یاسای نەوت و گاز چ پەیوەندیەکی بە مووچەی فەرمانبەرانەوە ھەیە؟ 

ئومێد مەحمود

2023-08-17

لە ئێستادا ھەر دوو شاندی حکومەتی ھەرێم و حکومەتی ناوەند سەرقاڵی نووسینەوەی یاسای نەوت و گازن، بەدیدی من تا ئەم یاسایە نەنووسرێت و ڕێککەوتنی لەسەر نەکرێت، حکومەتی ناوەندی ئامادە نیە بەشە بودجەی ھەرێم بە مووچەی فەرمانبەرانیشەوە بە تەواوی بنێرێت، بەم ھۆیە ئەم یاسایە گرنگی تایبەتی خۆی ھەیە، لە لایەک گرنگە بەھۆی ڕێکخستنی بوارێکی گرنگی وەک نەوت و گاز کە سەرچاوەی سەرەکی داھاتە، لە لایەکی تر ئەم یاسایە گرنگ دەبێت، چونکە بە نووسینی ئەم یاسایە گرفتی وەزە کە یەکێکە لە گرفتە سەرەکییەکانی نێوان ھەرێم و ناوەند چارەسەر دەبێت، لەمپەر لەبەردەم ناردنی پشکی ھەرێم و مووچەی فەرمانبەران نامنێت.

چەند خاڵێک ھەیە پێویستە بۆ پاراستنی بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان لە یاساکەدا ڕەچاو بکرێن: 

