوەشاندۆتەوە، کەواتە لەم ڕەهەندەشەوە مەترسی دەکەوێتەسەر بڕگەی تایبەت بە گەڕاندنەوەی پاشکەوتی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، چونکە دووبارە تەرخانکردنە لەناو پشکی هەرێم.

سێیەم: مامەڵەی ڕاستەوخۆی پارێزگاکانی هەرێم لەگەڵ بەغداد
ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجە کە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە ئاراستەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق کراوە، بە هیچ شێوەیەک پرسی مامەڵەی ڕاستەوخۆی پارێزگاکانی هەرێم لەگەڵ حکومەتی ناوەندی لەخۆی ناگرێت، بەڵام لەو هەموارەی لەلایەن لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە بۆ پڕۆژە یاساکە کراوە، ئەم پرسەی بۆ زیاد کراوە، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات ئەگەر حکومەتی هەرێم جیاوازی کرد لەنێوان پارێزگاکاندا ئەوا حکومەتی ناوەند ڕاستەخۆ لە دەرەوەی دەسەڵاتی حکومەتی هەرێم پشکی پارێزگا ناڕازییەکە دەنێرێت، جێگەی باسە بۆ یەکەم جارە بابەتێکی لەم شێوەیە دەخرێتە ناو یاسای بودجەی عیراقەوە، لە یاساکانی پێشوتردا پرسی لەم شێوەیە بوونی نەبووە.

ئەگەر بارێکی بەم شێوەیە هاتەدی و یەکێک لە پارێزگاکانی هەرێم لەو بەشە بودجەیە ناڕازی بوو کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بۆی تەرخان دەکرێت، دوای ئەوە پارێزگا ناڕازییەکە پەنای برد بۆ حکومەتی ناوەندی بۆئەوەی پشکی ئەم پارێزگایە لە پشکی تەرخانکراو بۆ هەرێمی کوردستان جیا بکاتەوە، ڕاستەوخۆ بۆی بنێرێت، ئەم پێشهاتە دۆخی کارگێڕی پارێزگاکە دەخاتە باری گۆڕانەوە و لە جێگەی ئەوەی وەک پارێزگایەکی هەرێم دەربکەوێت، زیاتر وەک پارێزگایەکی عیراق مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت، بۆ ڕێکخستنی پەیوەندی ئەم پارێزگایە و حکومەتی ناوەندی پێویستە بگەڕێنەوە بۆ یاسای ژمارە (٢١) ساڵی (٢٠٠٨) یاسای پارێزگا ناڕێخکراوەکان لە چوارچێوەی هەرێم، بەپێی ئەم یاسایە پێویستە ئەنجومەنی پارێزگا پڕۆژەی بودجەی پارێزگاکە ئامادە بکات، بۆئەوەی لەژێر ڕۆشنایی ئەم بودجەیە پشکی پارێزگاکە لە بودجەی عیراقدا یەکلایی بکرێتەوە.

لە دۆخێکدا ئەگەر حکومەتی هەرێم نەیتوانی دادپەروەری ڕابگرێت لەنێوان پارێزگاکانی هەرێم لە پرسی دابەشکردنی بودجە و هەمواری لیژنەی دارایی وەک خۆی بمێنێتەوە لە پرۆژە یاساکەدا، ئەوا ئەو پارێزگایەی هەرێم کە هەست دەکات لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دووچاری نادادی بووە، دەتوانێت داوا لە حکومەتی ناوەندی بکات بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ پشكی پارێزگاکە لە بودجەی عیراق بنرێت، لەبەرئەوەی هەرێمی کوردستان لە دەستوری عیراقدا لە ماددەی (١١٧) دانی پێدانراوە، بۆ ئەوەی ئەم هەنگاوە بێ گرفت بنرێت و دووچاری ئاریشەی دەستوری و یاسایی نەبێت، لە دەستپێکدا پێویستی بە ڕەزامەندی یەک لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی ئەو پارێزگایە هەیە یان ئەگەر ئەم هەنگاوە نەنرا، داواکاریەک لەلایەن یەک لەسەر دەی دەنگدەرانی ئەو پارێزگایەوە واژۆ بکرێت، سەرباری ئەم هەنگاوەش دوور نیە جێگیرکردنی ئەم بابەتە لەناو پڕۆژە یاساکەدا دووچاری چەند گرفتێک ببێتەوە، ئەگەر لە ئێستاوە کاریان لەسەر نەکرێت و چارەسەرنەکرێن، ئەگەر هەیە لە داهاتوودا گرفتی جدی بۆ ئەم هەنگاوە دروست بکەن، بەشێک لەم گرفتانە:

１- ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێم کە پێویستە لەم هەنگاوەدا ڕۆڵی سەرەکی ببینن، ماوەیان بەسەرچووە، دوور نیە لەگەڵ بردنی ئەم بابەتە بۆ بەردەم دادگای فیدرالی بڕیار لە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگان بدات، شایەنی باسە دادگاکە لە داوای (١١٧/فیدرالی/٢٠١٩) بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عیراقی دا بەهۆی بەسەرچوونی ماوەی کارکردنیان.
２- ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٦) بڕیاردا هەر دوو پارێزگای (ئەنبار و نەینەوا) و بەشێکی ناوچەکانی پارێزگای سەلاحەدین جیا بکاتەوە و بەشێوەیەکی تایبەت بەشە خۆراکی مانگانەیان بۆ بنرێت، دواتر دادگای فیدرالی لە داوای ژمارە (٢٤/فیدرالی/٢٠١٦) پەسندی کردوو، بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە ئایا جیاکردنەوەی پشكی پارێزگایەکی هەرێم لە کۆی گشتی پشکی هەرێم، هەمان حکومی دەبێت یان ئەمەیان جیاواز دەبێت، دادگاکە بە نادەستوری دادەنێت.

３- بڕیارێکی تری دادگای فیدرالی بە ژمارە (٦٧/فیدرالی/٢٠١٣) دەرچووە، بڕیارێکی ئەنجومەنی پارێزگای میسانی هەڵوەشاندۆتەوە کە تایبەت بووە بە تەرخانکردنی بڕی بیست و پێنج ملیۆن دینار بۆ یانەیەکی وەرزشی لە پارێزگاکە، کە سەرچاوەی ئەم داهاتە دەروازەی سنوری (الشیب) بەڵام دادگاکە ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی پارێزگاکەی هەڵوەشاندۆتەوە بە پاساوی ئەوەی ئەم بڕیارە پێچەوانەی ماددەی (١١٠) دەستوری عیراقە، ئەگەر بڕیار بێت لە داهاتوودا حکومەتی ناوەند ڕاستەخۆ پشکی پارێزگایەکی هەرێم بنرێت یان لە یاسای بودجەدا دەسەڵاتی خەرجی بەشێک لە داهاتی فەرمانگە فیدرالییەکان بەو پارێزگایە بدرێت، بوونی بڕیاری لەم شێوەیە ڕێگر نابێت لەبەردەم ئەنجومەنی پارێزگا بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ داهات و خەرجییەکانی پارێزگاکە؟

４- لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق حکومەتی عیراقی پابەند کردبوو بە پێدانی بڕی (١٠) ترلیۆن دینار وەک پشكی ئەو پارێزگایانەی نەوت و گازیان لێ بەرهەمدەهێنرێت، بەڵام دواتر دادگای فیدرالی لە داوای ژمارە (١٧/فیدرالی/٢٠١٧) بڕیایدا بە هەڵوەشاندنەوەی ئەم بڕگەیە، بوونی ئەم بڕیارە وەک پێشینەی دادی مەترسییە لەسەر ناردنی ڕاستەوخۆی پشكی پارێزگای هەرێم، هەر لە هەمان بڕیاردا دادگاکە بڕگەی یەکەمی ماددەی (١٢) یاسای بودجەی هەڵوەشاندۆتەوە، کە تایبەتە بە ئاستی دەسەڵاتپێدانی دارایی پارێزگار بۆ خەرجکردنی (١٠) ملیار دیناری بەرزکردۆتەوە.

５- لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠٢١) ئەنجومەنی نوێنەران بڕگەیەکی بۆ ماددەی (٢) زیاد کردووە، کە وەزارەتی دارایی پابەند دەکات بە دووبارە دابەشکردنەوەی خەرجییە تایبەتکراوەکان بە هەر دوو بەشی بەکارخستن و وەبەرهێنان، بەڵام دادگای فیدرالی لە داوای ژمارە (٣٥/فیدرالی/٢٠٢١) ئەم بڕگەیەی هەڵوەشاندۆتەوە، پرسیارەکە ئەمە جیاکردنەوەی پشكی پارێزگایەکی هەرێم لە پشكی هەرێم کە پێشتری دیاریکراوە، نابێتە دووبارە تەرخانکردنەوەی خەرجی لەناو خەرجیەکی تر، مەترسی هەڵوەشاندنەوەی لەسەر دروست نابێت؟

چوارەم: نەوت

سەبارەت بە پرسی نەوت لە چوارچێوەی دەستور و یاساکاندا دوای دەرچوونی دەستوری هەمیشەیی عیراق لە ساڵی (٢٠٠٥) هەندێک یاسا و ڕێککەوتنامە بۆ ڕێکخستنی پرسی نەوت لەنێوان هەرێم و بەغدا دەرکراون ،  لە ساڵی (٢٠١٠)ەوە یاساکانی بودجەی عیراق بەڕوونی باسی بابەتی نەوت و گاز دەکەن، هەر لەو ساڵەدا واتە ساڵی (٢٠١٠) حکومەتی هەرێم هیچ بڕە بودجەیەکی وەک پشکی کۆمپانیاکانی نەوت لە حکومەتی ناوەند وەرنەگرت ، ناچار بوو لە داهاتی ناوخۆی هەرێم پارەی کۆمپانیاکانی نەوت بدات بەشێکی زۆری لە پارەی فرۆشی نەوت بووە لەو ساڵەدا کە بڕەکەی (٥٤٧.٩) ملیۆن دۆلار بوو ، لەو بڕە کۆمپانیاکان بڕی (٣٦١.٢) ملیۆن دۆلاریان وەرگرت ، واتە (٦٦%) باقیەکەی تر بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە ، واتە (١٨٦.٧) ملیۆن دۆلار ، کە دەکاتە (٣٤%) ، وەک ڕوونە و دەزانرێت گرێبەستی حکومەتی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیاکانی نەوت لە جۆری گرێبەستی هاوبەشیە و بەم شێوەیە نەوت و داهاتەکەی لەنێوان حکومەتی هەرێم و کومۆمپانیاکان دابەش کراوە: نەوتی ریع کە (١٠%) نەوتی بەرهەمهێنراوە ئامادەیە بۆ هەناردە ، بۆ حکومەتی هەرێم دەبێت ، نەوتی تێچون (٣٠%) بۆ کۆمپانیاکان دەبێت ، دوای لێدەرکردنی ئەم دوو بڕە ، ئەوەی دەمێنێتەوە قازانجە و بەم شێوەیە دابەش دەکرێت ، ڕێژەی (١٥- ٣٥ %) بۆ کۆمپانیاکان ، ئەوەی دەمێنێتەوە بۆ حکومەتە ، بەڵام گرێبەستەکانی حکومەتی ناوەندی عیراق لە جۆری گرێبەستی خزمەتگوزاریە و کە کۆمپانیای وەبەرهێن تەنیا (٩٧) سەنت وەردەگرێت ، لەو بڕەش تەنیا (٧٨) سەنتی بۆ دەمێنیتەوە ، باقیەکەی تری بۆ حکومەتی عیراق لە شێوەی داهات و باج دەگەڕێتەوە.

