هۆکارەکانی کەمبوونەوەی هاوسەرگیری کامانەن؟

ئەیاد حەمەشەریف

2022-11-26

ئاشکرایە، کە خێزان شانەیەکی بنچینەییی کۆمەڵگەیە، بە تێکچوونی، کۆمەڵگە تێکدەدات.
هەروەها چۆن گەردیلە بنچینەی گەردوونە و شانە بنچینەی لەشی زیندەوەرانە، ئاواش خێزان بنچینەی کۆمەڵگەیە، توندوتۆڵی دەبێتە هۆی توندوتۆڵیی وڵات و بەپێچەوانەشەوە ڕاستە.

ڕاستییەکەی، ناتوانرێت دامودەزگایەکی سیاسی و یاساییی بێخەوش لە کۆمەڵگەیەکدا دروستبکرێت، کە خانەوادە لەناویدا هەڵوەشاوە و شلۆق بێت، لەبەر ئەوە وڵاتانی جیهان كۆمه‌ڵێك وه‌زاره‌تیان بۆ ته‌رخانكردووه‌، له‌وانه‌ وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری و ته‌علیم و ئه‌وقاف و زۆری تر بۆ پاراستنی كیانی خێزان، له‌ به‌رانبه‌ریشدا ئه‌گه‌ر داگیركه‌رێك بیه‌وێ زاڵایه‌تیی خۆی بپارێزێ و ته‌مه‌نی داگیرکاریی خۆی زیادبكا، هه‌وڵده‌دا بنه‌ماكانی خێزانی میلله‌تی داگیركراو شلۆق بكات و هه‌ڵیبوه‌شێنێته‌وه‌.
دواتر، ئەو جۆرە کۆمەڵگەیە، توانای بەرگریی نامێنێت و ناتوانێت مرۆڤی سیاسی و زانستی و یاسایی و فەلسەفی و ئایینی بەرهەمبهێنێت، ناتوانێت سەرکردە دروستبکات.
  
کورتەیەک دەربارەی هاوسەرگیری

لای هەمووان ڕوونە، کاتێک دوو کەس دەچنە ناو پڕۆسەی هاوسەرگیرییەوە، دووچاری کۆمەڵێک گرفت و بەریەککەوتن دەبنەوە، لەبەر ئەوەی ئەم دوو کەسە لە دوو ژینگەی کۆمەڵایەتی و ئابووری و هەندێک جار ئایینی و هزریی جیاوازەوە هاتوونەتە ژێر یەک سایە.
ئەو گرفت و بەریەککەوتنانە بە تێپەڕبوونی کات کەمدەبنەوە و بەرەو چارەسەر دەڕۆن بە خۆگونجاندنی ئەم دوو کەسە لەگەڵ یەکتر، کە ئەمەش دەبێتە بنچینەیەکی بەهێز بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگە و دەوڵەتێکی بەهێزی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئایینی.
بەڵام بەداخەوە لەم ساڵانەی دواییدا، ڕێژەی چارەسەرنەبوونی کێشەکان و گەیشتن بە بڕیاری جیابوونەوە لە هەرێمی کوردستاندا ڕوو لە هەڵکشانە.

 

