به پارێزگابوون شێوازێكى كۆنى حكوم ڕانیه كه‌وڵات ناكرێت له‌یه‌ك سه‌نته‌ره‌وه به‌رێوه ببرێت، یاخود له پایته‌خته‌وه، به‌ڵكو هه‌موو وڵاتێك به‌سیسته‌مێك له‌سیسته‌مه‌كانى ئیدارى دابه‌شده‌كرێت بۆ چه‌ند ئاستێك كه به‌پێى وڵاتان ده‌گۆرێت، له‌عێراقدا له‌ساڵى (1969)سیسته‌مى ویلایه‌ت گۆڕدرا بۆ سیسته‌مى پارێزگا، له‌وكاته‌وه كه‌سیسته‌مى پارێزگاكان په‌یره‌وده‌كرێت ئیداره له‌عێراقدا (بریتیه له پایته‌خت دواى ئه‌وه پارێزگاكان و قه‌زا و ناحیه‌كان و گوند).
• به‌ڵێنی به پاریزگاكردنی هه‌ڵه‌بجه شتیكی تازه نییه له گه‌رمه‌ی شه‌ڕی ناوخۆی نێوان هیزه كوردیه‌كان بوو به‌ڵێنى به‌پارێزگابوونى هه‌ڵه‌بجه له‌ساڵى (1999) له په‌رله‌مانى كوردستان دراوه له‌لایه‌ن پارتى دیموكراتى كوردستانه‌وه به‌بریارى ژماره(11) له (22-9-1999).
• له‌سه‌رئاستى ناوخۆ ئه‌م بریاره له‌لایه‌ن هێزێكى سیاسیه‌وه ده‌ركراوه هێزه سیاسیه‌كانى تر به موزایه‌ده‌ى سیاسى داده‌نین له‌لایه‌كى تروه له‌گه‌ڵ ئه‌م بریاره‌دا بریارى به‌پارێزگابوونى (3) قه‌زاى دیكه دراوه، هه‌روه‌ها له‌سه‌رئاستى عێراق ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌بجه بكات به پارێزگا ئه‌وا شیعه چه‌ندین ناوچه‌ى خۆى هه‌یه ده‌یه‌وێت بیكاته پارێزگا وه‌ك كارتێكى فشار وایه له‌به‌رامبه‌ر به‌كورد بۆ نمونه ده‌ركردنى پرۆژه‌ى یاساى به‌پارێزگابوونى دووزخورماتوو.
شاری هەڵەبجە
مێژوویى كه‌مبونه‌وه‌ى ڕووبه‌رى هه‌ڵه‌بجه
به‌هۆى دابرانى شاره‌كانى (ده‌ربه‌ندیخان و پێنجوێن) له‌قه‌زاكه كاریگه‌رى زۆریان هه‌بووه له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى سنوورى ئیدارى قه‌زاى هه‌ڵه‌بجه له‌ساڵى (2002)دا ڕووبه‌ره‌كه‌ى گه‌یشتۆته (796)كم2 له‌كاتێكدا ڕووبه‌رى پارێزگاى سلێمانى (10771)كم2 بووه، واته قه‌زاى هه‌ڵه‌بجه ڕێژه‌ى (7. 3%)ى ڕووبه‌رى پارێزگاى سلێمانى پێكهێناوه، و قه‌زاى هه‌ڵه‌بجه‌ى تازه‌ش (315)كم ڕێژه‌ى (2.9%)ى پارێزگاى سلێمانى پێكهێناوه، قه‌زاى پێنجوێنیش ڕووبه‌ره‌كه‌ى له‌ساڵى (2002)د ا( 1131)كم ڕێژه‌ى (9.8%)ى پارێزگاى سلێمانى پێكهێناوه.
،،
دابرانی ده‌ربه‌ندیخان و پێنجوێن له هەڵەبجە كاریگه‌رى هه‌بووه له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى سنورى ئیدارى هه‌ڵه‌بجه له‌ساڵى (2002)دا ڕووبه‌ره‌كه‌ى گه‌یشتۆته (796)كم2 له‌كاتێكدا پارێزگاى سلێمانى (10771)كم2 بووه، واته هه‌ڵه‌بجه ڕێژه‌ى (7. 3%)ى ڕووبه‌رى پارێزگاى سلێمانى پێكهێناوه، هه‌ڵه‌بجه‌ى تازه‌ش (315)كم ڕێژه‌ى (2.9%)ى پارێزگاى سلێمانى پێكهێناوه، پێنجوێنیش له‌ساڵى (2002)دا ( 1131)كم ڕێژه‌ى (9.8%)ى پارێزگاى سلێمانى پێكهێناوه.
• له‌ڕووى كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه:- هه‌ڵه‌بجه له‌ڕووى كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه له‌چه‌ندین تیره و هۆز و عه‌شیره‌ت پێكهاتووه، هه‌ردوو دیالێكتى سۆرانى و هه‌ورامى و بوونى په‌یوه‌ندیه‌كى به‌هێز له‌نێوان هه‌ورامیه‌كان و سۆرانیه كاندا له‌م قه‌زایه‌دا هه‌یه و ژن و ژن خوازیه‌كى زۆریش له نێوانیاندا ئه‌نجام دراوه.
پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه له‌ڕووى كشتوكاڵیه‌وه
دروست بوونى ئه‌م پارێزگا نوێیه به‌شێكى زۆرى ده‌كه‌وێته سه‌ر ده‌شتێكى فراوان و به‌پیتى وه‌ك شاره‌زور كه هه‌ریه‌ك له‌قه‌زاكانى (سید سادق، هه‌ڵه‌بجه، هه‌ڵه‌بجه‌ى تازه) ده‌گرێته‌وه، به‌ڵام قه‌زاى پێنجوێن كه ده‌كه‌وێته سه‌ر بانێك كه‌به بانى پێنجوێن به‌ناو بانگه، ده‌شتى شاره‌زور درێژى (45)كم وه پانى (15-25)كم تێكڕاى به‌رزیه‌كه‌ى له‌نێوان (450-600)م ئه‌م ده‌شته یه‌كێكه له ده‌شته به‌پیت و به‌ره‌كه‌ته‌كانى هه‌رێمى كوردستان، چه‌ندین چۆر كشتوكاڵیان تێدا ده‌كرێت وه‌ك (گه‌نم و جۆ و مه ره‌زه‌و توتن په‌مو كونجى په‌تاته گوڵ به‌ڕۆژه چه‌وه‌نده‌ر بامێ ترۆزى شوتى و كاڵه‌ك).
دەشتی شارەزوور هه‌موو جۆره سه‌وزه مه‌نیه‌ك تیدا به‌رهه‌م ده‌هیًنرێت، كه‌له‌سه‌ر ئه‌م به‌رهه‌مانه له‌دواڕۆژدا ده‌توانرێت چه‌ندین جۆر كارگه‌و كارخانه‌ى پڕبه‌رهه‌مى تێدادروست بكرێت، ده‌توانرێت به‌رهه‌مى ناوخۆى ئه‌م پارێزگایه و پارێزگاى سلێمانى دابین بكات.
لایه‌نى پیشه‌سازى له‌پارێزگا نوێكه‌دا
پیشه‌سازى له‌سنورى ئه‌م پارێزگایه‌دا جگه‌له چه‌ند پیشه‌سازیه‌كى ده‌ستى و ساكار و بچوك به‌ناوچه‌یه‌كى دواكه‌وتوو داده‌نرێت له‌ڕووى پیشه‌سازیه‌وه.
لایه‌نى گه‌شتوو گوزار
له‌ڕوى گه‌شتیاریه‌وه گه‌شه‌ى واى به‌خۆوه نه‌بینیوه ئه‌مه‌ش سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى كه‌چه‌ندین ناوچه‌ى گرنگى گه‌شتووگوزارى له‌ناوچه‌كه‌دا هه‌یه به‌هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه (شوێنه‌وارى كۆن، ئاینى، سروشتى) كه‌ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بێ پلانى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان سه‌باره‌ت به‌م كه‌رته.
مەرزی شوشمێ لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە
ئه‌گه‌ر سه‌یرى ناوچه گه‌شتووگوزاریه‌كان بكه‌ین له‌ڕووى خزمه‌تگوزاریه‌وه زۆربێ خزمه‌تن، پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه زۆرترین بنه‌ماى سروشتى و مرۆیى گه‌شتیارى تێدایه كه ده‌توانرێت په‌ره‌ى پێبدرێت تاوه‌كو وه‌كو ناوچه‌یه‌كى گه‌شتیارى له‌ناوچه‌كه‌دا، بنه‌ما سروشتیه‌كان(به‌رزونزمى- ئاوهه‌وا- رووه‌كى سروشتى- ئاژه‌ڵى كێوى- ده‌رامه‌تى ئاو)، بنه‌ما مرۆییه‌كان(دانیشتوان- شوێنه‌واره‌كان- مه‌رقه‌ده‌كان- پیشه‌سازى ده‌ستى).
،،
بوونى ده‌روازه‌یى سنورى له‌گه‌ڵ وڵاتى ئێراندا وه‌ك شۆشمێ و سه‌رسیپه- ده‌ره‌ى مه‌ڕ و مڵه‌خورد و سازان و هاوار و پشته، ده‌توانرێت سودیان لێوه‌ربگیرێت بۆ به‌هێزكردنى په‌یوه‌ندى ئه‌م پارێزگا نوێیه له‌گه‌ڵ وڵاتى ئێران به‌تایبه‌تى شۆشمێ – ته‌وێڵه كه به نێوده‌وڵه‌تى ده‌كرێت و ڕۆڵى گرنگى هه‌یه له بوژاندنه‌وه‌ى كه‌رتى بازرگانى و پیشه‌سازى و گه‌شتوگوزاریدا.
له‌ڕووى بازرگانییه‌وه
بوونى ده‌روازه‌یى سنورى له‌گه‌ڵ وڵاتى ئێراندا وه‌ك شۆشمێ و سه‌رسیپه- ده‌ره‌ى مه‌ڕ و مڵه‌خورد و سازان و هاوار و پشته، ده‌توانرێت سودیان لێوه‌ربگیرێت بۆ به‌هێزكردنى په‌یوه‌ندى ئه‌م پارێزگا نوێیه له‌گه‌ڵ وڵاتى ئێران به‌تایبه‌تى شۆشمێ – ته‌وێڵه كه به نێوده‌وڵه‌تى ده‌كرێت و ڕۆڵى گرنگى هه‌یه له بوژاندنه‌وه‌ى كه‌رتى بازرگانى و پیشه‌سازى و گه‌شتوگوزاریدا.
له كۆتایدا پیرۆزبایی له هاوڵاتیانى ئه‌م پارێزگایه ده‌كه‌ین و ده‌خوازین په‌له‌بكرێت له ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ى به تایبه‌تى له‌ڕووى ڕێگاوبان كه شاده‌مارى ئاوه‌دانییه و كار بۆ بوژاندنه‌وه‌ى خاڵه سنورییه‌كان و كه‌رتى گه‌شتیارى و كشتوكاڵى و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ى گونده‌كان و دروستكردنى گوندى هاوچه‌رخ و نوێ كه سه‌رجه‌م خزمه‌تگوزارییه‌كان بگرێته‌خۆى بكرێت.