دواتر لە ساڵی (٢٠١١) حکومەتی هەرێم ڕەزامەند بوو کە بڕێک لەو نەوتەی بەرهەمی دەهێنێت ، بە هەماهەنگی حکومەتی ناوەندی هەناردەی بکات ، لە بەرامبەردا حکومەتی ناوەند نیوەی داهاتی نەوتە فرۆشراوەکە بداتەوە بە حکومەتی هەرێم بۆ ئەوەی وەک خەرجی دەرهێنان بیدات بە کۆمپانیاکان ، بەڵام لە مانگی (٣) ساڵی (٢٠١٢) حکومەتی هەرێم هەناردەی نەوتی ڕاگرت ، لەگەڵ ئەوەشدا حکومەتی ناوەند سلفەی دووەمی لە مانگی (٩) ئەو ساڵەی کە بڕەکەی (٣٥٠) ملیار دینار بوو خەرج کردووە ، دواتر ڕێککەوتنێک لە لایەن هەردوو لا ئیمزا کرا  ، ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بە بڕیاری ژمارە (٣٣٣) ڕێککەوتنەکەی پەسند کردووە ، ئەوەی جێگەی سەرنجە دوو کەس ئیمزایان لەسەر کۆنووسی ڕێککەوتنەکە نەکردووە ، ئەوانیش هەر یەکە لە ڕۆژ نوری شاویس کە ئەو کاتە جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بوو بۆ کاروباری ئابوری و ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتیەکان ، گرنگترین بڕگەکانی ئەم ڕێککەوتنە لە چەند خاڵێکدا کۆکرابوونەوە ، لەوانە حکومەتی هەرێم تەنیا لە مانگی نۆ پابەند دەبێت بە ڕادەستکردنی بڕی (١٤٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بە حکومەتی ناوەند ، لە مانگەکانی دواتر پابەند دەبێت بە ڕادەستکردنی بڕی (٢٠٠) هەزار نەوتی ڕۆژانە ، بەڵام حکومەتی هەرێم پابەندی ڕێککەوتنەکە نەبوو ، ئەو بڕەی بڕیاری لەسەر درابوو ڕادەستی حکومەتی ناوەندی نەکرد ، بۆ نمونە لە مانگی دە تەنیا بڕی (١٤٦) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی ڕادەست کردووە ، لە مانگی یازدە بڕی (١٥٢) بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی ڕادەست کردووە ، لە مانگی دوازدە ئەو ڕێژەیە تەواو کەم دەکات بە جۆرێک حکومەتی هەرێم لەو مانگەدا تەنیا بڕی (٢٧) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە ڕادەست کردووە ، ئەم ژمارانە دەرخەری ناپەندی حکومەتی هەرێمن بە ڕێکەوتنەکە ، چونکە بەپێی یەکێک لە بڕگەکانی ڕێککەوتنەکە پێویستە حکومەتی هەرێم بڕی (٢٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە ڕادەستی حکومەتی ناوەندی بکات ، لەگەڵ ئەوەی حکومەتی هەرێم پابەندی ڕێککەوتنەکە نەبووە ، بەڵام حکومەتی ناوەندی بە دوو سلفە جارێکیان بڕی (٦٥٠) ملیار دینار و جارەکەی تر بڕی (٣٥٠) ملیاری بۆ حکومەتی هەرێم ناردووە ، بەڵام ئەو بڕەی دوایی بەهۆی ناپابەندی حکومەتی هەرێم بە ڕێککەوتنەکە خەرج نەکراوە ، پابەندنەبوونی حکومەتی هەرێم بەم ڕێککەوتنە زیانی زۆری لە هەرێم داوە ، چونکە ئەو بڕە نەوتەی کە لە هەرێم داواکراوە ڕادەستی بکات ، ئەگەر بڕەکەی بۆ (٢٥٠) هەزار بەرمیلیش بەرزبکەینەوە ، لەو ساڵەدا ڕێژەی (٨.٦%) نەوتی هەناردەکراوی عیراق دەکات ، لە کاتێکدا هەرێم ڕێژەی (١٧%) لە داهاتی عیراقی وەرگرتووە.

دواتر لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٣) حکومەتی هەرێم ناچار دەکرێت ڕۆژانە بڕی (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لەڕێگەی حکومەتی ناوەندیەوە هەناردە بکات ، لەبەرامبەردا حکومەتی ناوەند پابەند دەبێت بە ناردنی پشکی (١٧%) هەرێم ، دواتر لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٥) هەرێم پابەند دەکرێت بە ڕادەستکردنی بڕی (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە ، لەبەرامبەردا حکومەتی ناوەندی پابەند دەبێت بە ناردنی پشکی هەرێم لە بودجەی عیراق کە بڕەکەی (١٤.٨١٧.٠٠٠) ترلیۆنە ، لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٦) بە هەمانشێوە هەرێم پابەند کراوە بە ڕادەستکردنی بڕی (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە ، لەبەرامبەر ناردنی پشکی هەرێم کە بڕەکەی (١٢.٥٧٠.٠٠٠) ترلیۆن دینار ، یاسای بودجەی (٢٠١٧) بەدواوە بەڕوونی بڕی ئەو نەوتە دیاری کراوە کە پێویستە حکومەتی هەرێم ڕادەستی بەغدای بکات ، دواتریش لە بودجەی دوو ساڵی دواتریش هەمان خاڵ دووبارە کراوەتەوە، بەجۆرێک  پێویستە هەرێم ڕۆژانە لایەنی کەم (٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوت لە ڕێگای کۆمپانیا نیشتیمانی بەبازاڕکردنی نەوتی عیراق (سومو) هەرنادە بکات و داهاتەکەی بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی ، لە بەرامبەردا حکومەتی ناوەندی پابەند دەبێت بە ناردنی (١١.٦٠٥.٠٢٨) ترلیۆن دینار.

 لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٨) بۆ یەکەم جار دوای ساڵی (٢٠٠٥) پشکی هەرێمی کوردستان بۆ ڕێژەی (١٢.٦٧%) کەم دەکات ، هەر لەم یاسایەدا سەر لەنوێ حکومەتی هەرێم پابەند دەکرێت بەوەی ڕۆژانە بڕی (٢٥٠٠٠٠) بەرمیل نەوت لە ڕێگای کۆمپانیای (سومو) هەناردە بکات و داهاتەکەی بۆ حکومەتی ناوەندی بگەڕێتەوە، هەر سەبارەت بە بابەتی نەوت ئەوەی تازەیە لەم یاسایەدا ئەوەیە کە لە خاڵی (د) بڕگەی دووەمی ماددەی (١٠) دەڵێت: وەزارەتی دارایی و نەوتی عیراق بڕی ئەو نەوتە دیاری دەکەن کە لەنێوان ساڵەکانی (٢٠١٤-٢٠١٧) لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک هەناردە کراوە، هێندەی بڕی ئەو نەوتە هەناردەکراوە لە پشکی هەرێم دەبڕدرێت ، هەر پەیوەست بە کەرکوک و هەرێمی کوردستان بڕگەی (و) هەمان ماددە جەخت لە گەڕاندنەوەی پارەی پترۆ دۆلاری کەرکوک دەکات کە لە بانکەکانی هەرێمی کوردستان هەڵگیراوە ، یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٩) لەم یاسایەشدا هاوشێوەی یاساکانی بودجەی ساڵانی (٢٠١٧،٢٠١٨) هەرێمی کوردستانی پابەند کردووە ڕۆژانە بڕی (٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لە ڕێگای کۆمپانیای نەوتی (سومو)ەوە هەناردە بکات و داهاتەکەی بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی ،  خاڵێکی جیاواز کە لەم یاسایەدا هاتووە، لە یاساکانی تر بوونی نیە، ئەوەیە کە ئەگەر حکومەتی هەرێم پابەند نەبوو بە ڕادەستکردنی بڕی نەوتی بڕیار لەسەردراو، ئەوا حکومەتی عیراق بەردەوام دەبێت لە خەرجکردنی پشکی هەرێمی کوردستان بە مووچەی فەرمانبەرانیشەوە ، ئەمەش جۆرێکە لە ئیمتیاز کە لەم یاسایەدا دراوە بە هەرێمی کوردستان، چونکە لە هەر هەردوو یاسای پێشوتر، واتا یاسای بودجەی ساڵانی (٢٠١٧،٢٠١٨) دەڵێت هەر کات حکومەتی هەرێم پابەند نەبوو بە ڕادەستکردنی بڕی نەوتی بڕیار لەسەردراو و داهاتە فیدرالییەکان، ئەوا لە پشکی هەرێم دەبڕدرێت.

