" چۆن دیموكراسی دەمرێت " ناونیشانی نوێترین كتێبی سیاسی 2018 یە كە لەلایەن دوو سیاسەتزانی زانكۆی ( هارڤارد)ەوە نوسراوە و یەكێكە لەپڕخوێنەرترین ئەو كتێبانەی كە دەستی بۆ مەترسی سەركردە هەڵبژێردراوەكان و دیموكراسی ساختە بردووە. ئەم كتێبە لەلایەن (ستیڤن لیڤتسكی) و (دانیال زیبلات)ەوە نوسراوە و بەهێنانەوەی چەندین نمونەی زیندوی رژێمەكانی ئێستای حكومڕانی دەیسەلمێنن بەشێك لەسەركردەكانی دونیا هەرچەندە لەرێگەی هەڵبژاردنیشەوە هاتوون بەشێوەیەكی لەسەرخۆ هەوڵی قڵپكردنەوەی پرۆسەی دیموكراسی دەدەن بۆ زیادكردنی دەسەڵاتی خۆیان، بەوەش لەپاڵ هەڵبژاردندا رۆحیەتی دیموكراسی دەكوژن.

 
من لێرەدا هەوڵدەدەم بەكورتی باسی ناوەرۆكی ئەو كتێبە بكەم بەو هیوایە بتوانم هەم پەیامەكانی كتێبەكە بگەیەنم و هەمیش بتوانم سەرنجی ئێوە بۆ خوێندنەوەی رابكێشم.

دیكتاتۆری بێشەرم لەشێوەی فاشیزم، كۆمۆنیزم و حوكمی سەربازی تارادەیەك لەجیهاندا نەماوەو بەرەو لەناوچون رۆشتووە. هاوكات، كودەتای سەربازی و رێگاكانی دیكەی توندوتیژی بۆ وەرگرتنی دەسەڵات دەگمەنبون و رێژەیان زۆر كەمبۆتەوە. لەبەرامبەریشدا هەڵبژاردن لەزۆربەی وڵاتانی دونیادا ئەنجامدەدرێت، بەپێچەوانەوە دەبینین دیموكراسی بەردەوام لەپاشەكشەدایە و هەوڵی مراندنی دەدرێت، بەڵام بەرێگای جیاواز.

 
لەپاش جەنگی سارد زۆربەی كارەساتە دیموكراسییەكان لەسەردەستی سەرباز و ژەنەراڵەكاندا رووینەداوە، بەڵكو لەسەر دەستی حكومەتە هەڵبژێردراوەكان خۆیاندا بوون. هیگۆ شاڤێزی سەرۆكی هەلبژێردراوی ڤەنزویلا نمونەی ئەو دیكتاتۆرە هەلبژێردراوانەیە كە لەپاڵ هەڵبژاردن و دیموكراسی ساختەدا چواردە ساڵ لەسەرۆكایەتی ڤەنزویلا مایەوە. هاوكات سەركردەی بەناو دیموكراسی و هەڵبژێردراو لەوڵاتانی جۆرجیا، هەنگاریا، نیكاراگوای، پیرۆ، فلیپین، پۆڵەندا، رووسیا، سریلانكا، توركیا و ئۆكرانیا دامەزراوە دیموكراتییەكانیان ئەتككردووە و مەرامی ئەو دامەزراوانەیان گۆڕیوە بۆ ئامانجی بەهێزكردنی دەسەڵاتەكانی خۆیان.

ئەمڕۆ پاشەكشەی دیموكراسی لەسندوقەكانی دەنگدانەوەیە، هەڵبژاردن رێگایەكی مترسیدار و هەڵخەڵەتێنەری دیموكراسییە. لەكودەتادا كەشێوازێكی كلاسیكییە بۆ وەرگرتنی دەسەڵات، وەك كودەتاكەی پینكۆشێی لە شیلی ( 1931 – 1998) تێیدا مەرگی دیموكراسی روون و ئاشكرایە بۆ هەموو لایەك، سەرۆك دەكوژرێت یان قۆڵبەسدەكرێت و دووردەخرێتەوە، كۆشكی سەرۆكایەتی دەسوتێنرێت و دەستورەكەش یان هەڵدەپەسێردرێت یان بەتەواوەتی لەكاردەخرێت، بەڵام لەهەڵبژاردندا هیچ كام لەمانە روونادەن، تانك و تۆپ لەسەر جادەكان نابینرێت، دامەزراوە بەناو دیموكراسییەكانیش لەشوێنی خۆیان دەمێنن، خەڵكیش دەنگدەدەن. سەركردە ئۆتۆكراتییە هەڵبژێردراوەكان بەرووكەش لەپرۆسەی دیموكراسیدان، بەڵام لەجەوهەردا پرۆسەكە لەباردەبەن.