  فەلسەفەو مێژووی هاوسەرگیری

ئەو جۆرە تێڕوانینەی کەگوایە لەسەرەتادا هاوسەرگیری بە قۆناغی (تێكەڵی-زواج جماعی) ودوای بۆ (فرە هاوسەری )ودوای (تاك بەتاك) ڕاست دەرنەچوو، زیاتر  ئەنجلس لە كتێبی (اصل العائلە والملكیە الخاصە والدولە) دا  بڵاوی كردووەته‌وه‌و  پشتی به‌كتێبی ( (system of eans angaimty and aftarniy) -لويس مؤرگان)به‌ستوه‌ ، له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌یه‌ (سەلامە موسی) دەڵێت لەكۆمەڵگە سەرەتاییەكان نەیان دەزانی لە ئەنجامی زاوزێی نیرو می منداڵ پەیدا دەبێت بەڵکو وایان دەزانی هەر مێینە خاوەنی منداڵەو لەخۆڕا دەیبێت ( بلاغە العصر واللغە العربیە   سلامە موسی ).
هەروەهاگه‌وره‌ میژوونوسی كورد د.كمال مه‌زهه‌ریش كه‌وتۆته‌ ژێر ئه‌و كاریگه‌ریه‌و له‌كتێبه‌كه‌ی(ئافرەت لەمێژوودا) دەڵێت (ئەوسا شتێك نەبوو پێی بڵێن گواستنەوەی ئافرەت بۆ ماڵی مێرد ، لانەی كامیان باشتر بوایە ئەوەیتریان دەچووە خزمەتی جیابوەنەوەش بەدەست ئافرەت بوو)..
،ڕاستیه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌  كۆنترین پەیوەندی نێوان هەردوو ڕەگەزە پێش بونی دەولەت وئیدارەو یاسالەگەڵ پەیدابوونی مرۆڤایەتی دروستبووە،  لە ئادەم وحەوا گوزارش كراوە ،بۆیەهیچ ساتێك بێ‌ ئەو پڕۆسەیە ژیان نەمانای دەمێنێ‌ نەبەردەوامیش دەبێ‌ ،بەڵام ڕەنگە لەهەموو سەردەم  ولە هەموو شوێنێك ئەو هاوسەرگیریە شارستانیەی کەلە شێوەی مارەكردن ونوسینی پەیماننامەو شاهێد ومۆر كردنەبوونی نەبووە ،زیاتر ئەوەی لەجهاندا باو بوو چەند جۆرێكبوو ،لەڕاستیدا هەرچی نەریتی نێگەتیڤی یۆنانی وچینی وهندی ونەریتی كۆنی ترە لە نەفامی عەرەب كۆببۆوە ، هیرۆدۆتس دەیگێڕیتەوە دەڵێ‌ ئافرەتان لە ژیانیا دەبوایە بچوونایەبۆ پەرستگای(میلیتا وعەشتار)ی بابل لەوێ‌ ڕێز دەبوون تا كارێكی جنسیان لەگەل حاجیەك بكردایە،ئەو نەریتە پەڕیەوە بۆ زۆربەی جیهان.
لەگەل هاوسەرگیریدا دیاردەیەكی دەگمەنی پێچەوانە هەیە پێی دەووترێ‌ (ڕەبەنی) ،بەو ڕوانگەیە هاوسەری دونیایی وئارەزووبازیەو ناشرینە بۆیە بەشێك پێیان وایە ئاین پەروەری تەواو تەركی دونیاكردنە بەهەموو ماناكانیەوە ، دووركەوتنەوە لە ئافرەت خواپەرستی زیاترە، ،بەشێك لە مەسیحیش بەو فەرهەنگە كاریگەرە وەك لە پەیامەكەی بۆلس بۆ(خەلكی كۆرانت)دەلێ‌ ئەگەر ترس لە زینا نەبوایە ئەوا پێم دەووتن هاوسەری مەكەن ، بە پێی كتێبی  (الله والانسان) ئەوا یەكەم جار مانەویەكان ووتیان مرۆڤ ناشرینە وخوای شەڕدروستی كردوە بۆیە هاوسەری و زاو زی و مرۆڤ زیادبوون بەشێكە لەو تاوانە ، به‌پێی فەلسفه‌ی تاك گه‌رایی مه‌دره‌سه‌ی لیبرال دیموكراسی پرسی هاوسه‌ری وپه‌یوه‌ندی نێرومێ كارێكی شه‌خسیه‌ نه‌ك په‌یوه‌ست بێت به‌كۆمه‌لگه‌و ته‌شریعات.