لەو پڕۆژە یاسایەی کە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقەوە ئاراستەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق کراوە، لە بڕگەی دووەمی پڕۆژە یاساکە حکومەتی هەرێمی پابەند کردووە بە هەناردەی ڕۆژانەی (٤٠٠) هەزار بەرمیل، بەڵام لەو هەموارەی کە لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە پڕۆژە یاساکە کردوویانە، حکومەتی هەرێمی پابەند کردووە بە ڕادەستکردنی ڕۆژانەی (٤٠٠٠٠٠) بەرمیل نەوت بە کۆمپانیای سۆمۆ، هەروەها لە بڕگەیەکی تردا حکومەتی ناوەندی پابەند دەکات، ڕێگری بکات لە حکومەتی هەرێم نەوتی کێڵگەکانی پارێزگای کەرکوک و موسڵ وەبەربهێنێت، بەم پێیە بێت چیتر کێڵگەی نەوتی خورمەڵە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم نامنێت و ناتوانێت نەوتەکەی بەرهەم بهینێت، کێڵگەی نەوتی خورمەلە دراوە بە کۆمپانیای کار لە توانای دایە ڕۆژانە بڕی (١٧٠٠٠٠) بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت، کە (٣٧.٥٠%) کۆی نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم دەکات.
ئەگەر ئەم بڕگەیە بەم شێوەیە پەسند بکرێت، حکومەتی عیراق لە ڕێگای کۆمپانیا بە بازاڕکردنی نەوتی عیراق واتە سۆمۆەوە نەوتی هەرێم دەفرۆشێت، ئەو کاتە کۆمپانیای سۆمۆ نەوتی هەرێم بە نرخی ستانداردی ڕۆژ دەفرۆشێت و هاوشێوەی نەوتەکەی تر بۆ فرۆشتنی نەوتی هەرێمیش کۆمەڵێک میکانیزم دەگرێتەبەر لەوانە مامەڵەی ڕاستەخۆ لەگەڵ بەرکابەر واتە فرۆشتنی نەوتی هەرێم بەو لایانەی ڕاستەوخۆ بەکاری دەهێنن وەک پاڵاوگەکان، (١٠% بۆ ١٥%) دەدرێت بەو کۆمپانیا نەوتیانەی لەو کێڵگەکانی نەوت سەرقاڵی کارکردن و بەرهەمهێنانن، کۆمپانیای سۆمۆ دەتوانێت بڕێک لە نەوتی هەرێم مانگانە بە چەند شەحنەیەک بە شێوەی مزایەدە بفرۆشێت.

پڕۆسەی فرۆشتنی نەوتی هەرێم ئەو کاتە بەم جۆرە دەبێت، وەزارەتی دارایی بڕێک پارە دەدات بە وەزارەتی نەوت وەزارەتی نەوتیش پارەکە دەخاتە سەر هەژماری بانکی کۆمپانیای سۆمۆ، کۆمپانیای سۆمۆش لە جێگەی وەزارەتی دارایی نەوت لە کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان دەکرێت بەو بڕە پارەیەی کە وەزارەتی دارایی بۆی تەرخان کردووە، ئەو بڕە پارەیە یەکسانە بە تێچووی بەرهەمهێنان + قازانج نزیکەی (٦) دۆلارێک دەکات.
دوای ئەوەی حکومەتی ناوەندی پڕۆسەی ئیدارە و ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم دەگرێتە ئەستۆ، لێکەوتەی دەبێت لەسەر داهاتی فرۆشی نەوتی عیراق و مانگانە نزیکەی یەک ملیار دۆلار زیاد دەکات.

دەرئەنجام:
لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠٢٣) هاوشێوەی ساڵانی ڕابردوو ئاماژەی بە پرسی مووچەی فەرمانبەران کردووە، حکومەتی هەرێمی پابەند کردووە، بە دابەشکردنی، ئەوەی تازەیە لەم پرۆژە یاسایەدا و پەیوەستە بە مووچەوە، پرسی گەڕاندنەوەی پاشکەوتی مووچەیە لە هەرێم، پرسێکی تری تازەی ناو پڕۆژە یاساکە تایبەتە بە مامەڵەی ڕاستەخۆی پارێزگاکانی هەرێم لەگەڵ بەغداد، لە دۆخێکدا هەر پارێزگایەک هەست بکات لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دووچاری نادادی بووە، دەتوانێت داوا لە حکومەتی ناوەندی بکات ڕاستەوخۆ بەشە بودجەی ئەم پارێزگایە بنێرێت، سەربارەت بە مەلەفی نەوت، ئەوەی تازەیە لەم پرۆژە یاسایەدا ئەوەیە کە حكومەتی ناوەندی پابەند کردووە، ڕێگری لە حکومەتی هەرێم بکات نەوتی کێڵگەکانی پارێزگای کەرکوک و موسڵ بەرهەم بهێنێت.