 

 

 

دانیال زیبلات  و ستیڤن لیڤتسكی 

 
زۆربەی ئەو رێگایانەی كە بەهۆیانەوە پرۆسەی دیوكراسی ئاوەژوودەكرێت رێگای یاسایین، بەو واتایەی كە لەلایەن دەسەڵاتی یاسادان یان دادگاكانەوە پاڵپشتی دەكرێن. پێدەچێت ئەو هەوڵانە وەك هەنگاوگەلێك بۆ باشتركردنی دیموكراسی وێنابكرێن، یان بەخەڵكی دەڵێن گوایا دەیانەوێت دەسەڵاتی دادوەری بەهێزبكەن، شەری گەندەڵی دەكەن یان پرۆسەی هەلبژاردن پاكدەكەنەوە، لەم قسە بریقەدارانە و زۆر شتی تریش بەمەرامێكی تر.

 
رۆژنامەش دەفرۆشرێت، رەنگە هەزاران تیراژیشی هەبێت، بەڵام تەنها خۆیان چاودێری و كۆنترۆڵی خۆیان دەكەن، خەڵكیش بەردەوام رەخنە لەحكومەت دەگرن، بەڵام خۆیان لەناو زەلكاوی زیاتری باج و سەرانە و كێشەی یاساییدا دەبیننەوە، ئەمەش شڵەژانی كۆمەڵگای بەدوادادێت. خەڵكی بەخێرایی تێناگەن كەچی روودەدات، هەندێك هەر پێیانوایە هێشتا ئەوان لەپرۆسەیەكی دیموكراسیدان.

 
ئەو شڵەژانە كۆمەڵایەتییەش لەوەوە سەرچاوەدەگرێت كە پرۆسەی قڵپكردنەوەی دیموكراسی بەچركەساتێكی دیاردا تێناپەڕێت وەك كودەتا و راگەیاندنی یاسای سەربازی و هەڵپەساردنی دەستور كە بەهۆیانەوە رژێمەكان بەئاشكرا خاڵی وەرچەرخانی خۆیان بەرەو دیكتاتۆریەت رادەگەیەنن، بەواتایەكی تر لەپرۆسەی بە دیكتاتۆربوونی هەڵبژاردندا زەنگی ئاگاداركردنەوەیەك نیە كۆمەڵگا بەخەبەربكاتەوە.

هەردوو نوسەر بەگومانەوە دەپرسن ئایا دیموكراسییەكەی ئەمەریكا تا چەند بەرگەی ئەم شێوەیە لەپاشەكشە دەگرێت، ئایا دامەزراوە دیموكراسییەكانی ئەمەریكا لەوانەی ڤەنزوێلا و هەنگاریا و توركیا بەهێزترین ئایا لەو ئاستەدان بەرگەی ئەمجۆرە لەداخورانی دیموكراسی دەگرن.

وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانەش پێویستی بەگەڕانەوەیە بۆ هەواڵ و سەردێڕە رۆژنامەوانییەكانی رۆژانەی ئەمەریكا، پێیوستە ئاوڕ لەئەزمونی دیموكراسی وڵاتانی دونیا بدەینەوە و هەنگاوەكانی پاشەكشەكردنیان لەمێژوودا شیبكەنەوە.

توێژینەوەیەكی بەراوردكاری دەریخستووە كە ستراتیژی هاوبەش لەنێوان دەسەڵاتە ئۆتۆكراتییەكانی دونیادا هەیە بۆ وێرانكردنی دامەزراوە دیموكراسییەكان و هەموویان چەند هەنگاوێكی هاوبەشیان ناوە. ئاشنابوون بەم ستراتیژو هەنگاوانە یارمەتیدەر دەبن بۆئەوەی رووبەروویان ببینەوە.
ستیڤن و دانیاڵ پێیانوایە تێگەشتن لەوەی كە چۆن هاوڵاتیانی وڵاتانی دیكە سەركەوتووبن لەچارەسەركردنی گرفتی دیموكراسی ساختە یان چۆن شكستیان هێناوە زۆر گرنگە بۆ ئەو كەسانەی كە دەیانەوێت ئەمڕۆ بەرگری لە دیموكراسی ئەمەریكا بكەن.
عەقڵەیتی دیماگۆگ و توندڕەو ناوبەناو لەكۆمەڵگاكاندا دەردەكەون، تەنانەت لە دیموكراسییە تەندروستەكانیشدا، ئەمەریكاش وەك هەر كۆمەڵگایەكی دیكەی دیموكراسی پشكی خۆی لەو روەوە هەیە، بۆ نمونە دەركەوتنی هێنری فۆرد، هیو لۆنگ، جۆزیف مكارزی و جۆرج وێڵس.