له‌شیوعیه‌تیش وه‌ها تێڕوانینێك هه‌یه‌و دژی كیانی خێزانن و به‌سه‌رچاوه‌ی موڵكیه‌ی تایبه‌تی داده‌نرێ له‌به‌یانه‌كه‌ی شیوعی هاتوه‌ :  ئێمە هەڕاجی سێكسی ئافرەتان ناكەین لە شیوعیەتا،بەلكو ئەو هەڕاجە لادەدەین كە لە سیستەمی بۆرجوازی -خانەدانی پەیڕەو دەكرێت  ، بۆیه‌ زۆر دژی كیانی خێزان بوونه‌و ماركس دەلێت: (دابه‌شی كار له‌ناوخێزان وای كرد ئافره‌ت پرۆلیتاری و پیاویش بورجوازی ده‌رچێت له‌ئه‌نجامی یه‌كه‌م دابه‌شی كار له‌و پرۆسه‌یه‌دا  ، بۆیه‌ له‌بنه‌ماكانی شیوعیه‌ت هه‌لوه‌شاندنه‌وه‌ی خێزانه‌ . لەوەلامی مان و نەمانی خیزان لەشوعیەتدا ئەنجلس دەلی (... هەرچیەكی بنیاد نراوی سەر مولكیەت بیت نامینیت) . 
به‌شێك له‌ ڕۆشنبیران و ده‌سه‌لاتدارانی كوردستان سه‌ر به‌و جۆره‌ مه‌دره‌سه‌یه‌ بوونه‌ ، كه‌واته‌ بڕیارو كاریگه‌ریه‌كانیان زۆر به‌نه‌رێنی كار له‌سه‌ر شلۆقی وهه‌لوه‌شانه‌وه‌ی خیزان ده‌كا .
كه‌چی : لەم سەردەمەدا هاندانی هاوسەری بووەبە بەشێك لە فەرهەنگی مۆدیرن، بووەبەبە ماف ولەزۆربەی دەستورەكانی جیهان تۆماركراوە گه‌یشتۆته‌ ئه‌و ڕاده‌یه‌ی به‌شێك بێت له‌ مافی مرۆڤ وه‌ك له‌ماده‌ی  (16) لەجاڕی گەردونی مافی مرۆڤ هاتوه‌  ،بەڵام هێشتا ڕێگەی ڕاستەقینە كە لە قازانجی ئافرەتە وەك پێویست نیە، هەرچەندە ئەوەی لە بڕیارەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان و خودی ڕێكەوتنە نێودەولەتیەكانیش بەدی دەكرێ‌ هانی هاوسەرگیری شەرعی كەم دەدرێ‌ ،زیاتر داكۆكی لە مافی ئافرەت لە ئازادی پەیوەندی ناڕەوا دەكا ، بە پێچەوانەی دروشمی زانستی کەدەڵێ(خۆپاراستن لە چارەسەرکردن باشترە) مادام ڕێگەی دروستی شەرعی هاوسەری هەبێت بۆ بەرەو ئەو چارە ترسناكە پاڵ بدرێن ، ئێمه‌ له‌كوردستان پێویستمان به‌هاوسه‌رگیری دروسته‌ ، بۆ بنیادنانی كۆمەڵگه‌یه‌كی دروست و نمونه‌یی ، تا بتوانین قۆناغی رزگاری نیشتمانی ڕه‌ت بكه‌ین له‌هه‌مان كاتدا بینای شارستانی خۆمان بكه‌ین ، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش هه‌ر بنیادی خێزان گرنگ نیه‌ به‌ڵكو پاراستن وبه‌رده‌وامیشی گرنگه‌.


