بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی زۆرترین کاردانەوە بەدوای خۆیاندا دەهێنن، کاردانەوەکان بەشێکیان سیاسین و بەشەکەیتریان خەڵکێكی دڵشکاو، دڵێك کە بەدرێژایی چەندین ساڵ لە هەرێمەکەی خۆی دەشکێت.

لێرەدا پرسیارە جدیەکە ئەوەیە ئایا دادگای فیدراڵی تاڵە پوشی بەردەم مرۆڤێکی نزیك لە خنکانە؟ یان نەخێر ئەم دادگایە دەیەوێت ببێتە بەرگریکاری هەموو لادانە دەستوریەکان و بێلایەنانە بڕیار بدات.

دادگای فیدڕاڵی، بەرزترین دەسەڵاتی دادوەرییە لەعێراق، ئەرکی ئەو دادگایە یەکلاکردنەوەی ناکۆکییەکانە لەبارەی دەستوورەوە.

لێرەدا بە تێڕوانین لە جۆرو کاتی ئەو کەیسانەی ئەم دادگایە لە ڕابردوودا بڕیاری لەبارەوە داون، تێدەگەین کە دادگای فیدراڵی عێراق لە کوێی ململانێ سیاسیەکانی عێڕاقدایە، عێراقێك کە هیچ دامەزراوەیەکی نیە نەبوبێتە بەشێك لە ململانێ سیاسیەکان، بەتایبەت لە چەند ساڵی ڕابردوودا بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پێماندەڵێت کە ئەم دادگایە بوەتە بەشێك لەو ململانێیەی کە لە نێوان کوردو سونەو شیعەدا هەیە، تەنانەت لە نێو شیعەشدا هاوسەنگی لەدەستداوە و بەئاراستەی سیاسەتەکانی ئەو ئاراستە شیعیەدایە کە پێ بەپێ سیاسەتەکانی تاران جێ بەجێ دەکەن، کە دەکرێت بەشێك لەمەش بە قازانجی خەڵك بکەوێتەوە، مەبەستی من قسەکردن نیە لەسەر خودی بڕیارەکە بە سودی خەڵكە یان نا،(گەر سەرنج بدەین خەڵك لە کاتی داگیرکردنی عێراقدا سەرچۆپیان گرتبوو بۆ ڕووخانی سەدام، لە کاتێکدا ئەمریکا خۆی بەداگیرکەر ناودەهێنا و خەڵکی عێراق بە ئازادکەر، ئەمریکا بە ئامانجی ئابوری و سیاسی خۆی هاتبوو و عێراقیەکانیش بۆ خەونەکانی خۆیان هەڵدەپەڕین، ئەمە باشی ئەمریکا نەبوو بەڵکو خراپی حکومڕانی عێراق بوو).

گەر سەرنج بدەینە دادگای فیدراڵی عێراق لە ماوەی کارکردنیدا ئەوا بە ڕوونی ئەوە دەردەکەوێت کە ئەم دادگایە بەشێكبوە لە فشارەکان و ململانێکان بە سودی ئیتاری تەنسیقی ئێستاو و هاوئاراستەکانی ڕابردوویان، لەو کاتانەشدا ڕۆڵ دەگێڕێت کە گفتوگۆکان شکست دەهێنن یان لە شکستەوە نزیکن ئەمەش بۆ چۆکپێدادانی لایەنی نەیاری هێزی بڕیاردەری شیعەیە.

ئەم دادگایە لە ڕابردوودا لە هەندێك کاتدا بڕیاریداوە کە هەموو کاتەکان ئەو کاتانەن کە گرفتی گەورە لە نێوان هەرێم و عێراقداهەن، بە پێچەوانەشەوە هەر کات دوورییەکان کەمبوبنەوە یان رێککەوتنیان کردبێت ئەوا ئەم دادگایەش چوەتە سوڕی متبونەوە، یان ئەو سکاڵایانەی ڕاگرتوە کە دەبنە هۆی تێکدانی پەیوەندیە دۆستانەکان.
لە دوای ئەوەی کە کورد لە گەڵ ئیتاری تەنسیقی گەشتە رێکەوتن بۆ پێکهێنانی حکومەتی سودانی و بوە بەشێك لە پێکهێنەری کابینەکە، ئیتر ئەم دادگایە بێدەنگ دەبێت تا ئەو کاتەی کە ئەم مانگە هەنگوێنیە کۆتایی دێت و دوور کەوتنەوە ڕوودەدات، ئەوکات لەلایەك موشەکەکانی ئێران دەستپێدەکەنەوە و لەلاکەیتر دادگای فیدراڵیش دەست دەکاتەوە بە دادبینی ئەو دۆسیانەی کە حکومەتی هەرێم(پارتی) پێی قەڵسن، تەنانەت لادانی حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمانیش تۆڵەکردنەوەبوو لە هاوپەیمانی سێ قۆڵی(سەدر، حەلبوسی، پارتی)، کۆتا بڕیاری دادگای فیدراڵیش دوای ئەوە هات کە کێشمەکێشەکان لە گەرێکی نوێدان و بڕیارەکان وەك تۆڵەکردنەوەیەك دەبینرێن لە بەرامبەر ناکۆکیەکان و ناکۆکی نوێی سەبارەت بە مانەوە یان کۆتایهێنانی هێزەکانی هاوپەیمانان لە عێراقدا، هەرچەند ئەم هەویرە ئاوی زۆر دەکێشێت و تەنها کارتی فشار بوو! بەڵام ئەوەی ڕوونە ئەوەیە کە ململانێی بەرژەوەندیخوازەکان بەردەوامی دەبێت.