 

 
تێستی دیموكراسی لەكۆمەڵگاكانی جیهاندا ئەوە نیە كە ئایا نمونەی ئەم جۆرە لە عەقڵیەتی دیماگۆگی و توندڕەویی دەردەكەون یان نیا، بەڵكو گرەوی دیموكراسی ئەوكاتە دەبرێتەوە كە سەركردە سیاسییەكان و پارتە سیاسییەكان لەسەرەتاوە رێگری بكەن بچنە دەسەڵاتەوە بە دوورخستنەوەیان لە رەوتی پێشكەوتنی پارتەكانیان، دەبێت رەتیبكەنەوە كاریان لەگەڵ بكەن یان دەبێت ئەو رۆحیەتە هەبێت لەكاتی پێویستیدا تەنانەت لەگەڵ پارتە ركابەرەكانیشیان هەماهەنگی بكەن بۆ سەرخستنی كاندیدە باشەكانی پرۆسەی دیموكراسی.
دوورخستنەوەی عەقڵیەتە نا دیموكراسییەكان پێویستی بە ئازایی و لێهاتویی سیاسی هەیە، بەڵام كاتێك ترس و خۆپەرستی و بەرژەوەندیخوازی یان خوێندنەوەی هەڵە لەسەركردایەتی پارتەكاندا جێگەی ئازایەتی دەگرنەوە ئیدی ئەوە دەبێتە خاڵی پاشەكشەی دیموكراسی و دواتریش چارەسەركردنی زۆر زەحمەت دەبێت.
كاتێك عەقڵیەتە پاوانخوازەكان یان دەسەڵاتخوازەكان دەگەنە دەسەڵات، دیموكراسی رووبەرووی تێستی دووەمی دەبێتەوە كە ئەویش ئەوەیە ئایا سەركردە ئۆتۆكراتییەكان دامەزراوە دیموكراسییەكان وێراندەكەن یان پابەند دەبن پێوەی؟

 
لەناو حكومڕانی ئۆتۆكراتیدا تەنها دامەزراوەكان بەس نین بۆ رووبەرووبونەوەی خەیاڵی پاوانخوازی بەرپرسە هەڵبژێردراوەكان، دامەزراوەكان پارتە سیاسییەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و رۆژنامە ئەهلی و بێلاینەكان و عەقڵیەتە دیموكراسیخوازەكانەوە بەرگریان لێبكرێت. بەبێ نۆرمی بەهێزی دیموكراسی، چەك و باڵانسی دەستوری خزمەتی ئەو پایە گرنگانەی دیموكراسی ناكات كە ئێمە چاوەڕێی دەكەین. ئەگەر بەردەوام چاودێری دامەزراوە دیموكراسییەكان نەكەین و خاڵییان نەكەینەوە لە عەقڵیەتی پاوانخوازی ئەوا سەرەنجام دەبنە چەكێكی سیاسی و لەلایەن ئەو كەسانەوە بەكاردەهێنرێن كە كۆنترۆڵیان دەكەن لەدژی ئەوانی دیكە.

