هەنگاوەکانی چاکسازیی ئابوریی و کارگێڕیی

بەشی شەشەم 

 
ئاسایشی ئاو و خۆراک لە ریزی هەرە مەترسییەکانی ئەمڕۆ و ئایندەی کۆمەڵگەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستن، بە عێراق و هەرێمیشەوە. رێژەی گەشەی دانیشتوان لەم کۆمەڵگەیانەدا خێرایە و جاروباریش توشی وشکەساڵیی دەبن. نزیکەی پەنجا و شەش ملیۆن کەس لەم وڵاتانەدا بێبەش لە ئاوی پاکی خواردنەوە. لەگەڵ گەشەی دانیشتوان و کۆچکردن بۆ شارەکاندا، خواست لەسەر ئاو زیاددەکات و ئاسانیش نییە بە هەمان خێرایی سیستمی ئاووئاوەڕۆ گەشەپێبدرێت و عەمبارەکانی ئاو دروستبکرێن و بپارێزرێن. لە هەرێمی کوردستانیشدا دۆخەکە کەمتر ترسناک نییە.

 
تا ئەمڕۆ، خێزانەکان لە خەزنکردنی ئاو لە تانکییەکانی سەربان و حەوشە و نەوت و غاز لە ماڵەکانیاندا و هەڵگرتنی فەردە برنج و و ئارد و تەنەکە ڕۆن رزگاریان نەبووە تەنیا لە هەندێک لەو شوقە تازانەدا نەبێت کە گرانبەهان ودەست کەمینە کەوتون. ئەمانە بەڵگەی ناسەقامگیریی و دڵەڕاوکێیەکی زۆرە لای خەڵک بەرامبەر سیاسەتی ئابوریی و توانای ئابوریی هەرێم.

 
بەبێ دابینکردنی ئاستێک لە ئاو، ئەستەمە کشتوکاڵ گەشە بکات مەگەر بەشێوەیەکی کاتیی و لەو ساڵانەدا بارانبارین کێشەی ئاو چارە دەکات. ساڵانە بارانێکی زۆر لە هەرێم دەبارێت و بەفیڕۆ دەڕوات و ناخرێتەوە پرۆسەی خەزنکردن. هەرێمی کوردستان نە توانای پاراستنی ئاسیاشی خۆراکی هەیە، نە توانای هەیە بەشێک لە پێداویستیی ناوخۆ دابینبکات لە کاتێکدا باشترین زەوییە کشتوکاڵییەکانی عێراقی لە ژێر دەستە. هەڵبەت جەنگ و داگیرکاریی و گەمارۆی ئابوریی و پرۆگرامی نەوت بەرامبەر بە خۆراک زەرەری گەورەی بە توانای بەرهەمهێنان لە هەرێمی کوردستان گەیاند. نەبونی ئاسایشی خۆراک لەو بەرزبونەوەی لەناکاوی نرخی شمەکدا دەبینین.

 

 

 
لەبەرئەوەی ئێمە لە بواری ئاو و ئاسایشی خۆراکدا لێکۆڵینەوەی وردمان نییە، مۆڵەت بە خۆمان نادەین کە ورد کێشەکان دەستنیشان بکەین و چارەسەری بۆ بدۆرینەوە. تەنیا چەند خاڵێک بیردەخەینەوە:

 
1- لە دوای دروستبونی عێراقەوە شارەزایان و ئەکادیمییەکانی کورد بانگەشەی گەشەدان بە کشتوکاڵ دەکەن، لەمەشدا باسی کێشەی وشکەساڵیی و کەم ئاویی دەکەن. تا ئەمڕۆ ئەم کێشەیە چارەسەر نەرکاوە.

2- لە میدیاکان و زانکۆکاندا قسەوباسی بەردەوام لەسەر خراپی سیستمی ئاوەڕۆ و نەبونی بەنداوەکان کراوە و تا ئەمڕۆ ئەم کێشەیە بەردەوامە.

3- دەوڵەتانی ناوچەکە دەستەڵاتیان هەیە بەسەر دیجلە و فوراتدا کە دو سەرچاوەی گرنگی ئاوی کوردستانن و تا ئەمڕۆ ئاڵتەرناتیڤ نەدۆزراوەتەوە. ئەگەر هەرێمی کوردستان دەیەوێت بەهێزبێت، تەنیا بە نەوت بەهێز نابێت، بەڵکو مشوری ئاسایشی ئاو و خۆراک بخوات پێگەی بەهێزتر دەبێت.

4- لێکۆڵینەوە لە کێشە ریشەییەکانی کشتوکاڵ و خواست و خستنەڕوی ئاو بابەتێکی گرنگە و پێویستی بە دابینکردنی فەندە بۆ لێکۆلەرانی بوارەکە و پاشان کارکردن بە پرۆژەکانیان.

٥- ئاساییش ئاوی هەرێمی کوردستان راستەوخۆ پەیوەستە بە ئاسایشی ئاوی عێڕاقەوە، هەر فشارێک لەسەر ئاوی عێڕاق لەلایەن ئێران و تورکیاوە، راستەوخۆ کێشەکان لەنێوان هەرێم و بەغداد قوڵتر دەکاتەوە بەو پێیەی هەرێم هەوڵدەدات سود لەو ئاوە ببینێت کە لە خاکی هەرێمی کوردستانەوە هەڵدەقوڵێت، بەغدادیش داوای زیاتر دەکات و لەوانەیە لە ئێستادا نەتوانێت بەرانبەر ئەنقەرە و تاران بەهێز بێت. بۆیە، دەبێت هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەغداد بەجدیی هەوڵبدات چۆن هەمو فشارە ناوخۆیی و ناودەوڵەتییەکان بەکاربێنێت بۆ ئەوەی کێشەی ئاو بۆ عێڕێ‌ق و هەرێمی کوردستان دروستنەکرێت.

