کۆمەڵی مەدەنی پرسێکی زیندووی و گرنگی دەوڵەت و سیستەمە سیاسیەکانە. دەکرێت بپرسین ئایا هەرێمی کوردستان  گەیشتوە بەکۆمەڵی مەدەنی ؟  یان هیچ بەرکەوتە و سەروسەودایی لە گەڵ مەدەنیەت هەیە؟  دەکرێت بڵێن نەخێر   کەم و زۆر  لەمانا و کڕۆکی کۆمەڵی مەدەنییەت تێنەگەیشتووە و تائاستی نامۆیی  ، ئەی ئێمە چۆن  و بەچ میکانزمێک دەتوانین هەنگاو بەرەو کۆمەڵی مەدەنی بنێین؟
بێگومان بۆ قسەکردن و تێگەیشتن لە چەمک و مانای کۆمەڵی مەدەنی ، بەباشمانزانی لە سونگەی فیکرییەوە خوێندنەوەی و هەڵسەنگاندنی بابەتیانەی کۆمەڵی کوردەواری  خەسڵەت و شوناسی کۆمەڵگەی مەدەنی بکەین ، دەکرێت بگەرێنەوە  بۆ بونیاد و  پێکهاتەی دەوڵەت و  کۆمەڵناسی سیاسی ،  تا بزانین  مەودای جڤاتی ئێمە  لەبەرامبەر کۆمەڵی مەدەنییدا چەندە؟ ،یان دەبێت بلێین نەخێر هێشتا کەلتور و نەرێتی سیاسیمان  لەسنور و بازنەی کەلەپوری چەقبەستو و  خێڵ سەنتەریدا گیریخواردوە؟  گرنگە لەخودی  چەمکی کۆمەڵی مەدەنی تێبەگەێن و دواتر بەشێوەیەکی عەقڵانی و میتۆد ئامێز لەمپەر و ئاڵنگارییەکانی بەردەم بەمەدەنیبونی کۆمەڵگەی کوردستان شڕۆڤە بکەین:
٭ کۆمەڵی مەدەنی چییە؟
"وشەی کۆمەڵی مەدەنی لەوشەی" پۆلیس"(Polis)ی "یۆنانی"یەوە، کەماناکەی دەوڵەتەشار دەگەیەنێ و سەرچاوە دەگرێ، لەدیدی" ئەڕستۆ "دا ئەو کۆمەڵەیە تەواوی ئەو کەسانە دەگرێتەوە کەلە ناو دەوڵەتێکدان." یان دەتوانین بڵێین "کۆمەڵی مەدەنی ڕژێم و ڕێکخراوێکی کۆمەڵایەتییە کەتێییدا یاسا و ڕێسا و بڕیاری کۆمەڵایەتی لەڕووی لۆژیک وئاوەز و بنەمای بەرژەوەندی گشتی هاوڵاتیان  لەسەر بناغەی ئازادی سروشتی و ڕەوایەتی دەسەڵاتی سیاسی گشتی "دیموکراسی دادگەرانە" دامەزراوە،  کەویژدانی گشتی مڕۆڤەکان پشتیوانی جێبەجێکردن و چاودێری باشی چەسپاندنی یاساکانە."
  کۆی پێناسەکانی کۆمەڵی مەدەنی جەخت لەسەر  کۆمەڵێک پڕەنیسپ و بەها و چەمکی بنەڕەتییەکانی  پەیوەست بە پیادەکردنی ئازادی و خواست بنچینەیەکانی مڕۆڤ و جڤاتەکان دەکاتەوه ، دوا ئەوەش کۆمەڵی مەدەنی بەرخود لەگەڵ بوونی ڕەوایەتی دەسەڵات و دادپەروری و دەستوور و یاسا گشتی و ئیرادەی جڤات و تاکگەرایی و فەزیلەتەکان دەکاتەوە.