هۆکارەکانی کەمبوونەوەی هاوسەرگیری

ئاشکرایە، کە لە ئێستادا ڕێژەی هاوسەرگیریکردن کەمیکردووە، دیارە ئەمەش پەیوەندی بە چەند هۆکارێکەوە هەیە و ئەو هۆکارانەش فرەڕەهەندن و ناتوانرێت لە هۆکارێکدا کورتبکرێنەوە، لێرەدا سەرەکیترین ئەو هۆکارانە باسدەکەین:

۱/ هۆکاری ئابووری:

أ/ ناسەقامگیریی باری ئابووری و سەرهەڵدانی قەیرانی ئابووری و بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێکاری بەتایبەتی لەناو چینی گەنجان و دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگەکان، یاخود کارکردن لە هەندێک کاردا بە کرێیەکی کەم، یان کارێکی کاتی بۆ ماوەیەکی دیاریکراو و نەتوانینی دەستەبەرکردنی ژیانێکی شایستە بە خێزان و خستنەوەی منداڵ لە داهاتوودا، کە ئەرکی سەرشانیان قورستردەکات.
ب/ بەرزبوونەوەی سەقفی داواکاریی کچان لە کوڕان، کە لە توانایاندا نییە بەتایبەتی هەندێک شتی ڕۆتینی و ڕووکەش و زیادەڕۆییکردن لە داواکارییەکانیاندا.
۲/ کۆچکردنی ژمارەیەکی زۆر لە گەنجان بۆ دەرەوەی وڵات بەهۆی ناسەقامگیریی سیاسی و نایەکسانی لە مافدا، کە وادەکەن گەنجان بە دوای ناسنامەی خۆیاندا بگەڕێن و ژیانێکی خۆش بۆ خۆیان فەراهەمبکەن.
۳/ هۆکاری دەروونی:
أ/ ئەزموونی سەرنەکەوتنی هەندێک لە گەنجان لە پێشوودا، کە کاریگەریی نەرێنی لەسەر گەنجان دروستکردووە، وایکردووە کە ترسیان هەبێت لە دووبارەبوونەوەی ئەو ئەزموونە شکستخواردووە، لە ئەگەری هاوسەرگیریکردنیاندا.
ب/ پێگەیاندنی منداڵ لە خێزانێکی پڕلەکێشە و ململانێی نێوان باوک و دایک، سەرەڕای ئەوەی کە هەندێک باوک و دایک لە یەکتر جیادەبنەوە، کە ئەمەش کەشێکی خراپی لە دەروونی ئەو منداڵانەدا دروستدەکات و وادەکات کە لە کاتی گەورەبوونیاندا هاوسەرگیرینەکەن.
ج/ نەبوونی متمانەی گەنجان بە خودی خۆیان، کە زۆرجار بە هۆکاری کەمیی دەرامەت، یان کەمیی ئەندامی جەستە، ترسیان دەبێت لەوەی هاوسەرەکانیان بەو جۆرە لەگەڵیاندا هەڵبکەن، ئەمەش وادەکات دوورەپەرێز بن لە هاوسەرگیری.
٤/ نەبوونی سانسۆر لەسەر کەناڵەکانی ڕاگەیاندن و سۆشیاڵ میدیا، وایکردووە کۆمەڵێک بەرنامە و درامای بیانی پەخشبکرێت، کە دوورن لە دابونەریت و کولتووری کوردەواری، ئەمەش جۆرێک بێمتمانەیی لای گەنجان دروستکردووە، کە ترسیان هەبێت لە دروستبوونی ناپاکیی هاوسەرگیری.
٥/ لای هەندێک کەس پێکهێنانی هاوسەرگیری ئامانج نییە، کە بەداخەوە ئەمەش لەلایەن وڵاتانی بیانییەوە پیلانی بۆ دانراوە و وایکردووە گەنجان زیاتر لەوەی بیریان لای دروستکردنی خێزان بێت، سەرقاڵ بن بە هەندێک شتی ڕۆتینی و دوور لە بەهای بەرزی نەتەوەییمان.
٦/ زیادەڕۆییکردنی گەنجان لە پێشینەی داواکارییەکانیان، بەوەی کە بە دوای کەسێکدا دەگەڕێن، کە لە ئاستی خۆیاندا بێت لە ڕووی (بڕوانامە و جوانی و بنەماڵە و… هتد)، کە ئەمەش زۆرجار دەبێتە دواکەوتنیان لە پێکهێنانی خێزان، کاتێکیش دەچنە تەمەنێکی زۆرەوە تاقەت و ئارەزوویان بۆ پڕۆسەکە نامێنێت.
۷/ ترسی گەنجان لە پابەندبوونیان بە خێزان بە هۆکاری ئەوەی کە هاوسەرگیری لەسەر بنەمای (وەرگرتن و بەخشین) بنیاتنراوە، واتا ئەرک و بەرپرسیارێتی هەڵگرتن، بۆیە هەندێک جار وا لێکدەدرێتەوە، کە ئەم پابەندبوونە جۆرێکە لە کۆت و بەندکردنیان و سنوردارکردنی ئازادییەکانیانە، ئەمەش لەگەڵ خولیایاندا ناگونجێت و هەست دەکەن سەربەستییان لەدەستدەدەن.
٨/ بیرکردنەوە لە داهاتوو لەجیاتی هاوسەرگیریکردن، واتا گەنجان بەجۆرێک پلانیان بۆ دواڕۆژی خۆیان داڕشتووە، کە زیاتر سەرقاڵ بن بە (تەواوکردنی خوێندن تا دوا ئاستەکان، یان ئیشی ڕێکخراوەی و ... هتد)، ئەم سەرقاڵییەیان وادەکات، کە پڕۆسەی هاوسەرگیریکردنیان دوابخات بەجۆرێک هەندێک جار فریای هاوسەرگیری ناکەون.
۹/ هەندێک خێزان دەیانەوێت خۆیان هاوسەر بۆ نەوەکانیان بدۆزنەوە، کە ئەمەش زۆر جار دەبێتە هۆی دواکەوتنی گەنجان لە هاوسەرگیری ئەو دەمەی تەمەنیشیان بەسەردەچێ بەئەستەم دەتوانن هاوسەرگیریبکەن.

بۆچی هاوسەرگیری گرنگە؟

ڕەنگە زۆرێکمان بیرمان بۆ لای ئەو پرسیارە بچێت، کە بۆچی گرنگە هاوسەرگیریبکەین، یان حیکمەت لە هاوسەرگیری چییە؟
ئێمە بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە، هاوسەرگیری لە چەند ڕەهەندێکەوە لێکدەدەینەوە و هەوڵدەدەین لەم چەند خاڵەی خوارەوەدا، باس لە ئیجابیاتی پڕۆسەی هاوسەرگیری بکەین:
۱/ لە ڕووی دەروونییەوە: هاوسەرگیری دەبێتە هۆی ئارامی و دڵنیاییی دەروونی، خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: (یەکێک لە نیشانەکانی گەورەییی خوا ئەوەیە، کە خوا ڕەگەزی بەرانبەری بۆ مرۆڤ بەدیهێناوە، بۆ ئەوەی لە ڕووی دەرونییەوە بحەوێتەوە و پشووبدات.)