 
كتێبی " چۆن دیموكراسی دەمرێت " بەگرنگییەوە باسی رۆڵی پارتە سیاسییەكان دەكات لەپاراستنی دیموكراسیدا، دواتریش بۆئەوەی پارتی سیاسی رۆڵی خۆی ببینێت پێویستە بەهۆشیارییەوە چاودێری هەنگاوەكانی هێنانە پێشەوەی سەركردە و كاراكتەرە سیاسییەكانی ناو پارتە سیاسییەكان بكرێت و دابماڵرێن لەهەر عەقڵیەتێكی پاوانخوازی چ بەناوی شەرعیەتی شۆڕشگێڕی یان بنەماڵەیی.
سەركردە پاوانخوازە هەڵبژێردراوەكان بەمجۆرە لەپاڵ هەڵبژاردن و دیموكراسیدا خودی دیموكراسی ئەتكدەكەن، سەرەتا بەدەستێوەردان و بەچەككردنی دادگاكان و دامەزراوە بێلایەنەكان دەستپێدەكەن، دواتر میدیای ئەهلی دەكڕن و دەست بەسەر كەرتی تایبەتدا دەگرن یان هەڕەشەی بێدەنگبوونیان لێدەكەن، ئینجا هەمان ئەو سەركردانە داوای گۆرینی یاسا و پرنسیپە سیاسییە حزبییەكان دەكەن بەجۆرێك دەیانەوێت ئامادەكاری بۆ ئەو ژینگەیە بكەن كە تێیدا دەتوانن ركابەری نەیارەكانیان بكەن و هەڵیان بدەنە دەرەوەی بازنەی سیاسی دەسەڵات.

 
هەندێك جاریش لەناو پارتێكی یان رێكخراوێكی سیاسی عەقڵیەتە پاوانخوازەكان رێگری لەنوێبونەوەی دەستور و پرنسیپەكانی حزب دەگرن و بەجۆرێك ئاراستەی رووداوەكان دەكەن كە لەبەرژەوەندی تایبەتی و بنەماڵیی خۆیان بێت و ناهێڵن بەهچ جۆرێك هەنگاوەكانی پارتە سیاسییەكەیان هاوتەریب بێت لەگەڵ بنەماكانی دیموكراسی.

تەنها خاڵی تراژیدی دژبەیەك لەنێوان رەوتە هەڵبژێردراوەكان و عەقڵیەتی پاوانخوازی كلاسیكیدا ئەوەیە كە بكوژەكانی دیموكراسی خودی دامەزراوە دیموكراسییەكان بەكاردەهێنن بۆ كوشتنی دیموكراسی بەڵام بەشێوەیەكی لەسەرخۆ و وریایانە و تەنانەت یاساییانەش.

نوسەرەكانی ئەم كتێبە پێیانوایە ئەمەریكا بەهەلبژاردنی سەرۆكێك كە بۆچونەكانی جێگای گومانن بەرامبەر نورمەكانی دیموكراسی لەیەكەمین تێستی دیموكراسیدا شكستی هێناوە. 
سەركەوتنی سەرسوڕهێنەری دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئێستای ئەمەریكا لەهەڵبژاردنەكانی پێشوودا نەك تەنها لەلایەن جەماوەرەوە بەڵكو لەلایەن پارتی كۆمارییەكانیشەوە قبوڵكرا و شكستیان هێنا رێگەبگرن هاتنە پێشەوەی عەقڵیەتێكی توندڕەوی دیماگۆگ و خۆپاڵاوتنی بۆ سەرۆكایەتی ئەمەریكا.

ئێستا مەترسییەكە تاچەند جدییە؟ زۆربەی چاودێرانی سیاسی ئەمەریكا دڵیان بەدەستورەكەی وڵاتەكەیان خۆشە كە بەجۆرێك داڕێژراوە رێگری لەهاتنە پێشەوەی عەقڵیەتە دیماگۆگەكانی وەك ترەمپ دەگرێت.

نوسەرانی كتێبەكە پێیانوایە سیستمە (مادیسۆن)یەكەی ئەمەریكا كە فەلسەفەی دابەشكردنی دەسەڵاتە بەسەر سێبەرەدا (دەسەڵاتی دادوەری و جێبەجێكردن و یاسادانان) لەگەڵ دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆك بۆماوەی زیاتر لە دوو سەدەیە بەردەوامی هەیە و كاری پێكرادەكرێت. ئەو سیستمە مادیسۆنییە توانی جەنگی ناوخۆیی ئەمەریكا و قۆناغی دڵتەنگییە گەورەكە (گرەیت دیپرێشن) و جەنگی سارد و تاوانی (ۆتەرگەیت)ی ریچارد نیكسنی تێپەڕاند، دەتوانێت ترەمپیش تێپەڕێنێت.

