"فەڕەنسا تەنها کاتێک مەزنە کە بەسەر شانی ئەفریقاوە سەردەکەوێت!..." ناتالی یامب چالاکوانی کامیرۆنی. 

رووداوەکانی ئەم دواییەی ئەفریقا چاوەڕوانکراو بوون، بەڵام فەڕەنسا ئەو هێزە زۆرەی لە ناوەڕاست و ڕۆژئاوای ئەفریقادا نەماوە کە بتوانێت بەریان پێ بگرێت. 
ئێمە لە وتارێکدا لەسەر دۆخی لیبیا لە19ی تەمووزی ساڵی 2020 ئاماژەمان بەوەدا ئەگەر حکومەتی تەڕابلوس بمێنێتەوە دەبێتە پاڵپشتییەکی مەعنەوی و ئایدۆلۆژی گەورە بۆ قوفڵدانی دەرگای کیشوەری ئەفریقا بەڕووی فەڕەنسادا، لەوێشدا گووتمان هەر لەبەر ئەوەشە فەڕەنسا چۆتە ریزی دوژمنە سیاسییە لەمێژینەکەی خۆی کە ڕووسیایە و هاوشانی رووسیا هاوکارییەکی زۆری حکومەتەکەی خەلیفە حەفتەر دەکات لە لیبیادا، چونکە فەڕەنسییەکان دەزانن دۆخی ئەفریقا خەریکە وەکو تەسبیحی پساوی لێبێت دنکەکانی کە وڵاتانی ژێر هەژموونی فەڕەنسان یەک لەدوای یەک لە دەستی فەڕەنساوە بەردەبنەوە، لەخوارەوەش رووسیا و چین دەیانگرنەوە!
 
حکومەتی تەڕابلوس نەک هەر لە ئابڵوقەدان رزگاری بوو و مایەوە بەڵکو بەپشتیوانی تورکیا بەهێزتریشبوو، ئەمەش دەرگا مەحاڵەکانی بەڕووی جوڵانەوەی دژە ڕۆژئاوا لە ئەفریقادا شکاند. لەو ساڵەوە لە ئەفریقا 17 کودەتا روویانداوە، ئەگەرچی ماکڕۆن هەوڵیدا نەرمی بکێشێت بەرامبەر ڕووسیا و چین لەم دواییانەشدا چەند لێدوانێکی بە دڵی ئەم دوو وڵاتەدا.
 بەڵام نەرمکێشییەکان دادیان نەدا، ڕووسیا بە ئاراستەکردنی گرووپی ڤاگنەر بەردەوامە لە دەستوەردانەکانیان لە وڵاتانی ئەفریقا کە چین و تورکیاش بۆ بەرژەوەندی ئابوری ڕۆڵی تێدادەگێڕن، تورکیا زیاتر لەو وڵاتانەی زۆرینە موسڵمانن. لەڕاستیدا ڕووسیا رزگارکەر و فریادڕەسی ئەفریقانییە، بەڵکو تەنها بەدوای بەرژەوەندییەکانی خۆیدا دەگەڕێت و بەلایەوە گرنگ نییە کێ سەرۆکی وڵات دەبێت و بارودۆخی خەڵکی ئەو وڵاتە چۆن دەبێت. باشترین نموونە سوریا و سودانە کە هێزەکانی رووسیا و ڤاگنەر پشتیوانی دوو فاشیستی عەرەبی دیکتاتۆری وەکو ئەسەد و حمیدتی دەکەن تەنها لەپێناوی لێدان لە بەرژەوەندییەکانی ڕۆژئاوا و جێ قایمکردنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان. 

