نووسین ، ئازادیی و بەرپرسیارێتی

د. بەهرۆز عەلی

2023-02-08

لە دوای شۆڕشی فەرەنسا و هەرەسهێنانی دەسەڵاتی رەهای پادشایەتیی و بنەماڵە سەرکوتکارە حاکمەکان، لیبرالیزمی کۆن لە ئەوروپا، کە بەلیبرالیزمی سەدەی نۆزدەهەم دەناسرێت، کۆمەڵگای دوچاری فەوزا و قەیرانی کۆمەڵایەتی کرد، ئەو ئازادیە بێ سنوور و ڕەهایە وایکرد ئازادی تاک و گروپ و کۆمەڵی دیکە پێشێل بکات. کە سیستمی سەرمایەداریی ئەو دەمە لە پێناوی قازانجی زۆرتر، سڵی لە هیچ بەهایەکی مرۆڤایەتیی نەدەکردەوە.

رۆژنامەگەریی و نووسینیش شانبەشانی بەرهەمەکانی سەرمایەداریی، لە پێناوی قازانج و خۆبەناوبانگ کردن سڵیان لەهیچ بەها و ئاکارێکی کۆمەڵایەتی نەدەکردەوە لە وروژاندن و روماڵکردنی بابەتە جۆراوجۆرەکان. تا وایی لێهات لەناو فەلسەفەی لیبرالیزمی نوێ تیۆری (بەرپرسیارتی کۆمەلایەتی) Social Responsibilityسەرهەڵبات و سەرەتاش لەناو ئابورییەوە دەستی پێکرد و لەژێر کاریگەریی تێروانییەکانی ئەم تیۆرییە، رێگا بە دەوڵەت درا دەست وەربداتە ئابوری سەرمایەداریی و هەندێک لە سنورەکانی سەرمایەداریی بەرتەسک بکاتەوە، لە پێناو دانانی رێوشوێن و یاسا و رێسای نوێ بۆ پاراستن و بەرژەوەندی چێنی هەژاران و کرێکاران، وەک دانانی بیمەی بێکاریی و باج بەشێوازی تەساعودیی.

لەو سۆنگەیەوە (تیۆری بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتیی ) لە ڕەوشی ئابورییەوە پەلی هاویشت بۆ بوارەکانی تری ژیانی کۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی و سیاسەتی گشتیی، کە میدیا و رۆژنامەگەرییشی گرتەوە، سەرەتا لە ساڵی ١٩١٦ ئەنجوومەنی رۆژنامەوانی سوید یەکەم هەنگاوی بۆ ناو و لە ساڵی ١٩٣٦ ئەنجوومەنی رۆژنامەنووسیی سویسرا کاری پێکرد و لە ساڵی ١٩٤٦ رێگاچارەی رۆژنامەوانی بەریتانیا دروشمی (ئازادی بەرپرسیارێتییە) ی پەخش کرد و بەدوایدا دوانزە ئەنجوونەنی رۆژنامەوانی دونیا لە دانیمارک و ئەڵمانیای رۆژاوا و باشووری ئەرفیقا و هیند و ئیتالیا و نیوزلەند و ئەمریکا و کەنەدا کارییان بەو دروشمەکرد و بەویستی خۆیان بەشیکییان لە ئازادییە رەهایە بەرتەسک کردەوە ، کە زیان بەبەرژەوەندی گشتی کۆمەڵ دەگەیەنن.

ئەمرۆ لە هەرێمی کوردستان ناجۆرتر لە لیبرالیزمی سەدەی نۆزدەی ئەوروپا، دەزگای راگەیاندن و ماڵپەری جۆراو جۆر دامەزراون، کە سڵ لەهیچ بەرپرسیارییەتییەکی کۆمەڵایەتیی و نیشتمانی ناکەنەوە، نووسەر و رۆژنامەنووسی نا پرۆفشناڵ و ناشارەزا بەبێ ئەوەی لە هونەری نووسین و هونەرەکانی تری میدیا بزانن،یاخود لانی کەم هۆشیاریی ئەوەیان نییە راگایندن و نووسین چ ئەرکێکیان هەیە؟ لە پێناو خۆدەرخستن و خۆبەناوبانگ کردن، بەبێ هۆ و بۆنە و بێ بۆنە نووسین بڵاو دەکەنەوە ، کە نەک رەچاوی رەهایی ئازادیی ناکەن بەڵکوو بێ بابەتیبوون راستییەکان دەشێوێنن و رای گشتی کوردیی بەلاریدا دەبەن، بەتایبەتی خەسڵەت و تایبەتمەندیی رای گشتی کوردستان ، زیاتر بە گوتاری عاتفی و سۆزداری کاریگەر دەبێت، نەک بە گوتاری ئەقڵانی و ستراتیژی پاراستنی بەرژەوەندی باڵای گشتی، کە ئەم نابەرپرسیاریتییە لە راگەیاندنی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن و ئیسلامی سیاسیی و سەکردەی دورخراوی پارتە سیاسییەکان و کەسانی بەناو نارازی و رەخنەگر. پەیرەو دەکرێت و دواتر بەرژەوەندی گشتی کۆمەڵ و نەتەوە و نیشتمان باجەکەی دەدات.

کەواتە پێوستە سیستمی راگەیاندن پێداچونەوەی بۆ بکرێت و شوناسی نووسین و رۆژنامەوانی بەهەموو کەس نەدرێت و ماڵپەر ومیدییا کان هاوسەنگی بپارێزن و بابەت و وتاری ئەوانە بلاو نەکەنەوە، کە لە بنەرەتدا نووسەر نینن ، بەڵکو لە پێناو خۆدەرخستن و ناوبانگ پەیداکردن سڵ لە بەرپرسیارتیی کۆمەڵایەتی ناکەنەوە.