 

ستیڤن و دانیاڵ دڵنیانین لەوەی كە سیستمی دیموكراسی ئەمەریكا بەپاڵپشتی سیستمە دەستورییەكەیان دامەزرابێت و پێیانوایە سیستمی چەك و باڵانسی ئەمەریكا لەماوەی رابردوودا زۆر بەباشی كاریكردووە كە سیستمێكە بۆ رێگریكردن لە دەسەڵاتی زۆری حكومەت و تێیدا حكومەت دەتوانێت ڤیتۆی بڕیارەكانی دەسەڵاتی یاسادان بكات، بەڵام دەسەڵاتی یاسادانان دەتوانێت بەسەر ڤیتۆی حكومەتیشدا تێپەرێت.

 

 

 

بەرگی کتێبی چۆن دیموکراسی دەمرێت

ئەوان پێیانوایە دیموكراسی لەكۆمەڵگایەكدا زۆر باش كاردەكات و ماوەیەكی زۆرتریش بەردەوامدەبێت كە دەستورەكەی پاڵپشتبێت بەو نۆرمە دیموكراسییانەی كە نەنوسراونەتەوە و كۆمەڵگا بەشێوەیەكی گشتی پابەندە پێیانەوە.

وەك لەكتێبەكەدا ئاماژەی پێكراوە، دوو نۆرمی سەرەكی كە نەشنوسراونەتەوە سیستمی چەك و باڵانسی ئەمەریكای پاراستووە ئەوانیش: یەكەم، یەكترقبوڵكردنی دولایەنە، یان ئەو تێگەشتنەی كە پارتە ركابەرەكان یەكتری وەك ركابەری یاسایی قبوڵدەكەن، دووەم، لێبوردەیی سیاسی یان ئەو تێگەشتنەی كە پێویستە سیاسییەكان كۆنترۆڵی نەفسی خۆیان بكەن لەمومارەسەكردنی مافە دەستوری و دامەزراوەییەكانیاندا.

 
ئەو دوو نۆرم و خوە كۆمەڵایەتییەی كە نوسەرانی كتێبی " چۆن دیموكراسی دەمرێت " وەك پایە سەرەكییەكانی پاراستنی سیستمی دابەشكردنی دەسەڵات و بەردەوامی پەیوەندی نێوان دەسەڵاتەكانی ئەمەریكا وێنایان كردووە هەردووكی پەیوەندی بە پارتی سیاسی و عەقڵیەتی سیاستەمەدارە حزبییەكانەوە هەیە لە ئەمەریكادا.

 
رۆحیەتی لێبوردەیی سیاسی و كۆنترۆڵكردنی نەفسی ئەو خوە كۆمەڵایەتییەن یان باشتروایە بڵێین ئەو گرێبەستە كۆمەڵایەتییانەیە كە وەك پارێزەری نەرم و راستەوخۆی دیموكراسی لە ئەمەریكا وێنادەكرێت. سەركردەی دوو پارتە سیاسییە سەرەكییەكەی ئەمەریكا یەكترییان وەك هاوبەشی یاسایی و دەستوری قبوڵكردووە و هەمیشە پارێزەری ئەو تێڕوانینەشن كە دەسەڵاتە دەستورییە كاتییەكانی پارتەكانیان تا ئاستێكی باڵا لەبەرژەوەندی نیشتیمان بەكاربهێنن.
ئەم خووە كۆمەڵایەتییە و ئەم گرێبەستە نەنوسراوانەی كۆمەڵگا یارمەتی ئەمەریكایانداوە پارێزراوبێت لەو شەڕە حزبییەی كە لە وڵاتانی تردا دیموكراسی وێران كردووە لەنێویشیاندا ئەوروپا لە سییەكانی سەدەی رابردوودا، باشوری ئەمەریكا لە شەستەكان و حەفتاكاندا.

 
لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا، بەڵگەی حاشا هەڵنەگرە كە ئامرازەكانی پاراستنی دیموكراسی لەئەمەریكا بەرەو لاوازبون رۆشتوون. بەپێی بۆچونی نوسەرەكانی ئەم كتێبە، داخورانی دیموكراسی ئەمەریكا لە هەشتاكان و نەوەدەكانی سەدەی رابردوو دەستیپێكرد و لە دوو هەزراەكان داخورانەكە خێراتربوو. تا ئەوكاتەی باراك ئۆباما بووە سەرۆكی ئەمەریكا، زۆرێك لە كۆمارییەكان پرسیاری شەرعیبوونی دیموكراتەكانیان دەكرد و ئەو نۆرمە سیاسییەیان وەلادەنا كە بریتیبوو لە لێبوردەیی سیاسی بۆ بردنەوەی ستراتیژێك بەهەر هۆكارێكی پێویست بێت. واتە زۆرێك لەكۆمارییەكان بەرژەوەندی حزبایەتییان پێش بەرژەوەندی گشتی دەكرد و پێشێلی نۆرمی بەكارهێنانی دەسەڵاتە دامەزراوەییەكانیان دەكرد بۆ بەكارهێنانیان لەچوارچێوەی بەرژەوەندی گشتی بۆ تێپەڕاندنی چوارچێوەی حزب.