لەئێستادا ئەوەی لە بۆرکینا فاسۆ و مالی و نەیجەر روودەدا شۆڕش نییە و دەرئەنجامەکەی هاوشێوەی بەهاری عەرەبی دەبێت، تەنها ململانێیەکی سیاسییە لەنێوان گرووپ و لایەنە جیاوازەکاندا بۆ گرتنە دەستی دەسەڵات لە وڵاتەکانیاندا لەژێر درووشم و ناوی جۆراوجۆر. بەڵام هەرچییەک بێت بە پلەی یەکەم زیان بەر فەڕەنسا دەکەوێت، ساڵی پار و مانگی دووی ئەمساڵ فەڕەنسا ناچارکرا هێزەکانی لە مالی و بۆرکینا فاسۆ بکشێنێتەوە، بەڵام محمد بازومی سەرۆکی نەیجەر پێشوازی لە 1500 سەربازی فەڕەنسی کرد و ئامادەیی نیشاندا ببێتە خانەخوێی فەڕەنسییەکان لەجەنگی دژی تیرۆر لە ناوچەی ساحلی ئەفریقا، کەچی لەماوەیەکی زۆر کورتدا چوار وڵات لە پێنج وڵاتەکەی هاوپەیمانی ساحل G5 کەوتنە ژێر دەسەڵاتی هێزی سەربازی وڵاتەکەیانەوە! کە بریتین لە هەریەکە لە وڵاتانی ( چاد، مالی، بورکینا فاسۆ، نەیجەر). وەک دەزانین دواهەمینیان وڵاتی نەیجەر بوو. 

وڵاتی نەیجەر سەرچاوەی دابینکردنی نزیکەی %20 ی یۆرانیۆمی فەڕەنسا و یەک لەسەر پێنجی ئەورووپایە، وە خاوەنی سەرچاوەیەکی زەبەلاحی سامانی سرووشتییە لە کیشوەری ئەفریقادا بەشێوەیەک ساڵانە 250 هەزار تەن خەڵوز و 1,142 کیلۆ ئاڵتون و 45 هەزار تەن جیپسم و لایمستۆن بەرهەمدەهێنێت، خاوەنی زیاتر لە 9 ملیار خامی ئاسن و 1.2 ملیار تەن ڤۆسڤاتی یەدەگە. لاتان سەیر نەبێت ئەگەر بڵێین نزیکەی 55% تەواوی هەناردەی نەیجەر کە بەرهەمی سامانە سرووشتییەکانن بۆ فەڕەنسا دەڕوات! ئێمە ناڵێین ئەگەر فەڕەنسا ئەم سەرچاوانە لەدەستبدات لەشوێنی تر دەستی ناکەوێت، بەڵکو فەڕەنسا دەبێت بە نرخی بازاڕ لە وڵاتانی تری بکڕێت نەک وەک رابردوو کە لە نەیجەر و بۆرکینا فاسۆ و مالی بە هەرزان و تاڵان دەستی دەکەوتن! 

بەرژەوەندییە ئابورییەکان تاکە ترسی فەڕەنسانین لە ناوچەکەدا، بەڵکو بەرژەوەندییە سەربازی و سیاسییەکانی فەڕەنساش کەوتوونەتە ژێر هەڕەشەوە. فەڕەنسا ئەرکی سەرکوتکردنی گرووپە جیهادییەکانی ناوچەکەی لەئەستۆ گرتووە کە  لەناوەڕاستی ئەفریقادا چالاکن چونکە لەداهاتوودا هەڕەشە لە ئاسایشی نیشتیمانی فەڕەنسا دەکەن. ئەم ئەرکانە دەکەونە مەترسییەوە هەروەها ئەو وڵاتانەی حکومەتی دژە فەڕەنسیان تێدا دادەمەزرێت قۆناغ بە قۆناغ زمانی فەڕەنسی لە زمانی سەرەکی وڵات لادەبەن. 