ئەم پلانەی سەرەوە دەکرێت وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە(ئەشغال) و وەزارەتی کشتوکاڵ کاری لەسەر بکەن، دەوڵەمەندی بکەن و بیخەنە بواری جێبەجێکردنەوە.

 

دەرئەنجام: هەنگاوەکانی چاکسازیی ئابوریی و کارگێڕیی

 
دابینکردنی دەرفەتی کاری یەکسان، باشکردنی گوزەرانی خەڵک، باشکردنی دۆخی پەروەردە و خوێندنی باڵا، ژینگەپارێزیی و تەرخانکردنی سەرچاوە سروشتییەکان لە خزمەتی خەڵکدا، پاراستنی ئاسایشی خۆراک و ئاو کێشەی سیاسییش کەمدەکاتەوە یارمەتیدەر دەبێت لە گەشەی دیموکراسیی لەناوچەکەدا. هەرچەند تاک هەست بە دڵنیایی ئابوریی بکات، کەمتر شوناسی نەتەوەیی و تایفیی و جێندەریی و شوناسەکانیتر کۆنتڕۆڵی دەکەن و توشی دڵەڕاوکیچ و دەمارگیریی دەکەن.

 

 
دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی سەقامگیر و ئارام ئامانجێکی بەرز و بەنرخە. رێگای گەشەسەندن لە هیچ وڵاتێکدا ئاسان و بێ دڕک و گڕێ نەبووە. وەرچەرخان بەرەو باشتر ئارامیی و سەبری دەوێت، کۆڵنەدان و سوربونی دەوێت. گەشەسەندن بە بازدانیش ناکرێت، کاتی دەوێت. بەڵام مەحاڵ نییە. دونیای ئەمڕۆ هێندە دەرفەتی تیادا هەیە کۆمەڵگەکان ماوەیەکی کەمتریان بوێت تا گەشە بکەن.

 

لە هەرێمی کوردستاندا پرسەی گەشەسەندن بەهۆی جیۆپۆلەتیکیی و مێژویی و لاوازییەکانی ناوخۆوە سەختتریشە. لێرەش قۆناغ بە قۆناغ و ناکرێت هیچ لایەنێک بەفریودانی خەڵک هەوڵبدات دونیایەکی خەیاڵیی بڕەنگێنێت. ئەمەی خوارەوە سەرەتای دەستکردنە بە پرۆسەی چاکسازیی ئابوریی و سیاسیی.

 

 
1- ئەو دەزگایانە دروستدەکرێت یان پێشدەخرێت کە توانای چاودێریی ئابورییەکە و ژیانی کۆمەڵایەتییان هەیە و داتا دەخەنەڕوو وەرزانە و ساڵانە. ئەم داتایانە ئاستی پاشەکشێ یان پێشەوەچون لە دۆخی کۆمەڵایەتیی و ئابوریی دەردەخەن و بەوپێیەش پلانی ئابوریی دەستکاریی دەکرێت. لە گرنگترین داتاکان کە بەڕێکوپێکی و لە کاتی خۆیدا دەبێت دەستەبەربکرێت و شەفافانە بڵاوبکرێنەوە بریتیین لە:

 

 ڕ- کۆی بەرهەمی ناوخۆ وەرزانە و ساڵانە

ب‌- بودجەی حکومەت

ت‌- کۆی ژمارەی دانیشتوان و هێزی کار بەپێی ناوچە و کەرتی گشتیی و تایبەتی و ئاستی خوێندەواریی و تەمەن و جێندەر،

پ‌- رێژەی گەشەی ئابوریی وەرزانە و ساڵانە،

ج‌- رێژەی هەژاریی،

ح‌- رێژەی بێکاریی،

خ‌- ئاستی نەیەکسانیی داهات و دەرفەت لە نێوان تاکەکان و ناوچەکاندا

د‌- گەندەڵیی و پێوەرەکانیتری شەفافیەت

 

ژ‌- پێوەرەکانی گەشەسەندنی مرۆیی (خوێندەواریی، تێکڕای تەمەن، ئاوی پاک، نەخۆشیی، هتد)

 

2- دروستکردنی پێنج هەزار دەرفەتی کار لە ساڵی یەکەمدا لە کەرتی تایبەتدا. دواتر بەرزدەکرێتەوە بۆ دەهەزار و پاشان پانزە هەزار لای کەم ساڵانە.

 
3- ئاستی هێزی کار بەرزدەکرێتەوە بەشێوەیەک بتوانن لە بازاڕی دەرەوەی هەرێمی کوردستاندا ئیش بدۆزنەوە ئەگەر ویستیان.

 
4- ئاستی قەرزاریی دادەبەزێنرێت.

 

 

 
ئەگەر حکومەتی هەرێم و پەرلەمانی کوردستان دەیانەوێت پرۆسەی گەشەسەندن لە هەرێمی کوردستاندا بخەنەسەرپێ، لە هیچ بوارێکدا بەبێ لێکۆڵینەوە و راوێژکردن لەگەڵ کەسانی پسپۆڕی ناوخۆیی و دەرەکیی نابێت هەنگاو بنرێت. بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە پشکی لێکۆڵینەوە لە بودجە بەرزبکرێتەوە.