کە ئەم خاڵەش لەسەر دوو پایە وەستاوە، ئەوانیش خۆشەویستی و سۆزە و گرنگیشە ئەو خۆشەویستییە گشتگیر بێت، بۆ ئەوەی ببێتە مایەی خۆشگوزەرانی و ئاسوودەیی لەنێوان هاوسەراندا.
۲/ لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە: خوای گەورە دەفەرموێت: (ئەوان بۆ ئێوە بەرگ و پۆشاکن و ئێوەش بۆ ئەوان بەرگ و پۆشاکن.)
واتە چۆن مرۆڤ جلوبەرگەکەی جوان و ئوتووکراو و بۆنخۆش و پاکوخاوێن بێت، بەشێکە لە کەسایەتیی ئەو، ژن و پیاویش بۆ یەکتر بەشێکن لە کەسایەتی و هەتا باشتر و گونجاوتر بن لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە بەهێزتر دەبن و دەبنە کەسانێکی حیساببۆکراو لە ڕێز و خۆشەویستی، لێرەوە ئیدی بەها بۆ قسە و ڕەفتاریان بە بەرزترین شێوە دەنرخێنرێت.
۳/ لە ڕووی ئیمانییەوە: پێغەمبەری خوا (د. خ) دەفەرموێت: (هەر کەسێک خوا هاوسەرێکی باشی بەنسیبکرد، ئەوە نیوەی ئیمانی تەواوبووە و با لە خوا بترسێ لە نیوەکەی تریدا.
کەواتە ئافرەتان یارمەتیدەرن بۆ ئەوەی پیاوان نیوەی ئیمانیان دابمەزرێنن.
٤/ لە ڕووی پەروەردەیییەوە: ئەو کەسەی هاوسەرگیریدەکات، هەمیشە لە خەمی ئەوەدایە، کە بە باشترین شێوە خێزانەکەی پەروەردەبکات، بۆ ئەوەی لە داهاتوودا بتوانن بە باشترین شێوە وڵات خزمەتبکەن و منداڵگەلێکی بەپێز و ژیر و پڕئەخلاقی بەرز پێشکەش بە کۆمەڵگە بکەن.
کە ئەمەش لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی سوودمەندبوونی کۆمەڵگە لەو منداڵە و ئەو شێوازی پەروەردەیییە دەبێتە بناغەیەکی بەهێز بۆ پەرەپێدانی وڵات و پێشکەوتنی.
٥/ لە ڕووی ئابوورییەوە: ئەو کەسەی بەرپرسیارێتیی خێزانی دەکەوێتە ئەستۆ، هەمیشە بیر لە دابینکردنی بژێویی خێزان دەکاتەوە و لە هەوڵی بەردەوامدایە، بۆ ئەوەی ببێت بە کەسێکی خاوەنکار، یان پسپۆڕ، یان گەر بەو جۆرەش نەبێت، خۆی سەرقاڵدەکات بە کاری ڕۆژانەی خۆی و کرێکاری، کە بەو جۆرە دەبێتە کەسایەتییەکی بنیاتنەر و ڕۆڵی گرنگی دەبێت لە بەرەوپێشبردنی کۆمەڵگە و زیادبوونی هەلی کارلە وڵاتدا.
٦/ لە ڕووی مرۆیییەوە: هاوسەرگیری دەبێتە مایەی زۆربوونی منداڵ و زیادبوونی تاکەکانی کۆمەڵگە.

لێرەدا هاوسەرگیری دەبێتە ڕێگر لەبەردەم کۆتاییهاتن و قەڵاچۆکردنی مرۆڤایەتی، مەبەست لەم خاڵەش پێکهێنانی کۆمەڵگەیەکی گەنج و پڕوزە و تەندروستە، بۆ نموونە ئەو کۆمەڵگە و وڵاتانەی ڕێژەی هاوسەرگیری تێیاندا کەمە، یان ڕێگە لە منداڵبوون دەگرن، کۆمەڵگەیەکی پیر دەردەچن و بۆ پڕکردنەوەی بواری کارگێڕیی خۆیان لە وڵاتانی ترەوە گەنج هاوردەی وڵاتیان دەکەن، وەک ئەمریکا.
۷/ لە ڕووی سیاسییەوە: پڕۆسەی هاوسەرگیری کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر بواری سیاسی هەیە، بەتایبەتی بۆ ئەو میللەتانەی بە کەمەنەتەوەکان هەژماردەکرێن، بۆ نموونە کورد کە لە هەر چوار پارچەی کوردستان کەمینەیە، بۆیە گرنگە ئێمەی کورد زۆر گرنگی بە بواری هاوسەرگیری بدەین و بتوانین وەچەی زۆرمان هەبێت، بۆ ئەوەی لە داهاتوودا بتوانین کاریگەریمان لەسەر بڕیار و سیاسەتی وڵات هەبێت.

 