نەک هەر ڕووسیا بەڵکو بەریتانیای هاوپەیمانیشی کە لەوەتەی لە یەکێتی ئەورووپا دەرچووە هەوڵی بەهێزکردنەوەی خەتی ئینگلیزی خۆی دەدات هەڕەشە لە بەرژەوەندییەکانی فەرەنسا دەکات. دواهەمین جوڵەی بەهێزی بەریتانیاش دژی فەڕەنسا فرۆشتنی چەند ژێردەریاییەکی ئەتۆمی بوو بە ئوسترالیا، بەوهۆیەشەوە ئوسترالیا گرێبەستی کڕینی ژێردەریایی دیزڵی لەگەڵ فەڕەنسا هەڵوەشاندەوە کە بەهاکەی زیاتر لە 90 ملیار دۆلاربوو، ساڵی پاریش بەریتانیا بەڕێککەوتنێک پێشوازی لە وڵاتانی تۆگۆ و گابۆنی لە ئەفریقا کرد و هاتنە ناو وڵاتانی کۆمۆنوێڵزەوە. لەکاتێکدا ئەم دوو وڵاتە پێشتر کۆڵۆنی فەڕەنسی بوون بەڵام ئیدی بەرە بەرە دەبنە هاوبەشی یەکجاری بەریتانیا و زمانی ئینگلیزیش جێگای زمانی فەڕەنسی دەگرێتەوە لە قوتابخانەکاندا. لەبەرامبەر ئەم گوشارانەی ڕووسیا و چین لەلایەک و بەریتانیا لەلایەکی تر فەڕەنسا هەوڵی درووستکردنی بەرەیەک بە سەرکردایەتی خۆی دەدات  لەڕێگەی بەهێزکردنی یەکێتی ئەورووپا و وڵاتانی یۆرۆ، وەڵامی بەریتانیاش بە پشتیوانیکردنی ریفراندۆمێکی دیکەی سەربەخۆیی سکۆتلەندا دەداتەوە. 

لەئێستاشدا وڵاتانی ئیکواس کە ئەنجومەنی هاریکاری ئابوری وڵاتانی رۆژئاوای ئەفریقایە، بەپشتیوانی ڕاستەوخۆی فەڕەنسا هەڕەشەی دەستوەردانی سەربازی دەکەن لە نەیجەر ئەگەر کودەتاچییەکان هەتا ڕۆژی یەکشەممە سەرۆکی لەسەرکارلابراو نەگەڕێننەوە بۆ دەسەڵات.

لەناو ئەو وڵاتانەدا نەیجیریا گەورەترین و بەهێزترین رۆڵی سیاسی و سەربازی و ئابوری هەیە، کە ئەویش بەدەست گرووپی بۆکۆحەرامەوە هەراسان بووە. هەردووک وڵاتی بۆرکینا فاسۆ و مالیش بەڵێنی پشتیوانی سەربازیان بە وڵاتی نەیجەر داوە لەئەگەری دەستوەردانی سەربازی وڵاتانی ئیکواس. 

لەئێستاشەوە سوپای مالی بەرەو سنورەکانی نەیجەر جوڵەیان پێکراوە، هیچ گومانێکیشی تێدانییە گرووپی ڤاگنەری ڕووسیش دەگاتە نەیجەر و پشتیوانی کودەتاچییەکان دەکەن. بۆیە دەستوەردانی سەربازی وڵاتانی ئیکواس کاریگەرییەکی ئەوتۆی بەسەر گۆڕینی نەیجەرەوە نابێت، بەو مانایەی ناتوانن وەکو هەورەبروسکە لەچەند کاتژمێرێکدا وڵاتەکە بگەڕێننەوە باوەشی خۆیان، لەگەڵ ئەوەی سوپای نەیجەر زۆر لاوازە و دەتوانرێت بە ئاسانی لەڕێگەی هێرشی ئاسمانییەوە لەناوببرێت، بەڵام ئەم هەوڵە سەردەکێشێت بۆ جەنگێکی بەرەیی و مەیدانی گەورە لە ڕۆژئاوای ئەفریقادا و دەگاتە وڵاتانی تری ناوچەی ساحیلیش هێز و بەرە جیاوازەکان لە سودانەوە تا گینیا تێیدا بەشداردەبن و گرووپە جیهادییەکانیش تێیدا چالاک دەبن.