گەر سەرنج بدەینە ئەو نوسینانەی لەلایەن لێکۆڵەرو چاودێرە سیاسیەکانی عێراقەوە دەنوسرێن، هیچیان گومانی خۆیان لەوە ناشارنەوە کە دادگای فیدراڵی بێلایەنی لەدەستداوە و بە ڕوونی خوێندنەوەی سیاسی بە بڕیارەکانیدا دیارە.

لە ڕاستیدا من گومانم لەوە نیە کە زۆرینەی هێز و سیاسی عەرەبی عێراقی، هەرێمی کوردستان وەك گرێیەك دەبینن بە سەر دڵی خۆیانەوە، هەمیشە چاویان لەوەیە ئەم هەرێمە چۆن و کەی کۆتایی پێ بێت، مامەڵەی ئێستاو ڕابردووش لەگەڵ هەرێمی کوردستان لای زۆربەی هێزە عێراقیەکان مامەڵەیە لەگەڵ واقعێکی تاڵی دەستوری، بە جۆرێك کە بۆ فرسەتێك دەگەڕێن کە دەستور هەموار بکرێتەوە، چونکە ئەو دەستورە لە کاتی لاوازی عێراق و بەهێزی کورددا نوسراوە.

با بێینەوە سەر واقعی هەرێمی کوردستان، کە ڕاستیە تاڵەکان لێرەن، هەرێمێك کە بۆ خۆی هەموو ئەو قوڕانە دەگرێتەوە کە تێیدا دەچەقێت، هەموو ئەو داوانەی ئێستا قاچی گرتوون خۆی دایناون، بە جۆرێك کە زیاتر لە دادگای فیدراڵی و هێزە شیعیەکان بۆخۆی دوژمنی خۆیەتی.

چۆنیەتی مامەڵەکردنی حکومەتی هەرێم لەگەڵ سامانی ژێرزەوی و سەرزەویدا مامەڵەیەکی تاڵانکاریانە بووە، ئەوەی دەسەڵات لەم هەرێمە کردوویەتی هەمان ئەو مامەڵەیەیە کە هێزێكی داگیرکەر لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا دەیانکات کە داگیریان دەکات.

بۆیە کاتێك دەسەڵاتی دادوەری هەرێمەکەی خۆت شکست دەخوات و هەمیشە خەڵك تیایدا دەدۆڕێت و بەرپرس و حیزب و دەسەڵات تێیدا براوەن، ئیتر نابێ لۆمەی ئەوانە بکەی چەپڵە بۆ بڕیارەکانی دادگای دەرەوەی هەرێمەکەت لێدەدەن، کاتێك تۆ مافی هاوڵاتیەکانت پێشێڵ دەکەیت و وەڵامی نیگەرانی و داواو هەڵوێستیان نادەیتەوە، ئیدی نابێ گلەیی بکەی لەو مافخوراوانەی دڵخۆشی خۆیان دەردەبڕن بۆ ئەو بڕیارانەی کە بەقازانجیان دەدرێت و هیچ نیگەران نین بە زیانەکانیشی، بۆیە ئەوەی ئێستا ڕوودەدات و ئەوەشی داهاتوو لە رێیە هەر ئەو قوڕەیە کە بەرپرسانی هەرێم لە ڕابردوودا گرتوویانەتەوە و وا وردە وردە نەیارەکانمان دەیگرنە سەرمان و ئێمەش دڵخۆشانە پێمانوایە تاجە، من هیچ گەشبین و دڵخۆش نیم نەبە داهاتوی هەرێم و عێراقیش، پێشم وایە زۆرینەی بەرپرسانی ئەم هەرێمە نەگوێ دەگرن و نەهیچ کەسیش لە خۆیان بە عاقڵتر دەزانن، لە کاتێکدا زۆرینەی تاکەکانی ئەم کۆمەڵگەیە لە زۆربەیان عاقڵتر و سیاسیترن.

لە کۆتایدا پێموایە ئەوە باشی عێراق و دادگاکەی نییە خەڵك پەنای بۆ دەبات، بەڵکو خراپی دادگاکان و بەرپرسانی ئەم هەرێمەیە وایکردوە سەرقاڵی چەپڵە لێدانین بۆ ئەوانەی حەزناکەن دانی بڕینی تیکەیەك نانمان هەبێت.