یەکەم: پێویستە بە ڕوونی لە یاساکەدا ئاماژە بۆ ئەوە بکرێت کە ئەم یاسایە پیشەسازی بەرهەمهێنان و ناردنە دەرەوەی گازی سروشتیش دەگرێتەوە، چونکە ئەگەر بەم شێوەیە نەبێت، ئەگەر یاساکە کێشەی نەوت لەنێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەندی چارەسەر بکات، کێشەی گازی سروشتی بە چارەسەر نەکراوی دەمێنێتەوە، ئەمەش بەو مانایە دێت گرفتی وزە لە نێوان هەر دوو لا درێژەی دەبێت.
دووەم: لە پڕۆژە یاساکەدا بە ڕوونی ئاماژە بۆ پارێزگا وەبەرهێنەکان بکرێت لە هەر دوو بوار نەوت و گاز و ئاماژە بۆ ئەو بڕە بکرێت کە ڕۆژانە لە نەوت و گاز بەرهەمی دەهێنن، کە لە هەمان کاتدا دەبێت بە پێوەر بۆ ناساندیان وەک پارێزگای وەبەرهێنەری نەوت و گاز، هەروەها لە پڕۆژە یاساکەدا ڕێژەیەک لە داهاتی فرۆشتنی هەر بەرمیلێک لە نەوتی پارێزگاکە بۆ پارێزگاکە خۆی تەرخان بکرێتەوە.
سێیەم: لە پڕۆژە یاساکە بە ڕوونی ئاماژە بۆ ئەوە بکرێت لە بڕیاردان لەسەر مەلەفی نەوت و گاز لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقەوە بەشداری بە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بکرێت.
چوارەم: لە یاساکەدا بە ڕوونی ئاماژە بۆ دامەزراندنی ئەنجومەنی فیدرالی بۆ نەوت و گاز بکرێت هەرێم جگە لە ئەندام لە ئەنجومەنەکە، پێویستە سەرۆک یان جێگرەی سەرۆکی ئەنجومەنەکەی پێ بدرێت، هەروەها ئاماژە بۆ ئەوە بدرێت ئەو گرێبەستانەی لە هەر دوو بواری نەوت و گاز لەلایەن ئەم ئەنجومەنەوە بڕیاریان لەسەر دەدرێت و دەکەونە سنوری هەرێمی کوردستانەوە پێویستە نوێنەری حکومەتی هەرێم لەم ئەنجومەنە ڤیتۆیان نەکات، ڕەزامەند بێت لەسەریان.
پێنجەم: پێویستە لە یاساکەدا بە ڕوونی ئاماژە بۆ نوێنەرایەتی هەرێم بکرێت لە کۆمپانیای نیشتیمانی نەوتی عیراق.
شەشەم: پرسی ئیدارە کە لە ماددەی (١١٢) دەستوری عیراق ئاماژەی بۆ کراوە، لە یاساکەدا ڕوون بکرێتەوە، مەبەست لە ئیدارەی هاوبەش چیە، ئایا ئیدارە لە یەک قۆناغی بەرهەمهێنانی نەوتەوە دەگرێتەوە بۆ قۆناغی کۆتایی کە فرۆشتنی نەوتەکەیە، یان ئیدارە تەنیا چەند قۆناغێکی بەرهەمهێنانی نەوت دەگرێتەوە، قۆناغەکانی تر مامەڵەپێکردنە، ئایا ئیدارە و مامەڵە لە دیدگای یاسادانەری عیراقی جیا دەکرێنەوە، یان ئیدارە هەمان مانای مامەڵە پێکردنیش  لەخۆی دەگرێت.
حەوتەم: پرسی ئیدارەی هاوبەش لە پەیوەست بە کێڵگەکانی ئێستا و کێڵگەکانی پێش ساڵی (٢٠٠٥) ڕوونبکرێتەوە، کە ئایا ئیدارەی هاوبەش تەنیا بۆ کێڵگەکانی ئێستایە یان کۆی کێڵگەکان دەگرێتەوە، واتە کێڵگەکانی ئیستا و کێڵگەکانی پێش ساڵی (٢٠٠٥)
هەشتەم: پرسێکی تری گرنگ کە پێویستە لە یاساکەدا یەکلایی بکرێتەوە ئەوەیە کە ئایا هەرێم دەتوانێت کۆمپانیای تایبەت بە بەرهەمهێنان و فرۆشتنی نەوتی هەبێت، بەدیدی ئێمە هەرێم دەتوانێت کۆمپانیای بەرهەمهێنانی نەوتی هەبێت، بەڵام ناتوانێت کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی هەبێت، پێویستە پرۆسە فرۆشتنی نەوتەکە لە ڕێگای حکومەتی ناوەندیەوە ئەنجام بدرێت، داهاتەکەش بە پێی ماددەکانی (١١١) و (١١٢) دەستور بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی.
نۆیەم: پێویستە لە یاساکەدا ئاماژە بۆ ئەوە بکرێت کە هەرێم دەتوانێت تۆڕی بۆری گواستنەوەی نەوت و گاز لە ناخۆی هەرێمدا دابمەزرێنێت، بەڵام  تۆڕی ئەو بۆریانەی نەوت و گاز لە ڕێگایانەوە هەناردەی دەرەوە دەکرێت پێویستە لەلایەن حکومەتی ناوەندیەوە خاوەنداری بکرێن.
دەیەم: نابێت هەرێم بە هیچ شێوەیەک بگەڕێتەوە بۆ حوکمەکانی یاسای ژمارە (٢٢) ساڵی (٢٠٠٧) چونکە ئەم یاسایە بەپێی بڕیارێکی دادگای فیدرالی هەڵوەشاوەتەوە.
یازدەیەم: وەک چۆن پێویستە هەر بڕیارێکی پەیوەست بە نەوت و گاز کە لە حکومەتی ناوەندیەوە دەردەچێت جا چ لە چوارچێوەی ئەنجومەنی فیدرالی بۆ نەوت و گاز بێت یان لە کۆمپانیای نیشتیمانی بۆ نەوت یان وەزارەتی نەوتی فیدرال بە هاوبەشی لەگەڵ حکومەتی هەرێم بێت، پێویستە لەسەر هەرێمیش لە هەر بڕیارێکی پەیوەست بە نەوت و گاز لە چوارچێوەی وەزارەتی سامانە سروشتیەکان یان ئەنجومەنی هەرێمی بۆ نەوت و گاز، بە هاوبەشی بێت لەگەڵ حکومەتی ناوەندی.
دوازدە: سەبارەت بە گرێبەستانەی کە حکومەتی هەرێم لە هەر دوو بواری نەوت و گاز تا ئێستا ئەنجامی داون، پێویستە لە یاساکەدا ئاماژە بۆ ئەوە بکرێت، کە لەو گرێبەستانەی مافی پێداچوونەوە گرێبەستەکە دراوە بە لایەنەکان، پێداچوونەوەیان بۆ بکرێت، گرێبەستەکانی تریش بە مەرجێک هیچ پابەندیەکی دارایی زیادە نەخەنە سەر هەرێمی کوردستان بەپێی یاسای و ڕێنمای تازە پێداچوونەوەیان بۆ بکرێت و هاوتای دەستور و یاسا کارپێکراوەکان بکرێن.