 ئاماری کەمبوونەوەی هاوسەرگیری
گرنگە بڵێین کە ڕێژەی جیابوونەوەی خێزان لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکیتر دەگۆڕێت و لەناوەندی شارەگەورەکان و گوند و ناحیە و قەزادوورە کان دیسان دەگۆڕێت ئەویش لەبەر چەند خاڵێک کە گرنگترینیان ئەمانەن:ــ
۱/لە شارەگەورەکاندا ئازادیەکی زۆرزیاتربە منداڵەکان دراوە لە چوونەدەرەو و بازاڕکردن و ...هتد ،کە ئەمەش کاریگەری لەسەر هەڵوەشانەوەی خێزان هەیەودەبێتە جۆرێک لە بێ ئاگایی بوون لە بەرپرسیاریەتی هاوسەری
ئەمە سەرەڕای ئەوەی لەشارەگەورەکاندا کچ و کوڕ خۆیان هاوسەربۆخۆیان دەدۆزنەوە زۆرجار بەماوەیەکی کەم بڕیاری هاوسەرگیری دەدەن لەگەڵ ئەو کەسانەی خۆیان دەیانەوەێ بەبێ ئەوەی بەباشی بیناسن،ئاشکرایە زۆرجار ئەو شێوازە هاوسەرگیرییە سەرکەوتوونابێت.
چونکە ناتوانرێت بە ماوەیەکی کەم شارەزای کەسایەتی و خێزان و بنەماڵەی بەرامبەر بێت.
۲/لە شوێنەکانی دەرەوەی شارەگەورەکان تاڕادەیەکی زۆر پابەندن بە داب و نەریتی کوردییەوە،لەبەر ئەوە ئەگەر گونجانی تەواو لەگەڵ هاوسەرەکانیشیان نەبێ ناتوانن جیاببنەوە ئەمەش زۆرجار بە پاساوی سومعەی بنەماڵە و خێزان وە گوێگرتن و گوێڕایەڵی باوانیان دەبن لە بەرەوامی و دەستپێکی پرۆسەی هاوسەرگیریدا.
۳/شارەگەورەکان ژمارەی دانیشتوانیان زۆر زیاترە کە ئەوەش سروشتیەونەگۆڕە ئەو شوێنانەی ژمارەی دانیشتوانیان زۆربێ کەلێن و ڕوودا و هەڵوەشانەوەی تێیدا زۆرترە بەبەراورد بە ناوچەیەک کە ژمارەی دانیشتوانی زۆرکەمترە.
٤/لە ناوەندی شارەکاندا ژیانکردن قورسترە بەهۆی گرانی پێداویستی یان ئەوەی دەوترێت تێچووی ژیانکردن زیاترە کە ئەم خاڵەش دەچێتە زمنی داراییەوە کەلاوازبوونی باری دارایی زۆرجار هۆکارە بۆ هەڵوەشانەوەی خێزان.
٥/بوونی شوێنگەی داڵدەدان و چەندین ڕێکخراو لە شارەکاندا کە نابەرپرسیارانە کارەکانیان دەکەن زۆرجار کێشەیەکی بچوکی نێوان ژن و مێرد گەورەدەکەن تا ئەو ئاستەی لە پیاوەکەی جیا دەکەنەوە کە ئەم ڕێکخرا و لایەنانە زۆر بەکەمی دەتوانن لە گوند و ناحیە و قەزا دوورەکان ئەو کارە بکەن