٭ مێژووی کۆمەڵی مەدەنی
 چەمک و پرسی کۆمەڵی مەدەنی ڕەهەندێکی دورودێژ و مێژوویی هەیە، لەسەردەمی "یۆنان"ی دێرن ،  "ئەڕستۆ "وە، هێدی هێدی بەپێی گەشەکردن و بەرەوپێشچون فەلسەفە و فیکر و دابڕانی مەعریفە دەرکەوت ، تا کۆنگرەی "وێستڤاڵیا" "1648"دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوەیی و شۆڕشی مەعریفەی و زانستی و لیبرالیزم و دیموکراسیەت  کۆمەڵی مەدەنی  لەسەر پارادایم و دونیای مۆدێرن  لەخۆرئاوادا دەرکەوت، واتە سەرچاوەی کۆمەڵی مەدەنی  بریتیە لە دەوڵەتی هاوچەرخ و حکومەتی هاوڵاتیبوون و دامەزراوەی سیاسی و مەدەنی ،  سەرهەڵدانی  مەدەنییەت بەرئەساسی فیکر و ئایدیای فەیلەسوف و بیرمەندانی خۆرئاوا و مۆدێرنەیه.
 لەڕووی مێژووییەوە واتای کۆمەڵی مەدەنی پێنچ مانا لێک جودایی هەبوە:
1- بەواتای دەوڵەت لەبیری ئ"ەڕستۆی"دا  لەبەرامبەر خێزان و لەبیر خاوەن پەیماننامەی کۆمەڵایەتیدا لەبەرامبەر باری سروشتیدا.
2-بەواتای کۆمەڵی شارەستان، لەبەرامبەر کۆمەڵی سەرەتاییدا لەبیری کەسانێکی وە" ئادەم فرگسۆن" لەگۆتاری دەربارەی مێژویی کۆمەڵی مەدەنی.
3-بەواتای شێوەی سەرەتایی پێکهاتنی دەوڵەت لەبیری "هیگڵ"دا
4- بەواتای قەڵەمڕەوی پەیوەندییە چینایەتی و کۆمەڵایەتییەکان لەبەرامبەر دەوڵەت وەک پێگەی ئەوا لەبیری مارکسیدا.
5- کۆمەڵی مەدەنی وەک بەشێک لەسەرخان(نە قەڵەمڕەوی ژێرخان بەپێی بیری مارکس) و بنکەی پێکهاتنی دەسەڵاتی ئایدیۆلۆژیک، یان ئەلتەرناتیڤی فیکری چینی فەرمانڕەوا، لەبیری "گرامشی"دا
 ٭ دیموکراسیەت و کۆمەڵی مەدەنی.
هەڵبەتە ناتوانین باس لە  مەدەنییەت بکەین  بێ دیموکراسییەت ، چونکە خودی مەدەنیەت  پڕەنسێپێکی بنەڕەتی  دیموکراسیە و لەڕووبەری گشتی و کراوەدا جێگەی خۆی دەگرێت و گەشەدەکات، واته  مەدەنیەت کڕۆک و شوناسی ڕاستەقینەی دیموکراسیەت، تائەم لەحزەیە لەو دەوڵەت و جڤاتانەی خاوەنی باگراوندی سونەتی و خێڵ و بیرکردنەوەی ناوچەیین و  سیستمی شمیولی و  دیکتاتۆر حکومیان دەکات ، کەم و زۆر پەیوەندییان بەکۆمەڵی مەدەنییەوە نییە، دەکرێت وەک نموونە  لەڕوانگەی سیۆسۆلۆژیای سیاسیەوە دەوڵەتی عێڕاق و هەرێمی کوردستان وەربگرین ، تا بزانین بۆچی  بەدرێژایی مێژووی دروستبوونی دەوڵەتی عێڕاقێکی سەقامیگیر و ئارام و مەدەنی  هەبێت،    ئەو پرسانە ڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە کۆمەڵی مەدەنییەوە هەیە،  ئاشکرایە عێراق  بەشێکە لەجیهانی عەرەبی ئیسلامی،   لەدوای تەفنوتوناکردنی ڕەوتی  عەقڵگەرایی و فیکری موعتەزیلەوە ئیدی شارەستانیەت و کەلەپوری جیهانی ئیسڵامی لە گەشەکردن و گۆڕانکاری بونیادی   تۆشی وەستان و چەقبەستوویی بۆتەوە، نەیتوانیوە بۆڕی شارەستانیەتی خۆرئاوا بداتەوە و هاوشانی ڕێنسانسی