لەوانەیە ترەمپ ئەم پرۆسەی داخورانی دیموكراسییەی لە ئەمەریكادا خێراتركردبێت، بەڵام ئەو هۆكار نەبووە، ئاڵنگارییەكانی بەردەم دیموكراسی لەئەمەریكا قوڵتردەبن. لاوازبوونی نۆرمە دیموكراسییەكانی ئەمەریكا و وڵاتانی دیكەی جیهان رەگوریشەی لەناو جەمسەرگیری توندڕەوی حزبیدا داكوتاوە، ئەوەش سەردەكێشێت بۆ دەرەوەی بازنەی جیاوازییە سیاسییەكان و پێدەنێتە ناو ململانێی وجودی لەسەر رەگەز و كولتور.

 
لەگەڵ گەشەكردنی جیاوازییەكانی كۆمەڵگادا، هەوڵەكانی ئەمەریكا بۆ بەدەستهێنانی یەكسانی رەگەزی كۆمەڵگای توشی پەرچەكردارێكی ناشیرین كردووە و رۆحیەتی جەمسەرگیری حزبیشی تۆختركردۆتەوە.

لەتوێژینەوەكانی تایبەت بە مێژووی شكستی دیموكراسی یەك شت زۆر روونبوەتەوە ئەویش ئەوەیە جەمسەرگیری حزبی توند دیموكراسی دەكوژێت.
دۆخی ئێستای دیموكراسی لەئەمەریكا ئەوە دەخوازێت كە زەنگێكی ئاگاداركردنەوەی بۆهەڵبكەیت، چونكە ئەمەریكا لەساڵی 2016 دا نەك تەنها سەرۆكێكی دیماگۆگی هەلبژارد، بەڵكو هەڵبژاردنی سەرۆكێكی لەوجۆرە لەكاتێكدا بوو نۆرمەكانی دیموكراسیش لەئەمەریكا بۆ خۆی پێشتر لەپرۆسەی داخوراندابوون.

ئەگەر ئەزمونی وڵاتانی دیكە فێرمان بكەن كە جەمسەرگیری حزبی دەبێتەهۆی كوشتنی رۆحی دیموكراسی، ئەوان فێریشمان دەكەن كە شكستی دیموكراسی شتێك نیە چاوەڕوان كراو نەبێت و ناشتوانرێت پێشبینی روودانی نەكرێت.

زۆربەی ئەمەریكییەكان بەبەڵگەوە ترسیان لەوە هەیە كە لەوڵاتەكەیاندا روودەدات، بەڵام پاراستنی دیموكراسی پێوستی بەهەنگاوێكی زیاتر لەتوڕەیی و رووبەرووبونەوە هەیە.

پێویستە ئازا و دڵفراوان بین پێویستە سود لە ئەزمونی وڵاتانی دیكە وەرگرین، هەست بە ئاماژە مەترسیدارەكانی پاشەكشەی دیموكراسی بكەین و ئاماژە هەڵخەڵەتێنەرەكانیش بناسینەوە. پێویستە وریای هەنگاوە هەڵە چارەنوسازەكان بین، پێویستە بزانین كە نەوەكانی رابردوو لەوڵاتانی دیكە چۆن بەسەر قەیرانەكانی دیموكراسیدا زاڵبوون، پێوستە جیاوازییە قوڵەكانیشمان وەلانێین لەپێناوی بەرگرتن لەشكستی پرۆسەی دیموكراسی.

 
مێژوو خۆی دووبارە ناكاتەوە، بەڵام رتمی رووداوەكانی پێشوتر وەردەگرێتەوە، بەلێنی مێژووش بۆ ئێمە ئەوەیە كە دەرفەتی دۆزینەوەی رتمی رووداوە جوانەكانی پێشوترمان بۆ دەرەخسێنێ تا بە ئاوازەكانیان سەما بكەین.