بەربەستەکانی ناو هاوسەرگیری و چارەسەرەکانی

پڕۆسەی هاوسەرگیری پڕۆسەیەکی هەمیشەیی و چارەنووسسازە، واتە ئەو کەسەی دەیەوێت هاوسەرگیریبکات، دەیەوێت بۆ هەمیشە لەگەڵ کەسی بەرانبەریدا بمێنێتەوە و بڕیاری ژیانێکی پێکەوەیی دەدەن، کە ئەستەمە دوو کەس پێش پڕۆسەی هاوسەرگیرییان بیر لەوە بکەنەوە، کە لە ماوەیەکی کورتدا لێک جیادەبنەوە، بۆ نموونە لە کوردەواریدا دەڵێن: (هاوسەرگیری وەک کراس نییە، هەرکات بە دڵت نەبوو بیگۆڕیت.)، لێرەوە بۆمان ڕووندەبێتەوە، کە خودی پڕۆسەکە هەمیشەیییە، بۆیە ئاسایییە هەر پڕۆسە و کارێک ماوەیەکی زۆر بەردەوام بێت و چەندین بەربەستی تێدا ببینرێت و بەرکەوتنی یەکتری تێدا بێت، ئێمە لێرەدا گرنگترین بەربەستەکانی ناو پڕۆسەی هاوسەرگیری دەهێنینە بەرباس:
۱/ هاوسەرگیری بەرپرسیارێتییە، پێویستە ئەو دوو کەسەی دەچنە ناو پڕۆسەکەوە بزانن، کە ئیتر ئەوان بەرپرسیارێتیی ماددی و ئەخلاقییان لەسەرە بەرانبەر بە یەکتر و بەرانبەر بە کۆمەڵگەش، بۆیە ئەوان بارێکی گران و پڕشەرەف دەخەنە ئەستۆی خۆیان و گرنگە بەوریایییەوە هەڵسوکەوت بکەن و بتوانن ژیانێکی شایستە بۆ خێزانەکەیان دابینبکەن. منداڵەکانیان بە باشترین شێوە پەروەردەبکەن، چونکە ڕاستییەکەی بەخێوکردنی منداڵ هەرچەندە پڕلەسەروەری و دڵخۆشییە، بەڵام بەرپرسیارێتییەکی قورسیشە و گرنگە بەوریایییەوە مامەڵەبکرێت لەم کاتەدا.
۲/ بیرکردنەوە و ڕەفتاری جودا: ئەو دوو کەسەی دەچنە ناو پڕۆسەی هاوسەرگیرییەوە، زۆر جار تووشی کێشە دەبن، بەوەی ئاستی بیرکردنەوە و ڕەفتاری پێشوویان جیاواز بووە و لەناو پڕۆسەکەدا تووشی بەریەککەوتن دەبن.
گرنگە ئەم دوو کەسە بەشێوەیەکی لەسەرخۆ و لێوانلێو لە موروونەت، ڕا و بۆچوونەکانیان بە یەکتر ڕابگەیەنن و گیانی لێبووردنیان بەرانبەر بە یەکتر هەبێت،چونکە ئەو جۆرە بەریەککەوتنە، کاتییە و زۆر جار پەیوەندی بە کەمیی تەمەن و ئەزموونی ژیانەوە هەیە، دوای ماوەیەکی کەم دەتوانن چارەسەری تەواو بۆ ئەو بەریەککەوتنە بدۆزنەوە.
۳/ سنووردارکردنی گەڕان و سەفەرکردن، هەندێک جار کوڕەکە یان کچەکە بەجۆرێک ڕاهاتوون، کە لە ماڵی باوکیان ئازادییەکی ڕەهایان لە چوونەدەرەوە و گەڕانەوە بۆ ماڵەوە هەبووە، لەبەر ئەوەی ئەم خاڵە لەناو پڕۆسەی هاوسەرگیریدا ڕێگە پێدراو نییە،بۆیە زۆرجار دەبێتە هۆی بەریەککەوتن لەنێوان هاوسەراندا و گرنگە بتوانن ئەوە قەبووڵبکەن، کە چیتر ئەوان ناتوانن و بۆیان گونجاو نییە، کە بەو شێوازەی پێشوو هاتوچۆبکەن و ئامادەبن دەستبەرداری ئەو ئازادییە ڕەهایە بن و بەو جۆرەی خوازراو و دروستە گەڕانی خۆیان بکەن.
٤/کارگێڕی و ئابووری: کچ و کوڕ لەم ڕووەوە ڕەنگە پێش پڕۆسەی هاوسەرگیری، بە ویستی خۆیان بازاڕیان کردبێ و مەسرووف بکەن بەڵام کە دێنە ناو پڕۆسەی هاوسەرگیری تووشی مەلەل دەبن، چونکە پێشتر بەم جۆرە ڕانەهاتوون.
بۆیە دیسانەوە تووشی بەریەککەوتن دەبنەوە و لێکتێنەگەیشتن و هەزمکردنی ئەو شێوازە بازاڕکردنە دەبێتە هۆی دروستبوونی ئاژاوە لەنێوانیاندا، بۆیە گرنگە بتوانن بەو شێوازە بازاڕ بکەن و ئیش و کاریان ڕێکبخەن، کە بۆ پڕۆسەی هاوسەرگیری گونجاوە، تا بتوانن بەسەر کۆسپەکانی بەردەمیاندا سەربکەون و ژیانێکی پڕلەخۆشبەختی لە سایەی یەکتردا بگوزەرێنن.
٥/ ژن و پیاو زۆر جار بەهۆی ماندووبوون بە ئیش و کارەوە تووشی ناخۆشی دەبن، کە هۆکاری ئەمەش ماندووییی مێشک و شەکەتی جەستەیە، بۆیە گرنگە هاوسەرە بەڕێزەکان بتوانن لە کاتی گەڕانەوەی هاوسەرەکانیان بە باشترین و جوانترین شێواز بەخێرهاتنەوەیان بکەن و کارێک بکەن، کە هاوسەرەکانیان  لە سایەی ئەماندا بحەوێنەوە و ماڵەکان ببن بە خۆشترین پەناگەیان.