و ڕۆشنگەری و مۆدێرنە هەنگاو بنێت ،  هەر ئەمەشە جڤاتی عەرەبی ئیسلامی نەگەیشتووە بەنۆڕم و کەلتورێکی سیاسی و دیموکراسی و مەدەییەت،  دواجاریش جڤاتی عەرەبی پێویستی به شۆڕشی فیکری و مەعریفی و کەلتوری و بونیادی هەیە ،  دەتوانین بڵێین هەرێمی کوردستانیش بەهۆکاری نەبونی دەوڵەت و مۆتکەی بیری خێڵ و سونەتی و نەبوونی هیچ جۆرەپاشخانێکی  بیری نوێخوازی و مۆدێرن ، هێشتا لەبازنەی  شاخ و خڵێگەراییدا چەقیوە، زۆر دوورە لە حکومڕانی دیموکراسی و  گەیشتن بە کۆمەڵی مەدەنیی،  بۆ ئەوەی لەوەقعی حاڵی جڤاتی خۆمان باشتر تێبگەێن  سەیری ستراکتۆری سیاسی و کۆمەڵایەتی  هەرێم بکەێن ، جگە لەوەی دەسەڵاتێکی شکستخواردوومان هەیە ،  ڕووبەری گشتی  بچوک بۆتەوە بۆ واعیزگەلێک و بانگخواز و ڕووگەی نائاسایی مەزهەبی جیاواز و ئاینیی و کۆمەڵگەی ئێمە دابەشکراوە بۆ کوفر و ئیمانداری ، بەهشتی و دۆزخی ، فەزیلەت و ڕەزیلەت کە ڕێک ئەمە پێچەوانە و ناکۆکە سەرەتاترین بنەمای کۆمەڵی مەدەنی.
سەبارەت بەهەرێمی کوردستان" ناکرێت پرسیاری هەرە گرنگ ئەوەیە بپرسین بۆچی دوای سێ دەیە لەحکومڕانی و هەژمون و دیاردەی بەجیهانیبون و بەرکەوتنی ئامرازەکانی  مۆدێرنە و کرانەوەی چەندان زانکۆ و ناوەندی ئەکادیمی ، بەڵام نەمانتوانیوە لانی هەرە کەم بەر  بەدیموکراسی و مەدەنیەت بکەێن و هەنگاو بنێین،   ئەمڕۆ بەپاڵپشتی دەسەڵاتی شکستخواردوی هەرێم  هێز و ڕەوت و ئاڕاستەی جیا جیای سەرگەرمی تاریکدان و جەهل و تڕۆری عەقڵ و ئیرادە و تەڵقینی  بیرکردنەوە و دروستکردنی کۆسپ  لەبەردەم کرانەوەی هەرێم هەنگاونانی بەرەو کۆمەڵی  مەدەنی ،   تا هەرێمی کوردستان خاوەنی ئەو  جۆرە عەقڵیەتی سیاسی و دەسەڵاتگەری بین نەک ناتوانرێت بەر  کۆمەڵێ مەدەنی بڕۆین، بەڵکو  تادێت هێزی تاریکدان و لەمڕۆڤخستن هەژمون و باڵادەست دەبێت.، خەونی دونیایەکی خۆشتر و بەدیهنانی کۆمەڵگەیەکی کراوە و مەدەنی  لەبەین دەچێت.. 
سەرئەنجام:
  ئەوەی، ماوە بڵێین ئەوەیە جارێ جڤاتی ئێمە لە سەردەمی خێڵگەرا و ئاینگەرا و پاشخانی شاخ و پاشماوەی عەقلیەتی نامەدەنی و شەرعییەتی شۆڕشگێڕی و هێشتا  کۆمەڵی کوردەواری لە دونیای دیموکراسی سیکۆلار و کۆمەڵی مەدەنییەوە دوورین، تاکە چارەسەریش و  بەدیل گۆڕینی  بنەڕەتی ڕیشەی ئەو هەلومەرجە و کۆی پێکهاتەی ناجۆری سیاسی و ئیداری و ئابووری و دەوڵەتداریی ئەم هەرێمە پڕ لە تەنگەژەگەلێکی قۆڵداین،   ڕوونە ئەمە لێکەوتە و دەرهاویشتەی  فەوزا و   نەبوونی گیانی بەرپرسیاریەتی و حکومەتی هاوڵاتیبون و دامەزراوەی  نیشتیمانی، دواجار گرنگە بڵێین  تا دیمەنی سیاسی و شێوازی ئیدارەدانی هەرێم بەمجۆرە بێت . ناتوانین هیچ هەنگاوێک  لە دیموکراسی و حکومڕانیەکی دروست و کۆمەڵی مەدەنی نزیک ببینەوە.