لێکەوتەکانی کەمیی هاوسەرگیری
لای هەمووان ڕوونە، کە ئەنجامنەدان یان کەمبوونەوەی هاوسەرگیری، چەندین لێکەوتەی خراپ لەسەر کۆمەڵگە و نەتەوە بەجێدەهێڵێت و کاریگەرییەکی گەورە دەکاتە سەر داهاتووی میللەت، لێرەدا خراپترین لێکەوتەکان باسدەکەین:
۱/ بڵاوبوونەوەی پەیوەندیی ناشەرعی و ڕێگەپێنەدراو لە کۆمەڵگەکەماندا، بەجۆرێک کە لەگەڵ دابونەریتی نەتەوەکەماندا ناگونجێت و لەکۆتاییدا سەقامگیریی وڵات دەخاتە مەترسییەوە.
۲/ بڵاوبوونەوەی نەخۆشیی دەروونی و گرێیی دەروونی، کە ئەمەش مرۆڤ کەمتوانا دەکات، لە ڕووی بەرهەمهێنان و کارکردنەوە، ئەمەش کاریگەرییەکی نەرێنی لەسەر ئابووریی کۆمەڵگە لە داهاتوودا دەبێت.
۳/ بڵاوبوونەوەی نەخۆشییە جەستەییەکان بەهۆی نەبوونی پاڵپشتێک بۆ کەمکردنەوەی فشارەکانی ژیان لەسەر کۆمەڵگە.
٤/ کەمیی ڕێژەی هاوسەرگیری بە واتای کەمبوونەوەی یەکەیەکی گرنگی پێکهێنانی کۆمەڵگە دێت، کە (خێزان)ە، ئەمەش لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی پیربوون و هەڵوەشانەوەی کۆمەڵگە.
٥/ کەمبوونەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری، واتا کەمبوونەوەی وەچەخستنەوە ،کە ئەمەش کاریگەریی خراپی لەسەر بوونی نەتەوە و ژمارەی تاکەکانی و بوونی بە کەمینە لە داهاتوودا، ئەمەش لە ڕووی سیاسییەوە مەترسیی گەورە لەسەر پرسە نەتەوەیییەکان دروستدەکات.

 

(چۆن ڕێژەی هاوسەرگیری بەرزبکرێتەوە؟)
بەرزکردنەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری و گرنگیدانی گەنجان بەو پرۆسەیە دەبێتە هۆی چالاککردنی کۆمەڵگەو بەرەوپێشوونی سێکتەرە حکومی و حزبی و ڕێکخراوەییەکان
ئەمەش پێویستی بە پلانێکی ورد و درێژخایەن هەیە،لێرەدا باس لە گرنگترین ئەو خاڵانە دەکەین کە دەبنە هۆی بەرزکردنەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری لەکۆمەڵگەی کوردیدا: 
۱/ڕەخساندی هەلیکار لەلایەن حکومەتەوە بئەویش بە هاوکاریکردن و چالاککردنەوەی کەرتی تایبەت و هەوڵدان بۆ کەمکردنەوەی بێکاری،بۆئەوەی گەنجان بتوانن ژێرخانی ئابووری بەهێزیان هەبێت و ترسیان نەمێنێت لە تێچووی پرۆسەی هاوسرگیری و بوونی هەژاری لە ساتەوەختی خێزانداریدا.
۲/دامەزراندنی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان و گەڕاندنەوەی شکۆی خوێندن و بڕوانامە،تاگەنجان بتوانن بچنە ناو پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە،بەجۆرێک کە حکومەت بەپلانێکی ورد و بەوپەڕی دڵسۆزییەوە لەکارنامەکانیدا ئاماژە بە دابینکردنی یەکەی نیشتەجێبوون بکات بۆ گەنجان بەشێوەی موڵک وساڵانە بڕەپارەیەکیان لێوەرگرێ تا کاتی کۆتایی هاتنی نرخی یەکەی نیشتەجێبوونەکە.
۳/باسکردن لەگرنگی هاوسەرگیری،لەڕێگەی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕێکخراوە خێزانییەکان و کەناڵەکانی ڕاگەیاندن،ئەمەش لەپێناو گەڕاندنەوەی ئومێد بۆگەنجان تا بتوانن بەو پەڕی ئاسودەییەوە بچنە ناو پرۆسەی هاوسەرگیری.
٤/باوەڕهێنانی کچان بەوەی کە داواکاری زۆر لە زێڕ و ماڵ و پێداویستی ڕۆتینی مەرجی دڵخۆشی و خێزانی تەندروست نیە،
لێرەدا مەبەستمانە کە خێزانەکان و کچان بتوانن سازش بکەن لە زۆرێک لەو داواکارییانەیان 
کە بوون بە بارگرانی بەسەر کوڕانەوە و جێبەجێکردنیان قورسە،ئەمەش دەبێتە هۆی بەرز بوونەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری و کەمبوونەوەی کچان و کوڕانێک کە تەمەنیان ڕوو لەهەڵکشانە.
٥/پابەندکردنی کەناڵەکانی ڕاگەیاندن بە پەخشنەکردنی هەندێک فیلم و دراما کە شیرازەی خێزان تێکدەدەن بەوەی کە تێیدا هیچ گرنگیەک بە خێزان و پرۆسەی هاوسەرگیری نادرێت و هاوسەرگیری وەک ئامانج سەیرناکرێت،کە ئەمەش لەگەڵ کەلتوور و داب و نەریتی کوردەواریدا ناگونجێ،بۆیە گرنگە وەزارەتەکانی سەربەو بوارە سانسۆر بخەنە سەرئەو کەناڵانە و سزایان بدەن چونکە هۆکارێکی سەرەکین لە ڕەشکردنی پرۆسەی هوسەرگیری لای گەنجان.